Jeśli zimową nocą podróżny

Powieść rozpoczyna się na stacji kolejowej, gdzieś sapie lokomotywa, para napędzająca tłoki zasnuwa tytuł rozdziału, obłok dymu częściowo przesłania pierwszy akapit. Powietrze stacji przenika woń dworcowego bufetu. Jakiś człowiek patrzy przez zamgloną szybę, otwiera przeszklone drzwi baru, wszystko jest przyćmione, także wnętrze, jakby oglądane oczami krótkowidza lub oczami podrażnionymi pyłkami węgla. Stronice książki są zamglone jak okna starego pociągu, na zdania kładzie się obłok dymu. Jest deszczowy wieczór, mężczyzna wchodzi do baru, rozpina wilgotny płaszcz. Spowija go obłok pary. Wzdłuż torów, jak okiem sięgnąć lśniących od deszczu, przelatuje gwizd.

Rozlega się gwizd podobny do gwizdu lokomotywy, to kłąb pary bucha z ekspresu do kawy, który stary barman nastawia pod ciśnieniem, jakby dawał jakiś sygnał, przynajmniej takie wrażenie sprawiają kolejne zdania drugiego akapitu, w którym gracze przy stolikach chowają przy piersi wachlarze kart i obracają się w stronę nowo przybyłego z potrójnym skrętem szyi, ramion i krzeseł, przy barze klienci podnoszą filiżanki i przymknąwszy oczy i usta dmuchają na kawę czy też pociągają łyk piwa z przepełnionych kufli i z przesadną troską starają się nie rozlać płynu. Kot pręży grzbiet, kasjerka zamyka kasę, która wydaje przy tym dźwięk dliin. Wszystkie te znaki składają się na informację, że chodzi o stacyjkę, gdzie każdy przybysz zostaje natychmiast zauważony.

Wszystkie stacje są do siebie podobne. Nie szkodzi, że światło nie przenika poza własny mętny krąg, to miejsce znasz na pamięć, i ten zapach pociągu, który pozostaje nawet wówczas, gdy wszystkie pociągi już odjechały, ten szczególny zapach stacji utrzymujący się także po odjeździe ostatniego pociągu. Wydaje się, że światła stacji i zdania, które czytasz, mają raczej skrywać niż wydobyć przedmioty wynurzające się z osłony mroku i mgły. Dzisiejszego wieczoru wysiadłem na tej stacji po raz pierwszy, a już odnoszę wrażenie, że spędziłem tu całe życie, wchodząc i wychodząc z baru, gdzie zapach osłoniętego peronu i zapach wilgotnych klozetowych trocin stapia się w zapach jedyny w swoim rodzaju, w zapach oczekiwania, w zapach kabin telefonicznych, kiedy już nie pozostaje nic innego jak odzyskać żetony, bo wykręcany numer nie daje znaku życia.

Jestem tym mężczyzną, który krąży pomiędzy barem a kabiną telefoniczną. To znaczy, człowiek ten nazywa się „ja” i nic ponadto o nim nie wiesz, podobnie ta stacja nazywa się tylko „stacją” i na zewnątrz nie istnieje nic poza nieustającym sygnałem telefonu, który dzwoni gdzieś w ciemnym pokoju dalekiego miasta. Odwieszam słuchawkę, czekam na brzęk żelaza w metalowym gardle, po raz kolejny popycham oszklone drzwi, zmierzam w stronę stosu filiżanek, schnących w obłokach pary.

