Големата вода

Живко Чинго или говор што се научува

(кон стил от во прозата на Живко Чинго)

Слободан Мицковиќ

Уште со појавата на првата книга раскази, „Пасквелија“, Живко Чинго побуди интересирање во литерарните кругови, особено кај критиката: стануваше јасно дека се јавува еден автентичен раскажувач чија проза произлегува од еден изграден литерарен свет, чие раскажување потекнува од некои најдени системи. Тие два аспекта на прозата на Чинго останаа постојано актуелни. Во критиката неговиот свет беше голкуван досга различно. Тоа произлезе од потребата да се осветли таа литература низ незините содржини, низ судбините на луѓето што ги открива, низ настаните што ги изнесува. Темпоралната лоцираност на прозата на Чинго во времето на отсудните револуционерни настани кај нас, ја зголеми, исто така, потребата таа да се осветли и како слика на револуцијата, да се согледа рефлексот на револуцијата во неа. Иако, вака патем изнесени, овие преокупации на критиката беа значајни, резултатите до кои се дојде не беа докрај релевантни за разгледувањето на литературата, особено на онаа литература што ја создаде Чинго. Зависно од определбите кои не се лоцирани само во литературната свест, се доаѓаше низ одделни анализи до сознанија за прозата на Чинго кои беа извонредно силно идејно тензирани, обоени со сите реперкусии на политиколошкиот аспект. Потребата да се согледа прозата на Чинго како мерник на едно време, како видување на тие големи настани и процеси во нашиот живот поттикната е, во голема мера, и со видот на таа проза, со нејзината произлезеност од тоа време. Разгледувањата на прозага на Чинго кои се лоцираа во вториот аспект, откривајќи го потеклото на тоа раскажување, барајќи ги неговите детерминанти во начинот на раскажувањето, трагајќи по раскажувачките системи врз кои се надоврзува, во критиката кај нас се доблнжија до едно сознание што во голема мера е општо. Критиката носочи на некои значајни состојби во прозата на Чинго. Речиси како во некоја анкета повеќето од критичарите изнесоа едно сознание за видот на неговото раскажување. Ни се чини дека разгледувањего на литературата на Чинго од тој аспект може да придонесе кон нејзиното поцелосно разбирање. Речовито е сознанието до кое доаѓале критичарите говорејќи за прозата на Чинго, она сознание за нејзиното потекло, иако одделните критичари поаѓаат од различни критички становишта, со разни критичарски определби — од импресионистичка до психолошката и социолошката. Ќе ги приведеме тие сознанија од некои најзначајни текстови пишувани за прозата на Чинго.

Влада Урошевнќ уште на почетокот на својот текст „Едно име: Живко Чинго“ го открива својот впечаток за прозата на овој автор: „Кога ги читаме расказите на Живко Чинго честопати имаме впечаток дека присуствуваме на усно раскажување. Понесеноста на раскажувањето, интонацијата на реченицата, текот на фабулата, сето тоа кај Чинго одекнува со акустиката на кажуваниот збор, н`е маѓепсува со својата говорна синтакса.“[1] Во својот поговор кон избраните раскази на Чинго, Петар Бошковски, доаѓајќи кон поентата на своето разгледување, го истакнува тој квалитет на прозата на Чинго: „Не знам колку може да важи за општо правило дека литературата треба да се чита на глас, но во случајот на прозата на Чинго таквиот начин на контактирање може да се земе како пример на совпадливост. Остварена како кажување, таа и како да бара да биде кажувана.“[2] Миодраг Друговац, посочувајќи одделни деловн од расказите на Чинго забележува: „…Чинго ја усвитува својата реченица, дијалогот му е мошне едноставен, занимлив и неверојатно непринуден, како изделкан во духот на народниот раскажувач…“[3] Милан Ѓурчинов ги открива кај Чинго белезите на начинот на раскажувањето во еден општ впечаток, кој е, сепак јасен и прецизен: „Од првите свои чекори, од првите прозни записи со кои стапи во нашата книжевност, младиот автор изградуваше некој чуден, само нему својствен начин на раскажувањето кој како да немаше многу заедничко со книжевниот професнонализам…“[4] Георги Старделов го формулира своето сознание начинот на кажувањето на Чннго, посочувајќи ни еден целосен паралелизам со народното творештво: „Првиот впечаток со кој се доживува прозата на Живко Чинго се наметнува низ сознанието со кое си го претставуваме нашиот модерен раскажувач низ ликата на нашиот мудар и ингениозен народен раскажувач…“[5] Димитар Митрев во својот есеј за прозата на Чинго забележува:,Не ми е познато дали во лозата чинговска постоел некаков народен рапсод од кого Чинго ја наследил својата неусилена раскажувачка моќ, но тој ја има таа моќна посебност и која низ вековите на овој народ никако не била некаква индивидуална посебност. Раскажувачки талент што е повикан во животот на нашата литературна повест од силниот бран на нашата вековична раскажувачка стихија. И на нас што читаме и сосема неусилено ни се чини дека Чинго е уште еден од мнозинскиот број на некогашните народни раскажувачи.“[6]

