Czekolada

1

11 lutego Tłusty wtorek

Przywiał nas wiatr zapustów. Wiatr wyjątkowo ciepły w lutym, roznoszący zapachy smażonych na patelni naleśników i kiełbasek i słodkich od cukru pudru wafli na podgrzanym talerzu, wiatr rozrzucający konfetti w powietrzu i przetaczający papierowe kołnierze i mankiety w rynsztoku, wiatr będący jakąś idiotyczną odtrutką na zimę. Daje się wyczuć gorączkowe podniecenie ludzi, którzy tłoczą się z obu stron wąskiej głównej ulicy i wykręcają szyje, żeby zobaczyć pokryty karbowaną bibułką char z rozetami z papieru i pękami powłóczystych wstążek. Anouk patrzy szeroko otwartymi oczami, stojąc pomiędzy torbą do zakupów i smutnym brązowym psem. Nieraz już widywałyśmy, ona i ja, pochody karnawałowe – korowód dwustu pięćdziesięciu udekorowanych wozów w Paryżu w tłusty czwartek zeszłego roku i sto osiemdziesiąt wozów równie wspaniałych w Nowym Jorku i dwa tuziny maszerujących orkiestr w Wiedniu, klownów na szczudłach, Grosses Tetes, chwiejne głowy z papier-mache i majoretki kręcące roziskrzonymi batutami. Ale kiedy ma się sześć lat, świat jeszcze się objawia pełen szczególnego blasku. Drewniany wóz naprędce przystrojony bibułką i pozłotą, a na nim sceny z baśni. Łeb smoka na tarczy, Rapunzel w wełnianej peruce, piernikowy domek Baby-Jagi z lukrowanej i pozłacanej tektury i sama Baba-Jaga w drzwiach, grożąca niedorzecznie zielonymi paznokciami gromadce oniemiałych dzieci… Mając sześć lat, można postrzegać subtelności, które rok później są już niezauważone. Pod powłoką z papier-mache czy plastiku Anouk jeszcze widzi prawdziwą czarownicę, prawdziwe czary. Podnosi wzrok na mnie. Jej niebieskozielone oczy – jak ziemia z lotu ptaka – błyszczą.

– Zostaniemy? Zostaniemy tutaj?

Muszę ją upomnieć, żeby mówiła po francusku.

– Ale czy zostaniemy? Czy tak? – Czepia się mojego rękawa. Jej włosy, skołtunione w podmuchu wiatru, są jak wata cukrowa.

Zastanawiam się. Nie gorzej tu niż gdzie indziej. Lan-squenet-sous-Tannes, miasteczko-wieś, dwieście dusz najwyżej, punkcik na trasie szybkiego ruchu pomiędzy Tuluzą i Bordeaux. Wystarczy mrugnąć i punkcik zniknie. Główna ulica, dwa rzędy burych, oszalowanych deskami domów chylących się ukradkiem ku sobie, kilka bocznych uliczek równoległych jak zęby wygiętego widelca. Kościół w kwadracie sklepików, świeżo pobielony. I wokół tej osady czujnie rozmieszczone farmy, sady, winnice, połacie ziemi zamknięte, skoszarowane zgodnie z surowym reżimem gospodarki wiejskiej: tutaj jabłka, tam kiwi, melony, cykoria pod szarymi pokrywami z plastiku, winorośle zmarniałe, martwe w rozrzedzonym słońcu lutego, ale oczekujące triumfalnego zmartwychwstania w marcu… Rzeka Tannes, niewielki dopływ Garonny, wytycza sobie drogę przez bagniste łąki. A tutejsi ludzie? Jak to ludzie; być może trochę za bladzi, w tym pozasezonowym słońcu, trochę zbyt szarzy. Chustki i berety mają koloru swoich włosów: brązowe, czarne, popielate. Twarze – pomarszczone jak jabłka z zeszłego lata, oczy wbite w zmarszczki jak rodzynki w ciasto. Nieliczne dzieci rzucają się w oczy dzięki kolorom: czerwonemu, jasnozielonemu i żółtemu, wydają się jakąś nietutejszą rasą.

Kiedy zbliża się ociężale traktor, który ciągnie wóz, duża kobieta w płaszczu w szkocką kratę, o zbolałej kanciastej twarzy chwyta się za ramiona i krzyczy coś w niezbyt dla mnie zrozumiałym miejscowym dialekcie. Na wozie stoi wśród wróżek, syren i chochlików przysadzisty Święty Mikołaj, chociaż to nie jego pora, i agresywnie, prawie niepohamowanie ciska w tłum cukierki. Podstarzały mężczyzna w pilśniowym kapeluszu, a nie w okrągłym berecie popularnym w tym rejonie, podnosi brązowego smutnego psa spomiędzy moich nóg i grzecznie przeprasza spojrzeniem. Ładne szczupłe palce wsuwa w psie kudły. Zwierzę skomli. Na twarzy jego pana maluje się czułość, niepokój, poczucie winy.