Ekspresy do kawy w dworcowych barach popisują się pokrewieństwem z lokomotywami, stare i nowe ekspresy przypominają stare i nowe parowozy i elektrowozy. Daremnie chodzę tam i z powrotem, krążę i zawracam: wpadłem w pułapkę, w tę bezczasową pułapkę, którą niezawodnie zastawiają kolejowe stacje. W dworcowym powietrzu, choć już wiele lat temu zelektryfikowano wszystkie linie, unosi się pyłek węgla, powieść zaś, która opowiada o pociągach i dworcach, nie może nie przekazać zapachu dymu. Przeczytałeś już dwie strony i pora powiedzieć ci jasno, czy stacja, na której wysiadłem z opóźnionego pociągu, jest stacją dawną czy dzisiejszą, tymczasem zdania roztapiają się w nieokreśloności, w szarości, w czymś w rodzaju ziemi niczyjej doświadczenia sprowadzonego do nikłego wspólnego mianownika. Uważaj: to zapewne sposób, aby wciągnąć cię w akcję, usidlić cię tak, abyś nie zdawał sobie z tego sprawy – to pułapka. A może sam autor nie zdecydował się jeszcze, zresztą ty także, czytelniku, nie jesteś całkiem pewien, co sprawiłoby ci większą przyjemność: czy przybycie na dawną stację, co dałoby ci poczucie podróży wstecz, pozwoliłoby ci ponownie zawładnąć straconym czasem i przestrzenią, czy też wolałbyś wibrację świateł i dźwięków, co z kolei da ci poczucie, że żyjesz dzisiaj, i to zgodnie z dzisiejszym wyobrażeniem o przyjemnościach życia. Ten bar (czy dworcowy bufet, jak go również nazwano) mógł wydać się zamazany i zamglony moim podrażnionym oczom krótkowidza, podczas gdy nie można wykluczyć, że ów bar zalewa światło wysyłane ze srebrzystych tub, światło, co odbite w lustrach, wdziera się we wszystkie przedsionki i zakamarki, pozbawioną zaś cienia przestrzeń wypełnia muzyka, nastawiona na cały regulator, która wybucha z wibrującego urządzenia do zabijania ciszy; obok działa bilard i inne gry elektroniczne, symulujące wyścigi konne i polowanie na człowieka. Kolorowe cienie tańczą na przezroczystym ekranie telewizora i na tafli akwarium tropikalnych ryb, rozweselanych pionowym strumieniem pęcherzyków powietrza. A moja ręka nie trzyma pękatej, nieco zniszczonej staromodnej torby, lecz popycha kwadratową walizę ze sztywnej plastykowej materii, na małych kółkach, do czego służy składany pręt z chromowanego metalu.

Sądziłeś, czytelniku, że tam, pod daszkiem peronu, mój wzrok przyciągnęły, przekłute niczym halabardy, wskazówki okrągłego zegara z dawnej stacji, że w daremnym wysiłku starałem się odwrócić ich bieg, skłonić je, aby w odwrotnym kierunku przemierzyły cmentarz minionych godzin, ległych bez czucia w swym kolistym panteonie. Lecz kto ci powiedział, że cyfry zegara nie wychylą się ze swych prostokątnych okienek i nie ujrzę, jak każda minuta spada na mnie znienacka niczym ostrze gilotyny? Zresztą nawet wówczas, gdybym posuwał się naprzód w płynnym i wygładzonym świecie, niewiele by to zmieniło: moja ręka ściskająca lekki ster walizki na kółkach wyrażałaby wewnętrzny opór, zupełnie jakby ten poręczny bagaż był dla mnie przykrym i męczącym ciężarem.

Musiało mnie spotkać jakieś niepowodzenie: pomyłka w rozkładzie jazdy, opóźnienie pociągu, stracone połączenie, być może po przybyciu miałem nawiązać z kimś kontakt, prawdopodobnie ma to związek z walizką, która wydaje się zaprzątać moją uwagę, nie wiadomo tylko, czy lękam się ją zgubić, czy też nie mogę się doczekać, aby się jej pozbyć. Jedno nie ulega wątpliwości, to nie jest byle jaki bagaż, który można oddać na przechowanie czy też zostawić niby przypadkiem, przez roztargnienie, w poczekalni. Daremnie spoglądam na zegarek, nawet jeśli ktoś mnie oczekiwał, odszedł jakiś czas temu. Daremnie prześladuje mnie myśl, aby zawrócić bieg zegarów i kalendarzy w nadziei, że powrócę do chwili, w której wydarzyło się coś, co nie powinno się było wydarzyć. Jeśli byłem na tej stacji umówiony z kimś, kto być może nie miał tu nic do roboty, miał tylko wysiąść z wagonu i odjechać następnym pociągiem, podobnie jak ja powinienem był to zrobić, i jeden z nas miał przekazać coś temu drugiemu, załóżmy, że ja miałem powierzyć mu walizkę na kółkach, która została jednak przy mnie i teraz parzy mi dłonie, to pozostaje mi tylko próbować odnaleźć utracony kontakt.

