Сказ пра Лысую гару

ТАК I ЗАЖЫЛІ

I вось — пасёлак як пасёлак:

Гароды, вуліцы, дамы,

Сям-там драты у восем столак...

А як жа пішуцца тамы?

Пакуль змагу падкаравуліць,

Ці творыць хто, скажу вам так:

Я і па першых назвах вуліц

Адчуў фантазію пісак.

Гучалі назвы вельмі ёмка:

Астрэйкаў пляц, Ласіны рог,

Завулак Цвіркі, Няхаёўка

I Пракурорскі хутарок!

Але засведчу тут сумленна,

Што хоць ад цэнтра і ўбаку —

Было найболей ажыўлення

У Калачынскім тупіку.

Жыццё ішло сваім парадкам:

Хто на калёсцах пёр ваду,

Хто з жонкай корпаўся на градках —

Палоў драсён і лебяду.

Хто паліваў растворам дрэўцы,

Хто падстрыгаў-раўняў кусты,

А хто на сонцы лежма грэўся,

Жывот падціснуўшы пусты.

Пра славу марыў і пра дзевак

3 пакутнай думай на ілбе, —

Пакуль са станцыі вандзэлак

Прыцягне жонка на сабе.

О, тыя з горада візіты!

Як іх чакалі мужыкі!

А як прасілі: "Прывязі ты

Хоць недапітачак які!.."

Сябры прывозілі звычайна

Напханы пляшкамі бавул,

I жонкі ў роспачы-адчаі

Крычалі "Гвалт!" і "Каравул!"

У гмаху Звонака піялы

Звінелі так, што чулі ўсе:

Не чай зялёны аксакалы

Смакталі ўслодыч пакрысе!

I ў будане лясным Астрэйкі

Не моўкла позна гамана.

На закусь там, як сімвал нейкі,

Была цыбуліна адна!

I ў Няхая на Няхаёуцы

3 гаспадаровых рук штодзень

Сцяг паэтычны бралі хлопцы

I спалі ўпокат абы-дзе...

Таму Валоўшчынская крама

Амаль заўжды была пустой:

Пітва ніякага ні грама —

Хоць трупам ляж, хоць слупам стой!

Дык у сяле не без прычыны

Бурчалі злосна мужыкі:

"Ці не адпэндзіць нам, мужчыны,

Адсюль піцьменнікаў такіх?"

Ды і валоўшчынскія цёткі

Клялі іх, зведаўшы бяду:

"Не напаіць з балотца цёлкі —

Пісакі выбралі ваду!.."

Жыццё ж і дачніц турбавала.

Бывае, рана-ранічкой

Імчыць кабета з самазвала,

Уся — парыў і неспакой.

Суседка з хаты ёй насустрач —

Яшчэ спрасонку ў негліжэ:

— Чаго ты прэшся гэтак шустра?

Які кадук цябе глыжэ?

— Хачу зваліцца неўспадзеўку:

Адзін начуе мой стары,

Дык мо прыцёг якую дзеўку,

Каб іх цягалі дактары!

— Ну, калі мой прыпрэ дурніцу

На гэту Лысую гару —

Я падпалю на ёй спадніцу

I як жабоцьку раздзяру!..

Былі й паслугі для пісакаў,

Тут Янка Кучар — казначэй —

Збіраў узносы і не плакаў:

Усе на месцы, дык лягчэй.

I доктар Нэйфах, хоць і рэдка,

На соткі ўласныя імчаў,

Дзе толькі ўслон быў — раскірэка,

Як той у клініцы тапчан.

Ён у пісак пытаў з дакорам:

— Часнок і хрэн на градах ёсць,

А дзе жэнь-шэнь? Дзе гэны корань,

Што вам прадоўжыць маладосць?

Ён клаў масцітых уздоўж лаўкі,

А немасцітых — на зямлі,

I сам насіў з балотца п'яўкі,

Каб кроў нядобрую пілі...

Турбот хапала лысагорцам!

Ішлі ў гарод і ў дзве рукі —

У пальцах — з гонарам і форсам —

Пераціралі камякі.

О, калі б так пераціралі

Свае радкі, свой кожны сказ —

Якія б плёны вырасталі

На творчым зябліве у нас!

А то прывыклі, марнатраўцы,

Паперу крэмзаць, абы з рук.

Не ганарару б ім, а трасцы

За той "цяп-ляп", што пруць у друк!

Але нашто ім дбаць пра творы?

Сядзі ды моркаўку грызі.

Гуркі, трускалкі, памідоры —

Хоць ты на выстаўку вязі!

3ірнеш — дык здзівішся: дарэмна

Такім ударнікам палёў

Дасюль не выдалі ні прэмій,

Ні лаўрэацкіх медалёў.

Дарэчы, з прэміямі — туга.

Дайсці няпроста да вянца:

Па зачарованаму кругу

Яны ўсё ходзяць без канца.

Пакуль разы са два, не меней,

Яны абыдуць гэты круг,

Дык будзь ты, браце, тройчы геній —

Не дачакаўшы, спусціш дух!

Пытанне гэтае — не жарты.

Вазміце рэч, што пад рукой:

Вось гэты твор — што, ён не варты

Саліднай прэміі якой?

Ён можа больш сказаць народу,

Чым іншы збор у шмат тамоў.

Ды не хачу я ўзнагароду!

Мне б хоць жывым прыйсці дамоў!..

Хацеў, гавораць, паміж іншым,

Пытанне высветліць Няхай,

Чаму напхалі ў гурт чужынцаў

I хто зрабіў гэты пхай-пхай.

Магчыма, быў зямлёю гандаль

За кошт абдураных пісак?

Бо ці ж дакажаш розным гадам,

Што грэх за соткі браць ясак?

Былы рэдактар "ЛіМа" Горцаў

(Яму ўсё рэзаць тэкст карціць),

Як згледзеў зброд між лысагорцаў —

Рэзюмаваў: "Подсократить!"

Але падняўся новы вэрхал:

Усіх зваліла навіна,

Што нібы ёсць папера зверху —

I дачам з соткамі — хана!

Забедавалі небаракі:

— А мо хто выдумаў на злосць?

— А хто сказаў? — Ды сам Бураўкін!

— Ну, гэны знае ўсё як ёсць!..

Адных адкрыта выклікалі

I прапаноўвалі аддаць,

Другім празрыста намякалі,

Каб адмаўляліся ад дач.

Ды зблытаць базіс з надбудовай

Ніхто з дасведчаных не мог.

Куды прасцей ад роднай мовы

Было б адмовіцца, дальбог!

Ужо ж не раз раўло мяшчанства:

"Пара камісію ствараць

Па ліквідацыі няшчаснай,

Што ўсё не хоча паміраць!"

Яны даўно былі гатовы

Ажыццявіць "святы" парыў —

Ліквідаваць дарэшты мову,

Якой Купала гаварыў.

Але назло іх крыку: "Знішчыць!"

3 глыбінь народнага жыцця

Увысь ірвалася Янішчыц —

Палесся мілае дзіця.