На претпоставката на Митрев директен, потврден одговор дава самиот Живко Чинго во едно интервју: „Уште од најраното детство имав можност од устата на татко ми кој во месноста важеше за еден од најдобрите раскажувачи и пејачи, да чујам огромен број приказни, потоа секакви кажувања за „животиштето“. Особено кажувањата за животот беа силни, чисти, раскажани со разбирлив, близок јазик, веднаш во душата да ти се всади болка за оние за кои се говореше. Настрана од тоа каде беше познат како човек со многу пријатели. Речиси секој ден куќата ни беше полна со секаков свет. Повеќето беа работници, другари на тате, занаетчии, попови, Ѓупци, Турци, пијаници, лажливци, револуционери, партијци, филозофи, копачи на злато…“[7])

Во сиве наведени мислења, кои се, во основа идентични, се забележува дека основното сознание води кон една одредена генерализација: суштинските вредности прозата на Чинго ги остварува во доменот на стилот. Нејзините инспиративни текови се поврзани со уметничкото облагородување на говорот, на приказната, кои, исто така се наврзуваат на една подалечна и подлабока раскажувачка традиција. Забележливо е дека стилот на Чинго не произлегува од еден вид говор, од еден вид раскажувачка традиција. Тој не се надоврзува само на фолклорот, тој не се надоврзува ниту само на говорниот стил. Прашањето е мошне покомплицирано. Изворите на чинговата стилистика се наоѓани, главно, во тие два домена, во фолклорот и во говорниот јазик, меѓутоа филтерот кој ги прочистува тие две структури е извонредно многу ригорозен. Пред с`е, тука е проблесокот на спомените од детството. Минувајќи низ тој критериум она што некогаш се слушало, што се разбирало и сознавало, останало во сеќавањата и како готов јазичен материјал но, како што бидува со сите спомени од детството, станало амаглам, надополнет со сетнешни искуства, со нови сознанија и виѓавања. Натаму, можеме да воочиме еден процес во градењето на чинговиот стил кој се остварува врз еден евидентен принцип. Чинго пишува за селото, за неговиот живот, неговите ломови и катаклизми. Меѓутоа говорот што Чинго го слушал не е оној изворен селски говор, не е чисто рурален елемент. Чинго бил во допир со еден нов говор создаван врз традициите на селото, врз мудроста на фолклорните сознанија, но веќе изменет со една нова социјална ситуација на селото во кое с`е повеќе се создаваат говори на одделните занаети, говори на новата политичка ситуација на луѓето, говори на дојденците, на бегалците, на повратниците. Тој свет на Чинго не е воопшто останат на нивото на старото село каде усното творештво уште не било опфатено со некои нови сознанија, со нови потреби на изразот, со нови поими и ситуации. Во селото што го носи во себе Чинго, веќе се пробиле и елементите на онаа цивилизација што до пред педесетина години немаше никаков пристап во духовната сфера на народниот раскажувач. Затоа јазикот што Чинго го изнаоѓа меѓу луѓето за кои говори не е оној фолклорен јазик што ќе го најдеме во старите зборници на народни приказни. Чинго се потпира, во основната јазична структуираност на својата проза, повеќе врз живиот говор, помалку врз фолклорот и неговите идиоми.