Już dwa razy przemierzałem bar i stawałem w drzwiach, które wychodzą na niewidoczny plac, za każdym razem mur ciemności odrzucał mnie z powrotem na ten oświetlony skrawek, zawieszony pomiędzy dwiema mrocznymi otchłaniami, wstęgą torów i zamglonym miastem. Chciałbym wyjść – ale dokąd? To miasto tam, na zewnątrz, nie ma jeszcze imienia, nie wiemy, czy pozostanie poza światem powieści, czy też wchłonie ów świat w swoją atramentową czerń. Wiem tylko, że ten pierwszy rozdział zwleka z oderwaniem się od stacji i od baru. Nie postąpiłbym przezornie, gdybym się stąd oddalił, bo mogliby jeszcze po mnie przyjść, nie powinienem też rzucać się nikomu w oczy z tak wielką walizą. Nieustannie zatem karmię żetonami publiczny telefon, który mi je za każdym razem wypluwa, wrzucam dużo żetonów, tak jak na rozmowę międzymiastową, kto wie, gdzie oni się teraz znajdują, ci, od których mam otrzymać instrukcje czy, powiedzmy raczej, mam przyjąć rozkazy, bo to jasne, że jestem uzależniony od innych, nie wyglądam na takiego, co podróżuje we własnych prywatnych sprawach czy też samodzielnie prowadzi interesy; sprawiam raczej wrażenie wykonawcy, pionka w skomplikowanej grze, małego kółka w zębatej maszynie, tak małego, że wręcz nie powinno się go dostrzegać, i faktycznie zostało ustalone, że mam przemknąć się tędy nie pozostawiając śladów, tymczasem każdej spędzonej tutaj minuty zostawiam ślady; zostawię ślady, jeśli z nikim nie będę rozmawiał, gdyż określę się jako ten, kto nie chce otworzyć ust, a jeśli się odezwę, też zostawię ślady, bo każde wypowiedziane słowo jest słowem, które pozostanie i może potem wypłynąć, w cudzysłowie czy bez cudzysłowu. Może dlatego autor gromadzi przypuszczenia, jedno za drugim, tworząc długie akapity pozbawione dialogów, złożone gęstym i nieprzejrzystym drukiem, gdzie mógłbym przejść nie zauważony, gdzie mógłbym zniknąć.

Jestem osobą, która zupełnie nie rzuca się w oczy, anonimową obecnością na jeszcze bardziej anonimowym tle, a jeśli ty, czytelniku, mogłeś mnie dostrzec pośród ludzi wysiadających z pociągu i śledziłeś moją wędrówkę pomiędzy barem a telefonem, to tylko dlatego, że nazywam się „ja”, i jest to jedyna rzecz, jaką o mnie wiesz, ale to wystarcza, abyś poczuł się skłonny utożsamić cząstkę samego siebie z tym nieznajomym „ja”. Podobnie postępuje pisarz, który nie mając zamiaru mówić o sobie, postanawia obdarzyć bohatera zaimkiem „ja”, niemal po to, aby usunąć go z pola widzenia, uniknąć obowiązku nadania mu imienia czy opisania go, ponieważ każde imię i każda przydawka ograniczyłyby go bardziej niż ten nagi zaimek. Otóż ten autor, tylko z tego powodu, że napisał „ja”, czuje się niejako zobowiązany udzielić temu „ja” cząstki samego siebie, tego, co czuje lub wyobraża sobie, że czuje. Nie ma nic łatwiejszego ponad chęć utożsamienia się ze mną, jak dotąd moje zewnętrzne zachowanie jest zachowaniem człowieka, który stracił połączenie kolejowe, podobnej sytuacji każdy doświadczył, lecz sytuacja wytworzona na początku powieści odsyła zawsze do tego, co już się wydarzyło lub co ma się wydarzyć, i to właśnie wprowadza pewne ryzyko w chęć utożsamienia się ze mną, ryzyko dla ciebie jako czytelnika i dla niego jako autora; toteż im bardziej szary, banalny, nieokreślony i byle jaki jest początek tej powieści, tym bardziej ty sam i autor czujecie, że cień niebezpieczeństwa pada na tę cząstkę waszego „ja”, tak nierozważnie utożsamionego z „ja” bohatera, bo przecież nie znacie historii, jaką on za sobą wlecze, podobnie jak wlecze tę walizkę, od której tak bardzo chciałby się uwolnić.