Nikt tutaj na nas nie patrzy. Równie dobrze mogłybyśmy być niewidzialne, a przecież nasz wygląd świadczy, że jesteśmy tu tylko przejazdem. Ci ludzie są grzeczni, nikt się na nas nie gapi – na kobietę z długimi włosami wsuniętymi pod kołnierz pomarańczowej kurtki i w długim jedwabnym szaliku trzepoczącym wokół szyi i na dziecko w żółtych, wysokich nad kolana butach i niebieskim jak niebo nieprzemakalnym płaszczyku. Nasz koloryt, nasze ubranie – tutaj egzotyczne, nasze twarze – może za blade, może za śniade – nasze włosy świadczą, że jesteśmy inne, cudzoziemskie, nieokreślenie dziwne. Ludzie w Lans-quenet opanowali sztukę obserwowania nie wprost. Czuję ich spojrzenia jak oddech na karku, nie wrogie, ale zimne. Stanowimy dla nich ciekawostkę, część widowiska karnawałowego, powiew z obczyzny. Czuję ich wzrok, kiedy się odwracam, żeby kupić galette od przekupnia. W papierze gorącym i przetłuszczonym ten pszenny placek jest kruchy na brzegach, ale w środku pulchny i dobry. Odrywam kawałek i daję Anouk, wycieram jej z podbródka roztopione masło. Otyły, łysawy przekupień ma grube okulary i twarz lśniącą od pary buchającej z gorącego półmiska. Mruga do Anouk, drugim okiem ogarnia wszystkie szczegóły. Wie, że później padną pytania.

– Na wczasach, madame? – Małomiasteczkowa etykieta pozwala mu zagadnąć. Pod jego obojętnością handlowca widzę rzeczywisty głód wiadomości. Wiedza jest tutaj walutą, Agen i Montauban są tak blisko, że turyści rzadko tu zaglądają.

– Chwilowo.

– Więc z Paryża? – mówi, oceniając po ubraniu. Na tej krzykliwej wsi ludzie są bezbarwni. Kolor to luksus, źle wygląda. Jaskrawe kwiaty przydrożne to chwasty nachalne i bezużyteczne.

– Nie, nie. Nie z Paryża.

Char już dojechał prawie do końca ulicy. Mała orkiestra – dwie piszczałki, dwie trąbki, puzon i bęben – idąc za wozem, gra nie wiadomo jakiego marsza. Za orkiestrą gromada dzieci zbiera z bruku niewyłapane cukierki. Niejedno z nich jest w przebraniu. Czerwony Kapturek i coś kudłatego – wilk – kłócą się po koleżeńsku.

Tyły zamyka jakaś czarna postać. W pierwszej chwili myślę, że należy do parady – Doktor Plaga, być może, ale potem rozpoznaję staromodną sutannę wiejskiego księdza. Ten ksiądz ma niewiele ponad trzydzieści lat, chociaż sztywno wyprostowany wydaje się starszy. Odwraca się do mnie i widzę, że on też jest tu obcy; ma wysoko osadzone kości policzkowe, jasne oczy człowieka z północy i długie palce pianisty, które trzyma na srebrnym krzyżu zwisającym mu z szyi. Może właśnie ta jego nietutejszość daje mu prawo przyglądania mi się. W jasnych zimnych oczach nie ma jednak powitania. Jest kocia nieufność, obawa o swoje terytorium. Uśmiecham się do niego. Zaskoczony, odwraca wzrok i skinieniem przywołuje dwoje kłócących się dzieci. Wskazuje im zaśmieconą jezdnię. Niechętnie zaczynają zgarniać pomięte chorągiewki i przenosić je do pobliskiego śmietnika. Kiedy się do nich odwracam, on znów patrzy na mnie, wydawałoby mi się nawet, że taksująco, gdyby nie był księdzem.

Lansquenet-sous-Tannes to właściwie wieś bez komisariatu policji, a więc i bez przestępstw. Usiłuję wejrzeć istotę rzeczy jak Anouk, teraz jednak wszystko mi się zamazuje.

_ Zostaniemy? Maman, zostaniemy? – Anouk natarczywie ciągnie mnie za rękaw. – Mnie się tu podoba. Zostaniemy?

Biorę ją w objęcia i całuję w czubek głowy. Pachnie dymem, smażonymi naleśnikami i ciepłą pościelą w zimowy poranek.

– Czemuż by nie? Tu nie gorzej niż gdzie indziej.

– Tak, oczywiście – mówię w jej włosy – zostaniemy. – To niezupełnie kłamstwo. Tym razem to może nawet prawda.

Karnawałowa parada się skończyła. Raz w roku ta wieś jaśnieje przelotnym blaskiem, ale teraz ciepło zmieniło się w chłód, ludzie się rozchodzą. Przekupnie pakują swoje markizy i gorące półmiski, dzieci wyrzucają papierowe stroje i ozdoby. Przeważa nastrój zakłopotania, zawstydzenia po nadmiarze hałasu i kolorów. Podobnie latem ustaje deszcz, wsiąka poprzez spieczone kamienie w spękaną ziemię, prawie nie zostawiając śladu. W dwie godziny później Lansquenet-sous-Tannes jest znowu niewidoczne jak zaczarowana wioska, która ukazuje się tylko raz na rok. A co do tej parady, jest tak, jakbyśmy wcale jej nie oglądały.