„Говорноста“ на прозата на Чинго секако има пресудно влијание врз суштината на нејзиното примање кај читателот. Во тој вид раскажувачка постапка најпрво ни се сугерира впечатокот дека сето она што го читаме е автентично, дека книжевниот свет на Чинго е изграден врз претпоставката на вистинското постоење на неговиот стварен образец во самиот живот. Меѓутоа светот на Чинго не е отсликување на некој образец, тој е граден самостојно, врз едно специфично естетско искуство. За да може да постои како заокружен и завршен свет на човечките егзистенции Чинго ни го доближува со средствата на јазикот, избирајќи во него нивои кои најсугестивно и највпечатливо ќе го остварат тој вид на вистинитоста. Иако можеме со една јазично-стилска анализа да проникнеме во феноменот на создавањето на тој свет, сепак, се чини, никогаш докрај нема да осознаеме, како тој ни се наметнува, како ни се налага и на кој начин проникнува во нашата свест и во нашите емоции. Јасперсен, барајќи формулации кои ќе го протолкуваат воздејството што едно книжевно дело го врши врз нас низ својот основен материјал, низ јазикот, вели: „Тоа уште повеќе се однесува на оваа внатрешна убавина на јазикот која произлегува од изборот и распоредот на зборовите, од сета нивна сугестивност и способност да разбудуваат чувства. Со такви маѓепсни средства писателот успева понекогаш да фрли маѓија врз нас што ниту најпродирната анализа не ни помага да ги пронајдеме причините и законите на тоа дејство.“[8] Суштински, посебнота на прозата на Чинго се наоѓа во доменот на естетското: само во убавината на таа проза се остварува нејзиното дејство, нејзиниот секогаш згустен впечаток, сугестивната моќ што н`е приврзува кон неговите текстови и овозможува тие да останат трајно врежани во суптилните сплетови, на нашата меморија, пред с`е во нејзиннот емотивен комплекс.