Powinienem był pozbyć się walizki, spełnić pierwszy warunek, aby wskrzesić pierwotny stan rzeczy, chwilę, zanim wydarzyło się wszystko to, co w następstwie się wydarzyło. Właśnie to mam na myśli, gdy mówię, że chciałbym popłynąć pod prąd czasu: chciałbym wymazać skutki pewnych wydarzeń i przywrócić sytuację wyjściową. Lecz każda chwila mojego życia niesie z sobą nagromadzenie nowych faktów, a każdy z tych faktów niesie własne następstwa, im bardziej zatem staram się cofnąć do punktu zerowego, z którego wyruszyłem, tym bardziej się od niego oddalam, nawet jeśli wszystkie moje poczynania zmierzają do tego, aby wymazać skutki poprzednich poczynań, w czym udaje mi się nawet osiągnąć pewne wyniki, tak że budzi się we mnie nadzieja na doznanie natychmiastowej ulgi, muszę jednak liczyć się z tym, że każdy mój ruch, obliczony na wymazanie poprzednich wydarzeń, wywołuje lawinę nowych, które jeszcze bardziej komplikują sytuację, a które będę z kolei usiłował wymazać. Muszę zatem poddawać rozwadze każdy mój ruch, aby dążyć do uzyskania maksimum faktów wymazanych przy minimum dalszych komplikacji.

Nieznajomy mężczyzna miał skontaktować się ze mną zaraz po wyjściu z pociągu, gdyby wszystko potoczyło się zgodnie z planem. Mężczyzna z walizką na kółkach, taką samą jak moja, pustą. Obie walizki zderzyłyby się niby przypadkiem przy stałym ruchu podróżnych na peronie, między jednym a drugim pociągiem. Drobne, na pozór przypadkowe zajście, nie do odróżnienia od tego, co dzieje się przypadkiem, ale z ust mężczyzny miało paść hasło, komentarz do tytułu gazety wystającej z mojej kieszeni, komentarz dotyczyłby wyniku gonitwy koni. „No tak, zwyciężył Zenon z Elei!”, a tymczasem rozłączylibyśmy nasze walizki, manewrując metalowymi prętami, może nawet wymienilibyśmy parę uwag o koniach, jakieś prognozy, zakłady, potem skierowalibyśmy się do rozbieżnych pociągów, każdy popychałby swoją walizkę. Nikt by tego nie zauważył, ale ja zostałbym z walizką tamtego, a on zabrałby moją.

Plan doskonały, tak doskonały, że wystarczyła drobna komplikacja, aby go udaremnić. Teraz znajduję się tutaj, nie wiem, co dalej robić, jestem ostatnim podróżnym na stacji, przed jutrzejszym rankiem nie odjedzie stąd ani nie przybędzie tu żaden pociąg. To godzina, kiedy małe prowincjonalne miasto zamyka się we własnej skorupie. W dworcowym barze pozostali tylko miejscowi, sami znajomi, osoby, które nie mają tu nic do roboty, lecz schodzą się przemierzając ciemny plac, bo w pobliżu nie ma żadnego otwartego lokalu, a może sprawia to działanie magnetycznej siły prowincjonalnego dworca, owa szczypta nowości, której można spodziewać się po kolejowej stacji, a może sprawia to tylko wspomnienie czasów, kiedy dworzec był jedynym miejscem łączności ze światem.