W nasz pierwszy tu wieczór nie mamy elektryczności, za to jest gaz. Zapalam świecę. Smażę dla Anouk naleśniki i jemy przy kominku. Za talerze służą nam stronice starego magazynu, bo dopiero jutro będą mogli nam dostarczyć rzeczy. Ten lokal sklepowy był niegdyś piekarnią i jeszcze widać wyrzeźbiony nad wąskimi drzwiami kłos zboża. Podłogę pokrywa mączny pył i wchodząc, musiałyśmy przejść przez zaspę reklam dostarczonych przez pocztę. Przyzwyczajona jestem do cen miejskich, tutaj dzierżawa wydaje mi się śmiesznie tania, chociaż i tak zauważyłam bystre, podejrzliwe spojrzenie kobiety w agencji, kiedy odliczałam banknoty. Umowę dzierżawną podpisałam jako Yianne Rocher hieroglifem, który mógłby nic nie znaczyć.

Ze świecą zwiedzamy nasze nowe terytorium. Stwierdzam, że stare piece pod warstwą tłuszczu i sadzy pozostają w zdumiewająco dobrym stanie. Na ścianach znajduje się sosnowa boazeria, podłogi są z glinianych kafli. W pokoju na zapleczu Anouk znalazła starą markizę, więc ją stamtąd wyciągamy. Spod wyblakłego płótna rozbiegają się pająki. Mieszkanie nad sklepem to dwa pokoje z łazienką i niedorzecznie maleńkim balkonikiem, który zdobi skrzynka z terakoty i w niej uschnięte geranium.

Anouk się krzywi.

– Tu bardzo ciemno, maman – mówi chyba zalękniona, niepewna w obliczu takiego zapuszczenia. – I pachnie smutno.

Ma rację. Ten zapach jest jak światło dzienne zamknięte przez tyle lat, że skwaśniało, zjełczało – zapach mysich odchodów i duchów rzeczy zapomnianych, nieopłakiwa-nych. Echo odbija się jak w jaskini. Małe ciepło naszej obecności tylko przyciemnia każdy cień. Woda z mydłem i farba, i blask słońca sprawią, że brudu nie będzie, ale ten smutek to co innego, beznadziejny oddźwięk domu, w którym od lat nikt się nie śmiał. Blada i wielkooka w blasku świecy, Anouk zaciska dłoń na mojej ręce.

– Czy musimy spać tutaj? – pyta. – Pantoufle'owi się nie podoba. On się boi.

Uśmiecham się i całuję ją w złocisty, wydłużony powagą policzek.

– Pantoufle nam pomoże.

Zapalamy świece, żeby paliły się w każdym pomieszczeniu: złotą, czerwoną, białą i pomarańczową. Ja wolę sama robić moje kadzidlane, ale kiedy ich nie mam, te kupne ostatecznie się nadają, rozsnuwają woń lawendy, cedru, palczatki kosmatej. Potem chodzimy po całym domu, każda ze świecą w ręce. Anouk ma trąbkę, więc trąbi, ja potrząsam starym rondlem, w którym grzechocze metalowa łyżka, i wykrzykujemy, śpiewamy wniebogłosy:

– Precz! Precz! Precz!

Aż ściany się trzęsą, oburzone duchy uciekają, zostaje po nich tylko słaby zapaszek spalenizny i sporo odpadającego tynku. Patrz poza te ściany spękane, sczerniałe, poza ten smutek rzeczy porzuconych i zacznij widzieć nikłe zarysy, taki obraz, jaki ma się w oczach jeszcze przez chwilę po iskrzeniu się sztucznych ogni. No i proszę, ściana już olśniewa farbą złocistą, dość nędzny fotel nabiera triumfalnie koloru pomarańczy, stara markiza nagle ukazuje spod brudu i kurzu łunę swoich kolorów.

– Precz! Precz! Precz!

Anouk i Pantoufle tupią i śpiewają, nikłe obrazy są coraz ostrzejsze – czerwony stołek przy obitej winylem ladzie, sznur dzwonków wzdłuż drzwi wejściowych. Oczywiście wiem, że to tylko zabawa dla uspokojenia przerażonego dziecka. Trzeba tu ciężko popracować, zanim cokolwiek z tego się urzeczywistni. A jednak wystarcza bodaj chwilowe wrażenie, że ten dom wita nas miło, tak jak my go witamy. Chleb i sól na progu, żeby udobruchać mieszkające tu bogi, drewno sandałowe na poduszeczce, żeby osłodzić nasze sny.

Potem Anouk mi mówi, że Pantoufle już się nie boi, zatem wszystko w porządku.

Kładziemy się razem na białym od mąki materacu i śpimy ubrane przy wszystkich palących się świecach, a kiedy się budzimy, jest już poranek.