Природата на јазикот во прозата на Чинго, ако тој јазик го сфатиме како синтеза меѓу повеќе говорни стилови и јазикот и стилот на народното творештво, ни сугерира два вида литерарни настојувања. Најнапред ќе го забележиме нивото на вистинитоста што ни ја сугерира тој јазик а потем нивото на фантастиката, на легендата, на она што е суштински нестварно. Значи дека јазикот на Чинго, и самиот синтеза на две блиски, но сепак различни структури, остварува синтеза меѓу две различии книжевнн настојувања. Тој, јазикот, го воспоставува интегритетот на прозата на Чинго, кој е, од една страна реалистичка, а од друга страна блиска на сферата на фантастичното. З. Лешиќ вели: „Книжевносга која е длабоко и силно сврзана за непосредните проблеми на општествената стварност ќе се стреми, главно, кон реалистичкото раскажување, кон дескрипцијата и јазичните структури на непосредниот говор, за да оствари што поцелосен впечаток на вистината, веродостојна и уверлива слика на опишуваната стварност. (…) Книжевноста која е повеќе насочена кон мечтовитото преобразување на стварноста ќе се стреми, главно, кон послободната логика на раскажувањепо, кон побујни визии на мечтата и кон посебна организанија на јазичните структури, кои се секогаш по малку иронични, зашто она што во нив се кажува поинакво е на некој начин од она што се подразбира.“ Прозата на Чинго, според свите интенции, се движи во двата пола на оваа разделба — и во сферата на стварноста и во доменот на фантастичното. Затоа неговиот јазик се конституира врз говорните структури на средината од која потекнува таа книжевност но и врз едно послободено стилско однесување. Затоа е во неговата проза присутен и оној суптилен хумор, онаа блага иронија со која се говори за настаните што Чинго ги презема од самиот живот но ги трансформира во сцени кои, без магијата на јазикот, би биле секако неверојатни. Секако дека во онаа заедничка констатација оти стилот на Чинго е близок до „говорниот јазик“, согледана во редица критички и есеистички текстови за прозата на Чннго, се кријат можности за натамошни појаснувања и аргументирања кои, можеби, ќе н`е доведат поблиску до самата суштина на прозата на овој автор. „Вистина е — вели Лешиќ — дека книжевното дело се разликува од живиот збор. Но во него ги наоѓаме истите стилистички вредностн што стилистиката ги пронајде и надвор од него. Афективните и евокативните квалитети на изразот се активни и во јазикот на книжевното дело исто онолку колку и во живиот говор.“ Во основа секоја литературна креација се потпира врз јазикот но во голем дел и врз секојдневната јазична практика, врз живиот говор. Тоа можеме да го посочнме и во редица примери во македонската лшература. Прозата на Б. Варошлија произлегува од еден говор кој почнува да се раѓа с`е понагласено во нашата јазична практика во урбаните средини, расказите на В. Малески се градени врз одредени говорни ситуации во кои се еманципира еден јазик на чаршијата, на градот, од говорот на руралните средини со кои е се уште во силен контакт, литературата на С. Попов произлегува од јазикот на селото кој е затекнат во една конзервирана состојба итн. Па сепак, токму во прозата на Чинго интензивно се наметнува тој проблем — врската меѓу неговата литература и говорните и фолклорните јазични структури. Се работи за интезитетот на поврзаноста на таа проза со своите извори, од една страна, и за моќта на Чинго да пишува „во стилот“ на не говорно-фолклорни структури. Се работи, значи, за проза која е создавана со еден впечатливо самосвоен стил, за автор кој го нашол својот јазик во непосредниот контакт со изворите на својата проза. Стилот на Чинго ја остварува синтезата и меѓу убавината на човековата егзистенција и меѓу нејзината суровост. Во таа синтеза, уверени сме, се крпе и онаа маѓија на неговата проза што никогаш докрај не може да биде протолкувана.

Евидентно е во критичко-есеистичките текстови за прозата на Чинго согледувањето на врската меѓу неа и прозата на руските советски раскажувачи. Миодраг Друговац вели: „Постојат органски, покрај другите, фантасти и сонувачи од Бабел до Ремизов, а можеби и уште некој.“[9] Старделов исто така упатува кон таа споредба: „Кон тоа некои подопирливи асоцијации што неговага проза ги предизвикува како облесок на прозата за една друга идентична револуција (Бабел, Пилњак, Всеволд Иванов) тоа сознание уште повеќе го задлабочуваат.“[10] Митрев, исто така, упатува кон таа паралела, наоѓајќи објаснување за нејзиниото постоење но и за квалитетот на воздејството што кај Чинго го врши угледувањего на светската лигература: „Но колку и самороден талент, Живко Чинго не е и без угледување на други автори (…) Чи знаел и како да го прифати туѓото без да му изневери на своето. Тој не шетал по странското без своја насока и без свој правец и не земал било што и од било каде. Одредени овошки примаат одреден калем и Чинго го нашол за своите творечки намери соодветниот калем. И тоа е еден негов редок успех (…) Главниот, да не речам единствениот фонд од кој Чинго прифатил не една писателска драгоценост, е советската руска литература. Чинго е еден од оние наши автори што најсилно го трпат воздејството на вонредни значајности од советската литература. Таков студиец, првенствено во однос на еден од мајсторите на светскиот расказ — Исак Бабел (…) Тоа угледување му помогна многу да стане мајстор на наједноставно искажани најпотресни човечки состојби. И од тоа Бабелово мајсторство Чинго се учи како целосно да ја додржи сопствената елементарност во показот на збивања што се на подруг начин потресни. Од Бабела се учи на природен пристап кон судбината на луѓето како јунаци на раскажното дејство. Од Бабела се учи мирно да го констатира злочинот и да знае дека потресното во животот е посилно од потресното во литературата, — за да значи многу ефектот на здржаното констатирање. Од Бабела се учи на најголемата вештина на писателското мајсторство: да се знае што да не се каже. Иако од Бабела се учи да раскажува без илузии и без разубавување, да биде целосно при дезилузионизмот и дезидеализацијата, тврд и сиров во изнесувањето и на најдраматичното. Одовде и потсилувањето на неговата склоност кон контрасното и парадоксалното. И пак одовде го збогатува спојувањето на обичното со лирското. Во постапката, пак, ја пренесува ретката Бабелова умешност за вплетување на анегдотата во внатрешниот тек на раскажувањето. Сенасе: научил многу, учел така што резултатно го оплодил својот изразит авторски натурел.[11]