Na próżno powtarzam sobie, że nie ma już prowincjonalnych miast, a może nawet nigdy ich nie było; wszystkie miejsca błyskawicznie komunikują się ze sobą, poczucia osamotnienia doświadcza się tylko podczas przejazdu z jednego miejsca na drugie, to znaczy wtedy, gdy nie jest się w żadnym miejscu. Ja właśnie znajduję się tutaj, nie będąc ani tu, ani gdziekolwiek indziej, jestem rozpoznawalny jako obcy przez nieobcych, w takim samym stopniu, w jakim ja rozpoznaję nieobcych i im zazdroszczę. Tak, zazdroszczę. Przypatruję się z zewnątrz przeciętnemu wieczornemu życiu przeciętnego małego miasta i zdaję sobie sprawę, że będę pozbawiony takich przeciętnych wieczorów jeszcze kto wie jak długo, i rozmyślam o tysiącach podobnych miast, o setkach tysięcy oświetlonych lokali, gdzie o tej porze ludzie czekają, aż zapadnie zmierzch, a w ich głowach nie powstaje ani jedna z myśli, które mnie opadają, być może zaprzątają ich inne myśli, również wcale nie do pozazdroszczenia, lecz w tej chwili byłbym skłonny zamienić się z każdym z nich. Choćby z którymkolwiek z tych młodzieńców, którzy krążą wśród sklepikarzy i zbierają podpisy pod petycję do władz miejskich w sprawie podatków od reklam świetlnych, a teraz odczytują pismo barmanowi.

Tutaj powieść przytacza fragmenty rozmowy, które, jak się zdaje, spełniają wyłącznie funkcję opisu codziennego życia w prowincjonalnym mieście.

– A czy ty, Armido, już podpisałaś? – pytają kobietę, którą widzę tylko od tyłu: przekrzywiona patka długiego płaszcza, obrębionego futrem, o szerokim kołnierzu, spomiędzy palców zaciśniętych wokół nóżki kieliszka unosi się smuga dymu.

– A kto wam powiedział, że chcę założyć neon nad sklepem? – odpowiada. – Jeśli władze miejskie zamierzają oszczędzać w ten sposób na lampach, to ja na pewno nie będę oświetlać ulic na własny rachunek! Zresztą wszyscy wiedzą, gdzie znajdują się artykuły skórzane Armidy. Kiedy opuszczam żaluzje, ulica staje się ciemna i tyle.

– Właśnie dlatego powinnaś podpisać – mówią. Zwracają się do niej po imieniu. Tutaj wszyscy zwracają się do siebie po imieniu, rozmawiają częściowo w dialekcie, ci ludzie mają zwyczaj widywać się codziennie kto wie od ilu już lat, każda ich rozmowa jest dalszym ciągiem poprzednich rozmów. Sypią się żarty, także dosyć niewybredne: – Powiedz prawdę, ciemność jest ci na rękę, bo nikt nie widzi, kto cię odwiedza? Kogo wpuszczasz na zaplecze, kiedy opadają żaluzje?

