Ігнась-чарадзей

3.

... Было не балюча, а страшэнна сорамна. Спачатку Ігнаська адчуў на сваім каўняры цвёрдую руку. Потым рука лёгка, бы кацяня, выняла яго з-за парты. Другой рукой Яніна Паўлаўна ўхапіла кіёк, якім папраўлялі дровы ў стаяку, і, не выпускаючы каўняра, пачала Ігнасіка моўчкі лупасіць, быц­цам пыл выбівала з ягонага шэрага пінжачка. Дзеці спалохана прыціхлі. Ад кійка пасля кожнага ўдару адламваўся кавалачак, і настаўніца спынілася толькі калі ад яго амаль нічога не засталося...

На ўроку працы першакласнікі (увесь кпас — шэсць хлопчыкаў) вучыліся падшываць насоўкі. А на вуліцы пачыналася вясна. Радасна пахла набрынялымі пупышкамі, захліпаліся шпакі, шкварчэлі быццам раскалены тлушч. За школкай, у рачулцы на пясчаным дне стаялі чародкі сліжоў і кялбоў. Іх можна лавіцьу кош. Адзін ставіць кош упоперак, а другі заганяе... А тут сядзі і корпайся іголкай у кавалку тканіны. Не мужчынская справа... Думкі Ігнасікавы былі там, на вуліцы. I ніякай канцэнтрацыі на справе не было. Таму і ўткнуў нечакана іголку ў палец. Ды так глыбока, балюча, што гучна войкнуў.Невядома, што такога смешнага ў гэтым войканні, але ўсе зарагаталі. Абодва класы, бо вучыліся адначасова першы з трэцім. У школцы толькі адно класнае памяшканне, і адна настаўніца. Яніна Паўлаўна — яна для Ігнасіка толькі ў школе Яніна Паўлаўна, а дома — матуля. Першым часам блытаўся Ігнасік — дзе як называць — а потым нічога, прызвычаіўся.

Галоўнае — ну што тут смешнага, калі чалавеку баліць? Дык не — рагочуць! I нават пальцамі паказваюць! I Адзік Шульман—сябра называецца! — гучней за ўсіх!

Зашумела ў Ігнатавай галаве, такая злосць нахлынула, што размахнуўся, і ад усяе душы ўрэзаў ляпаса поўху да каго дастаць здолеў — суседу па парце, Адзіку. Тут і адчуў на каўняры цвёрдую руку. Нават не думаў, што матуля такая дужая...

— Ты ведаеш, бацька, што наш Ігнасік сёння ўтварыў? — паведаміла матуля дома тату, — Даў па твары доктараваму сыну, да канца заняткаў шчака гарэла.

— А мамка мяне палкай набіла! — паспяшаўся Ігнасік. Маўляў рахунак ужо аплочаны. Паўторна разлічвацца не хацелася. I, каб узмацніць вартасць расплаты, дадаў: — Біла, біла, ажно палка паламалася!

— Ну, ужо скажаш — палка! Кіёчак, з мезенец таўшчынёй! А інакш — падумаюць, што настаўніца дазваляе сыну дзяцей біць. Ды яшчэ ў антысемітызме абвінавацяць. Ды ў гарана паведамяць...

— А за што ён таго жыдзянятка стукнуў? — Пацікавіўся тата. Спакойна пацікавіўся, значыць рахунак залічаны.

— Рыгор! Ну як ты кажаш! Пры дзіцю! Ігнасік, ніколі не кажы так, як тата. Трэба казаць — яўрэй!

— А чаго ён смяецца?! — Ігнасік ужо ўпэўнены, што спагнанняў болыи не будзе. — А што такое «яўрэй»?

— Гэта нацыя такая... Вось Аркадзік — яўрэй. А ты — беларус.

— Адзік — яўрэй? Я — беларус? — Ігнасік на хвіліну задумваецца, — А як гэта?

— Што — «як гэта»? Фармулюй пытанні дакладней. Ты хочаш спытаць, чым адрозніваюцца яўрэі ад беларусаў? Ну, вось мы размаўляем па-беларуску, а ў яўрэяў ёсць свая мова, яўрэйская.

— У Адзіка ёсць свая мова?

— Ён размаўляе таксама па-беларуску. Бо жыве сярод беларусаў. А за­раз запамятай — ніколі не кажы слова, ну, што тата сказаў.

— Жыдзянятка?

— Ігнат! Апошні раз! Яшчэ раз пачую — наб'ю, далібог!

— Кухталя даць шмат розуму не трэба, — сур'ёзна кажа тата, — Сапсаваць адносіны лёгка. Ты б папрасіў у Аркадзіка прабачэння, Ігнась...

...Як гэта цяжка! Перад пачаткам заняткаў Ігнасік з пылаючым тварам перахапіў Адзіка на ганку, і не ў змозе падняць вочы, прамармытаў:

— Я гэт-та... Не хацеў... Яно неяк само... Давай... Мір?

— А я ўжо не злуюся! — Шырока ўсміхнуўся Адзік. — Мір!

I, як дарослы, працягнуў руку. Потым, на ўсіх перапынках яны не адыходзілі адзін ад аднаго. А ідучы дадому, Ігнасік паведаміў: «Адзік! Тата казаў, што ты — яўрэй.»

Адзік раптам спахмурнеў і неахвотна выціснуў:

— Ну, яўрэй... Толькі ты пра гэта нікому не кажы... Добра?

— А чаму?

— Так трэба...

— А чаму?

— Ну, трэба так!..

Чаму так трэба, Ігнасікспрабаваўдадумацца вечарам. Такі недадумаўся. Яўрэі, беларусы... У Адзіка — свая мова, не такая, як у яго... Цікава — у птушак і звяроў ёсць свая мова? Агульная на ўсіх? Ці ў кожнай пароды — свая? Думкі блыталіся...