Неоспорно е дека литературата се движи како и сите уметности во континуитетот кој го овозможуваат врските меѓу одделни автори. Може да се рече дека без тој феномен на взаемни воздејства, на користење веќе постигнати искуства на наоѓање сродни литерарни светови, литературата би била невозможна. Секој автор духовно се надоврзува на неговите претходници, дури и во сопствениот гневен грч предизвикан од потребата да негира она што пред него се случувало, да го менува тој свет на литературата со преседански обид, со поставување нов патоказ пред идните генерации кој ќе ги оддели од товарот на создадената традиција. Тие грчовни изблици на најеминентните писатели биле секогаш, едновремено, и плодни и залудни. Зашто напорот да се одделат од традицијата ги доведувал до едно усвитено место од кое, ако ништо повеќе, можеле да го редуцираат товарот на формалните, манирските и рутинските, наследства и да дојдат, како до сопствено откровение, пак до јадрото и сублиматот на традицијата. Неспорно е дека и Чинго се наоѓа во еден таков континуитет. Тој не е од оние автори што вршат свесен, интелектуален чин на бунтовништво со своето дело. Доколку Чинго го прави тоа неговата интенција се остварува во неговото дело. Меѓутоа, за прозата на Чинго е навистина битно да се одреди неговата врска со авторите од кои учел. Битно е зашто на тој начин полесно ќе се навлезе во сложениот механизам со кој таа ги пласира своите значења, своите поенти и откривања. Возможно ли е еден автор кој, како што веќе видовме, произлегува од една автентична говорна традиција, да учи толку интензивно и темелно кај други автори, особено кај оние што произлегуваат од една средина што не е, ниту духовно, ниту материјално, негова, иако е по многу белези блиска? Дали може да се рече со сигурност произлезена од една книжевна аргументација, дека духовните врски на Чинго со советските руски прозаисти е толку значајна и видлива? Според мое мислење може да се направи една паралела меѓу творештвото на Чинго и на руските прозаисти од советскиот период но само како укажување на некои идентични резултати што се остварени во две различни средини. Различни и блиски. Најнапред мора да се подсетиме на фактот дека времето за кое зборува Чинго е по многу свои белези слично на времето што го преживува Русија во текот на Првата светска војна, Револуцијата и контрареволуционерните напади врз неа. Се случуваат длабоки социјални ломови, се изместуваат сите вредности така што ниту една не останува во поранешниот зглоб, се политизира и се идеологизира секој домен на животот. Сето тоа се случува и во социјално и ментално блиски средини — во село кое брзо и болно се деструира. Од друга страна, можеме да констатираме дека и руските раскажувачи, пред советскиот период, уште од Гогољ, извонредно многу се надоврзуваа на народното творештво и на одделните нивои говорна традиција. Тој процес во руската литература започна многу порано до појавата на големите руски писатели (Гогољ, Пушкин и други). Р. Јакобсон забележува во кои услови се остварува таа духовна синтеза: „Започнува (во текот на XVII век — заб. моја) секуларизацијата на пишуваната литература; првпат во историјата на Русија се прави обид да се пишува световна литература. А бидејќи единствената домашна традиција врз која можеа да се потпрат овие обиди беше усна, во руската книжевност во седумнаесеттиот век се јавува силното влијание на фолклорот.“[12] Нешто слично се случуваше и кај нас: основните поттици што можеа да се најдат во прозното творештво пред една литература во нејзиниот синхрон миг на раѓање и на подем, беа инспирациите од фолклорот. Јакобсон натаму го посочува влијанието што преведената литература го имала врз развитоког на руската книжевност. Меѓутоа тој посочува пат што кај нас не беше возможен: усното творештво, подложно на профаните елементи, лесно го асимилираше и новиот книжевен материјал од преводите за тој, дури потоа, да повлијае, веќе еднаш асимилиран, врз новата пишувана литература. Натаму, руската усна книжевност изврши неизбришливо влијание во делата на Пушкин, исто како што Гогољ се инспирираше со украинските народни приказни, преданија и пословици. Јакобсон вели: „Почнуваат да се бришат границите меѓу црковното и световното, меѓу книжевноста, меѓу фолклорог, меѓу пишуваниот и говорниот јазик (…) Руската народна приказна одигра голема улога во развитокот на креативните способности кај класичните мајстори на руската проза — Толстој, Достоевски, Лесков, Островски. И усниот стил, кој е постојана и типична бележитост на руската лигература, извира од фолклорната традиција.[13]