Ich głosy giną w ogólnej wrzawie, z której można by wyłowić pojedyncze słowo czy zdanie zapowiadające to, co wydarzy się później. Musisz wczytać się w tekst, wyodrębnić efekt działania wrzawy, a również efekt działania ukrytych zamysłów, których jeszcze (podobnie jak ja) nie potrafisz zrozumieć. Czytając, musisz być zarazem roztargniony i uważny, zupełnie tak jak ja: w skupieniu nadstawiam uszu, z łokciem na kontuarze baru, z policzkiem na zaciśniętej dłoni. Teraz powieść zaczyna wyzwalać się ze swej mglistej nieokreśloności, podaje pewne szczegóły o wyglądzie postaci, chce ci przekazać wrażenie twarzy widzianych po raz pierwszy, chociaż zdawać się może, że są to twarze widziane tysiące razy. Na ulicach tego miasta spotykają się zawsze te same osoby, widoczne na ich twarzach brzemię przyzwyczajenia jest czytelne nawet dla kogoś, kto jak ja pojmuje, chociaż nigdy przedtem tu nie był, że są to wciąż te same twarze, które w odbiciu bufetowego lustra grubiały i więdły, z każdym wieczorem stając się coraz bardziej obrzmiałe i obwisłe. Może ta kobieta była kiedyś miejscowa pięknością, jeszcze teraz, a widzę ją po raz pierwszy, wydaje mi się atrakcyjna, lecz jeśli spojrzę na nią oczami bywalców baru, dostrzegę jakby osad zmęczenia, chociaż może to kładzie się cień ich własnego zmęczenia (może także zmęczenia mojego czy twojego). Oni znają ją z czasów, kiedy była młodą dziewczyną, wiedzą o niej wszystko, może któryś z nich miał z nią romans, stare dzieje, zapomniane, jednym słowem inne spojrzenia nakładają się na jej obraz, pozbawiają go wyrazistości, brzemię ich wspomnień nie pozwala mi patrzeć na nią tak, jak się patrzy na osobę widzianą po raz pierwszy, cudze wspomnienia gęstnieją jak dym pod lampą.

Ulubioną rozrywką tych bywalców baru są, jak się zdaje, zakłady, zakłady dotyczące najbłahszych zdarzeń codziennego życia. Na przykład jeden z nich mówi:

– Załóżmy się o to, kto przyjdzie tu dzisiaj pierwszy, doktor Marne czy komisarz Gorin. – Na to drugi odpowiada: – A co zrobi doktor Marne, kiedy przyjdzie, żeby uniknąć spotkania ze swoją byłą żoną? Czy zacznie grać w automatyczny bilard, czy też zacznie się zakładać?

Egzystencja, którą prowadzę, wyklucza podobne rachuby, nigdy nie wiem, co może mi się przydarzyć w ciągu następnych trzydziestu minut, nie potrafię wyobrazić sobie życia złożonego z drobnych, ściśle wyznaczonych alternatyw: będzie tak albo tak.

– Nie wiem – mówię półgłosem.

– Czego pan nie wie? – pyta.

Tę myśl, jak mi się wydaje, mogę wypowiedzieć na głos, nie muszę zatrzymywać jej dla siebie, jak wszystkie inne moje myśli, mogę wyjawić ją owej kobiecie stojącej obok mnie, przy barze, tej ze sklepu ze skórzaną galanterią, bo od dłuższej chwili mam ochotę nawiązać z nią rozmowę.

– Tak to u was wygląda?

– Nie, to nieprawda – odpowiada, a ja wiedziałem, że właśnie tak mi odpowie. Twierdzi, że nic nie da się przewidzieć, ani tu, ani gdzie indziej; tak, każdego wieczoru o tej porze doktor Marne zamyka przychodnię, a komisarz Gorin kończy służbę w komisariacie policji i zawsze tutaj przychodzą, raz jeden zjawia się pierwszy, raz drugi, ale co z tego?

– W każdym razie nikt nie zdaje się wątpić, że doktor Marne postara się uniknąć spotkania z byłą panią Marne – mówię.

– To ja jestem byłą panią Marne – odpowiada. Niech pan nie wierzy w te ich opowieści.

Twoja uwaga, czytelniku, skupia się teraz całkowiciena tej kobiecie, już od paru stron krążysz wokół niej podobnie jak ja, nie, raczej jak autor, który krąży wokół tej kobiecej obecności, i już od paru stron spodziewasz się, że ta urojona kobieca postać przybierze określone kształty w taki sposób, w jaki zazwyczaj urojone kobiece postaci przybierają określone kształty na zapisanej stronie, twoje czytelnicze oczekiwanie popycha autora w jej kierunku, i nawet ja, chociaż mam co innego w głowie, pozwalam sobie do niej przemówić, nawiązać z nią rozmowę, którą powinienem jak najszybciej uciąć, aby móc się oddalić, aby zniknąć. Ty z pewnością chciałbyś się dowiedzieć o niej czegoś więcej, a tymczasem z zapisanej strony wyłania się zaledwie parę szczegółów, jej twarz przesłaniają włosy i dym, z gorzkiego grymasu jej ust należałoby wyczytać to, co gorzkim grymasem ust nie jest.

– A co oni mówią? – pytam. – Ja o niczym nie wiem. Wiem tylko, że ma pani sklep bez świetlnej reklamy. Ale nawet nie wiem gdzie.

To sklep z wyrobami skórzanymi, wyjaśnia, walizki i artykuły podróżne. Nie mieści się na placu przed dworcem, lecz w bocznej ulicy, tuż przy przejeździe towarowym.

– Ale dlaczego to pana interesuje?

– Żałuję, że nie zjawiłem się tutaj wcześniej. Byłbym przeszedł się ciemną ulicą, dostrzegłbym pani oświetlony sklep, wszedłbym do środka, powiedziałbym: Jeśli pani chce, pomogę pani opuścić żaluzje.

Odpowiada, że już opuściła żaluzje, ale i tak musi jeszcze wrócić do sklepu na spis towarów i zostanie tam do późna.

Ludzie w barze wymieniają żarciki, poklepują się po plecach. Jeden zakład został właśnie rozstrzygnięty: doktor wchodzi do lokalu.

– Komisarz się spóźnia, ciekawe dlaczego?

Doktor wchodzi, kłania się wszystkim dokoła, nie zatrzymuje wzroku na żonie, ale z pewnością dostrzega, że ona rozmawia z jakimś mężczyzną. Idzie dalej, w głąb lokalu, odwrócony plecami do baru, wrzuca monetę do elektrycznego bilardu. Tak oto mnie – a miałem pozostać nie zauważony – obrzucono badawczym spojrzeniem, sfotografowano oczami, nie mogę się łudzić, że im się wymknąłem, te oczy nie zapominają nikogo ani niczego, co odnosi się do przedmiotu ich zazdrości i cierpienia. Widok tych pochmurnych i wodnistych oczu wystarcza, abym zrozumiał, że dramat, który się pomiędzy tymi dwojgiem rozegrał, jeszcze się nie zakończył, on codziennie wieczorem przychodzi do baru, aby ją ujrzeć, rozdrapać sobie stare rany, może po to, aby zobaczyć, kto tym razem odprowadza ją do domu; ona każdego wieczoru przychodzi do baru może właśnie po to, by zadać mu cierpienie, a może w nadziei, że nawyk cierpienia stanie się dla niego takim samym przyzwyczajeniem jak każde inne, że nabierze posmaku pustki, która już od lat żłobi jej usta i jej życie.

– Tym, czego pragnąłbym najbardziej na świecie – mówię, aby podtrzymać rozmowę – jest odwrócenie biegu zegarów.

Kobieta daje mi byle jaką odpowiedź, coś w rodzaju: – Wystarczy cofnąć wskazówki – a ja na to: – Nie, chciałbym to zrobić siłą woli, skoncentrować się tak bardzo, aby odzyskać utracony czas – mówię, a właściwie nie jest jasne, czy naprawdę tak mówię, czy też chciałbym to powiedzieć, a może autor podobnie interpretuje wybąkiwane przeze mnie zwroty. – Kiedy pojawiłem się tutaj, owładnęła mną myśl, że może dzięki wysiłkowi mojego umysłu czas zatoczył pełne koło, i teraz oto znajduję się na stacji, skąd wyruszyłem po raz pierwszy, wszystko jest takie jak wtedy, nic się nie zmieniło. Wszystkie warianty życia, które mogło się stać moim udziałem, stąd biorą swój początek, jest nawet dziewczyna, która mogła zostać moją dziewczyną, ale nią nie została, ma te same oczy, te same włosy… Ona rozgląda się dokoła, jakby sobie ze mnie żartowała, daję jej znak wysuwając podbródek, ona unosi kąciki ust, jakby w uśmiechu, potem nieruchomieje: może zmieniła zamiar, a może tak się właśnie uśmiecha. Kto wiem, czy to komplement, w każdym razie ja biorę to za komplement. A co teraz?