Дека е тој процес жив во руската книжевност, дека е константен, во своите анализи укажува и В. Виноградов: „Најголемите писатели од почетокот на XIX век (…) го употребуваа како изразно уметничко средство не само она што веќе беше усвоено во книжевниот јазик на таа епоха како норма за национално-литерарниот израз, туку и она што беше широко употребувано во народно-говорниот јазик…[14]“ Виноградов, натаму, изнесува едно мислење кое е битно за разбирањето на врската меѓу книжевноста и нејзините извори на магеријалот:

„Освен прашањата сврзани со проучувањето на примената на елементите и бележитостите на разните социјално-говорни стилови, разните композицнски форми, и типови на општествениот, социјално-групниот, дијалектскиот и професионалниог говор во уметничката литература и во творештвото на писателите, стилистиката на уметничката литература ја зближува со стилистиката на говорот сложената и суптилно разгранета сфера, засега малу проучена, на експресивните форми и на говорните нијанси.“[15] Тоа е општокнижевен проблем, блискоста на самата книжевна стилистика со стилистиката на говорните форми. Тоа е појава и во македонските книжевни и говорни стилски особености исто колку и во руските, советски и предсоветски. Дали Чинго се научил од Бабел? Малу е веројатно дека може да се научи еден начин на инспирација зашто е тоа психолошки одредена категорија која е извонредно индивидуална. Исто така тешко може да се поверува дека може некој да го научи народниот говор. Тој говор човек го носи во себе како предлитерарна свест — тој го асимилира во детството, — не го учи туку го впива и го вдишува, така што ништо не може да го надомести тој период на создавањето првите свесни впечатоци кои се, едновремено, и суштина на содржината но и феномен од јазичен крактер. Тешко може, исто така да се претпостави дека една литерарна свест може успешно да се формира во својот корен врз искуствата на некоја друга литерарна свест. Во тој случај пишувањето би можело да се учи како и сите други вештини без никакви претпоставки. Мене ми е поблиску до вистината претпоставката дека Чинго се формира врз истите извори како И. Бабел — врз богатството на содржините што го исполнуваат говорот кој им станува близок и нивен уште во детството. Според некои основни белези на прозата на Чинго имам впечаток (кој не мора да е точен но можеби може и да се докаже) дека врз неа повеќе влијаела приказната на Чехов. Тоа влијание е на прв поглед невидливо зашто се остварува извонредно суптилно и не толку во сферата на стилот кој Чинго, веќе покажавме, го гради врз нашата автентична говорно-фолклорна градиција, туку во доменот на емотивното и поетското, во самата поетика на Чинговата проза. Тоа влијание е видливо и кај сите руски писатели-раскажувачи и во претсоветскиот и во советскиот период. Чинго многу порано можел да дојде во контакт со прозата на Чехов одошто со Бабел та нема основа да `и се даде предимство на претпоставката дека и тој суптилен чувствен тек во неговата проза дошол од втора рака и не како директен навев. Впрочем влијанијата, навевите, искуствата, сознанијата, методите остварени или преземени од еден автор кај друг извонредно тешко можат да се докажуваат. Со исто право можеме да тврдиме дека

Чинго се влијаел и учел и од Брет Харт колку и од Бабел. И Харт поникнува од една локална инспирација, од средиштето на своите родни локални говори и преданија, и тој е полн со суровости и нежност а истовремено и со еден фин хумор. Да се потсетиме само на неговата приказна „Среќко од Роринг Кемп“ па ќе видиме како нејзините основни текови се извонредно блиски до раскажувањето на Чинго. Можат да се приведат уште редици примери — што само би н`е довело поблиску до сознавањето на вистината дека тешко може да се говори за влијанија во оние видови литератури што имаат идентично потекло и еднаква инспирација, што се ситуираат врз исти принципи.

Оставајќи ги на страна неколкуте текстови што несомнено дивергираат од основната концепција на двете книги останува да забележиме дека и првата и втората „Пасквелија“ со најдоброто во себе претставуваат единствен идејно-тематски и стилско-естетски блок во кој хронолошки се открива животописот на Пасквелската долина с`е до наши денови: од приказот на првите мали јунаци од типот на Огулиновци, преку војната, до виорот на револуцијата и големите промени што таа ги внесува во животот на пасквелчаните. Пролетта — Револуцијата како што ја наречува авторот, ги затекнува пасквелчаните воглавно неподготвени, ги изненадува како некое ново и непознато годишно доба и ги повелува по нови патишта. Тие промени ќе доведат и до крајното миграционо опустување на Пасквел. Во непосредно соседство на големата езерска вода, привлечени од нејзиниот чудесен блесок и многу повеќе од градскиот вријавец и широките перспективи што тој ги отвора пред нив, пасквелчаните во крајот на втората книга стремглаво ќе се сјурат кон езерскиот брег. Тоа е веќе едно ново време, време кога и конференциите и Месната и Тацко Настејчин и малите селски агитатори наеднаш како да потемнеле, заостанале зад животот кој навлегол во нови колотечини, кога виталниот сој на жителите на Пасквел започнува масовно да ја напушта долината, не обѕрнувајќи се на минатото и итајќи кон својата иднина. Крајот на втората Пасквелија не е само сиболички дефинитивен и меланхоличен: за својот чувствителен автор тој е помалу болен, горчлив и носталгичен. Напуштените ниви и градини прилегаат на црни оставени гробишта. Пасквелчаните ја испразниле долината, бргу — набргу, распродавајќи го својот имот, оставајќи зад себе натписи — таблички по нивите што не стасале да ги отуѓат.

Во финалето на последното кажување Веселин, Мена и малиот раскажувач ќе слезат кон полето исполнети со дрвени некролози и ќе почувствуваат неодложна желба да ги уништат табличките, тие морничави белези на умирањето:

„Сите овие проклети крстови ќе ги искорнеме, рече Веселин, сите до еден.

Да, реков јас сите овие крстови ќе ги снема од полето. Ќе доаѓаме секој ден с`е додека не ги уништиме, така рече Веселин, секој ден ќе доаѓаме да ги искорнеме.

И ќе ги запалиме, прошепоте Мена, сите ќе ги запалиме.

Да, рековме ние, Веселин и јас, ќе ги запалиме сите.

Потоа секој ден доаѓавме во полето и ги уривавме тие проклети штички што во приквечерно време личеа на крстови, што измамуваат како гробишта, ги рушевме и ги палевме по угарите целата пролет.“