– A teraz jestem tutaj, ja dzisiejszy, z tą walizką. Po raz pierwszy wspominam o walizce, chociaż ani na chwilę nie przestaję o niej myśleć.

Na to ona: – To widocznie jest wieczór pod znakiem kwadratowych walizek na kółkach.

Zachowuję spokój, pozostaję niewzruszony. Pytam: – Co chce pani przez to powiedzieć?

– Właśnie sprzedałam dzisiaj jedną z takich walizek.

– Komu?

– Jakiemuś przejezdnemu. Takiemu jak pan. Szedł na dworzec, miał odjechać z pustą walizką, dopiero kupioną. Taką jak pańska.

– Czy jest w tym coś dziwnego? Czyż pani nie sprzedaje walizek?

– Takich walizek jak ta, od kiedy mam je w sklepie nikt tutaj nie kupuje. Nie podobają się. Albo nie są potrzebne. Albo nie są znane. A przecież muszą być wygodne.

– Nie dla mnie. Bo jeśli na przykład pomyślę, że mógłbym spędzić dzisiaj udany wieczór, przypomina mi się, że muszę zabrać ze sobą tę walizkę, i nie potrafię myśleć już o niczym innym.

– Dlaczego jej pan gdzieś nie zostawi?

– Na przykład w sklepie z walizkami – mówię.

– Dlaczego nie? Jedna więcej, jedna mniej. Wstaje ze stołka, poprawia sobie w lustrze kołnierz płaszcza, poprawia także pasek.

– Jeśli pojawię się tam później i zastukam w żaluzję to usłyszy mnie pani?

– Proszę spróbować. Z nikim się nie żegna. Jest już za drzwiami, na placu. Doktor Marne porzuca bilard, rusza w stronę baru.

Chce spojrzeć mi w twarz, może chce także złowić czyjąś głośną aluzję czy tylko czyjś szyderczy uśmiech. Ale tamci rozprawiają o zakładach, o zakładach stawianych na niego, nie bacząc, czy on to słyszy. Wokół doktora Marne panuje ogólna wesołość, atmosfera zażyłości, poklepywania po plecach, chociaż w tej hałaśliwej zabawie nie zostaje przekroczona pewna granica poszanowania, nie tylko dlatego, że Marne jest lekarzem, przedstawicielem służby zdrowia czy kimś w tym rodzaju, ale doktor jest także przyjacielem, czy raczej jest człowiekiem nieszczęśliwym, nie może uwolnić się od swojego cierpienia, a mimo to pozostaje przyjacielem.

– Komisarz Gorin zjawia się dzisiaj tak późno, że wszystkie zakłady zawiodły – mówi ktoś, bo właśnie w tej chwili komisarz wchodzi do baru.

Wchodzi. – Dzień dobry wszystkim! – Zbliża się do mnie, spuszcza wzrok na walizkę, na gazetę, szepcze przez zaciśnięte zęby: – Zenon z Elei – potem podchodzi do automatu z papierosami.

Czyżby wydali mnie w ręce policji? Czy to może policjant, który pracuje dla naszej organizacji? Podchodzę do automatu, jakbym też zamierzał kupić papierosy.

Mówi: – Zamordowali Jana. Odejdź stąd.

– A co z walizką? – pytam.

– Zabierz ją z powrotem. Teraz nie chcemy o tym słyszeć. Wsiądź do ekspresu o jedenastej.

– Ale ekspres nie zatrzymuje się tutaj.

– Zatrzyma się. Idź na peron szósty. Przy rampie towarowej. Masz trzy minuty.

– Ale…

– Zmykaj albo będę musiał cię aresztować.

Organizacja jest potężna. Wydaje rozkazy policji, także pracownikom kolei. Prowadzę walizkę po przejściach przez tory, aż do peronu numer sześć. Idę wzdłuż peronu. Rampa towarowa jest tam w głębi, przejazd ginie w mroku i we mgle. Komisarz stoi w drzwiach dworcowego baru, nie spuszcza ze mnie oka. Ekspres nadjeżdża z całą szybkością, zwalnia, zatrzymuje się, wymazuje mnie z pola widzenia komisarza, odjeżdża.