Чинго н`е опседнува и со необичниот спој помеѓу конкретното, животниот податок, непосредната реалност и поетското, визионерското во нејзиного доградување. Живописниот, разгорениот предел на Пасквелија, таа жива, немирна постојбина на Чинговата имагинација е избраздена и страдна земја врз која се случувале мачни нешта што непрестајно ги вознемирувале луѓето што на неа се борат за опстанок и живот. Војната, окупацијата, крвниците, исчекувањето на Пролетта — Револуцијата, борбата, колективизацијата, бесмислените селски конференции, напорите на селскиот секретар Тацко Настејчин — цел еден спектар од историско социолошки премиси што го одредуваат животот и промените на нашето село во последниве дваесетина години е вткаен во лирско проѕирното ткиво на Чинговите прозни кажувања. Не бегајќи од конкретното и секојдневното, а напротив, впуштајќи се смело во искажувањето на она што бездруго треба да се рече, за да му се затре семето, за да не се повтори, Чинго ја зацртува својата социолошка линија антиапологетски, во највисока мера критично, непомирливо, бескомпромисно. Во тој поглед на првиот дел од „Нова Пасквелија“ би можеле да му се стават примедби за пренаглености во оценките, недоволно уверливи проекции на некои состојби, но и такви тие се дел од една визија на деформациите на селото што поради нејзината внатрешна логика и хомогеност мораме да ја почитуваме. Во првата книга на Живко Чинго с`е уште само загатнати овие компоненти добиваат поширок простор во последниве негови раскази. Поетската диспозиција на младиот автор се одвива напоредно со изразитата смисла за откривање на такви животни вистини за кои до Живко Чинго во нашата прозна книжевност како да немаше доволно место. Ако првата книга тоа го наслути, „Нова Пасквелија“ несомнено потврди дека со Чинго во нашата литература стапи автор кој загрижено и ангажирано го набљудува животот, бескомпромисно го одразува сето она што се одвива пред неговиот љубопитен поглед и дека таа загледаност негодува и се напрега до прснување, до иронија, до темен, мрачен хумор секогаш кога во тој живот пукаат нишките на хуманото и разумното, секогаш кога се расплинува и исчезнува правината, кога згаснува идеалот, кога зацарува глупоста и незнаењето, секогаш кога заблудите и грешките ќе ја изопачат и убијат убавината и човечноста. Поетскиот хуманизам (а тоа е чинам вистинскиот збор за она што ја покренува и усвитува прозата на Чинго) во името на кого авторот толку дискретно и толку ненаметливо прозборува за човечките судбини на својата избраздена пасквелска земја е само еден од видовите на растреперениот и честопати трауматизиран сензибилитет на модерниот човек пред сето она што таа иста современост во својот незапирен победнички настап го донесува како перспектива и ослободување но и како страв од нови опасности и беспаќа. Така сфатен, хуманизмот на авторот на двете Пасквелии звучи како несвесен одбранбен гест што уметникот го отправува кон сите стравои со кои новото време во својата бурна надојденост одново како да го загрозува неговиот идеал. Во одделните текстови на Чинго таквите одбрани нараснуваат во хиперболизиран вид и се изразуваат во извесни морбидни облици. Но нивната уметничка оправданост и тогаш не подлежи на сомневања: развитокот не е мртва, однапред зацртана линија на израснувањето. Растењето е секогаш исполнето со судири, ломови, дилеми и застранувања. Она што му се спротивставува, она што треба да биде совладеано најчесто само го потсилува неговото значење, ја искажува бурната дијалектика на превозмогнувањето што е неодлачен дел од живиот живот. Задачата на уметникот сигурно и денес не е неа да ја премолчува туку отворено и вистинито да ја кажува. Со сета предност и сиот баласт на своите млади и непрегорени години, Живко Чинго се вредува во нашата книжевност како еден од ретките (и: дали — последните?) писатели- идеалисти, ако тој збор пред с`е, го сфатиме како антитеза на инертната, бескрвна, апатична незаинтересирана и апстрактна симболика на рамнодушните. Зборувајќи за Чинго непрестано посакуваме да забележиме дека понесените загрижените и поетски раскази на Чинго се одликуваат и со едно својство што денес станува с`е поретко: тоа се покрај другото убави раскази што оставаат длабоки траги и во свеста и во срцето. Убавината кај Чинго меѓутоа ги носи пред се отисоците на човековата убавина во чие име младиот писател ги искажува со сериозна и длабока загриженост и вистинитост своите големи и нестивнати стравови.