Камень з гары

35

Дзеці зляглі неяк адно за другім, хоць старэйшая пераносіла хваробу лягчэй: высыпка ў яе на целе была невялікая. А малая Аленка ўся была як сколата іголкай — цельца густа пакрылася дробнымі чырвонымі прышчыкамі вятранкі. Месяц, як яны з Верай выпісаліся з бальніцы, дзе праляжалі таксама каля месяца, бо Вера пачувала сябе вельмі кепска: панізіўся ціск, стала падводзіць сэрца. Драгун за гэты час таксама прыкметна змяніўся: пабольшаў нос, запалі шчокі, больш стала пракідвацца сівых валасоў на скронях, а лысіна з кожным днём усё расла. Але на гэта ён не зважаў. Яго суцяшала тое, што ўсё абышлося добра з родамі. А колькі ён нацярпеўся страху! Які ж быў наіўны, калі чакаў першае дзіця! Усё здавалася так проста, звычайна, будзённа. А цяпер, праз колькі год, ён адчуваў сябе зусім іншым чалавекам: ён ужо ведаў, якая гэта цяжкая і адказная задача — радзіць на свет дзіця, ды каб яно было такое, як трэба: з ручкамі, з ножкамі, з сінімі вочкамі... А што, калі яно... Страшна нават падумаць, не толькі што вымавіць тое слова. Як вольна ўздыхнецца, калі, прыйшоўшы ў пачакальню, прачытаеш на стале ў спісе імя жонкі і супроць яго: «Дзяўчынка, вага 3700, рост 54...»

Радавала Драгуна і тое, што Вера паспакайнела, стала не такая ўзвінчаная, як раней, да родаў. Цяпер вочы яе свяціліся ціхім шчаслівым бляскам, нават рухі, паходка стала павольнай і плаўнай, яна папаўнела, твар пасвяжэў. Дзіця было ціхае, спакойнае, многа спала, добра ела. У Веры, як і першы раз, не хапала свайго малака, і Драгун хадзіў у два месцы, браў малако ў жанчын-донараў.

Пра кватэру яны пакуль што не гаварылі, баяліся абое чапаць самае іх балючае месца. Малую Аленку прыладзілі на чамаданах у вузкім праёме між ложкам і печкай, бо калыскі не было куды паставіць: усюды яна тырчала, як скула. Драгуну кватэра падпірала пад горла болей, чым Веры: ён адчуваў цяпер сваю вялікую віну перад жонкай і дзецьмі, сваю вялікую адказнасць за іх здароўе і далейшы лёс. Таму ён зноў вырашыў пачынаць усё з самага пачатку. Старшынёй мясцкома стаў свой чалавек — Маскалевіч, і Драгун адразу пагаварыў з ім. Потым разам яны пайшлі да дырэктара. Маскалевіч заходзіў да яго проста, як да сябе, Драгун па-ранейшаму адчуваў дыстанцыю.

Дырэктар сустрэў іх весела, з усмешкай.

— Шьто, загаворшьшики, шьшем пришли? — сказаў ён, страшэнна змякчаючы шыпячыя, і працягнуў доўгую касцістую руку спачатку аднаму, потым другому.— Садитесь.

Маскалевіч і Драгун селі адзін супроць другога і крыху бокам да дырэктара. Першы пачаў Маскалевіч.

— Вось тут Драгун просіць памагчы яму з кватэрай... У яго папаўненне ў сям’і, цяпер пяць душ на нейкія дзесяць квадратных метраў...

— Павел Іванавіч якраз ведае маю кватэру,— уставіў Драгун.

Дырэктар кіўнуў галавою.

Маскалевіч тым часам працягваў:

— Цяпер ён хоча, каб мы памаглі яму паскорыць чаргу...

— Як паскорыць?

— Ну, каб мы пахадайнічалі перад райсаветам. Усё ж такі ў яго 57-мы нумар, маглі б яны даць і на паўгода раней у парадку выключэння. Мы б маглі выйграць кватэру.

— Як выйграць? — дырэктар ажывіўся.

— Ну, вы самі разумееце, што ён прэтэндуе на кватэру ў гэтым доме, які мы будуем разам з Саюзам пісьменнікаў...

— Стоп! — Дырэктар працягнуў наперад узнятую далонь.— Якраз пра гэта я хацеў сказаць.— Ён пачухаў праваю рукою ля левага вуха, паклаўшы сабе далонь на пралышанае цемя.— Справа з Драгуном вельмі складаная, я не збіраюся перад вамі таіць. Скажу прама: я не хачу даваць Драгуну кватэры ад выдавецтва. І не дам!.. Не пазірайце на мяне ваўкамі.— Ён абвёў вачыма здзіўленага Маскалевіча і гатовага да ўсяго Драгуна.— Драгуна прынялі ў члены Саюза пісьменнікаў. Я думаю, што кватэру яму дасць Саюз. Ён намнога багацейшы за нас...

— Але ж я ўсяго паўгода як у Саюзе, а ў вас працую сёмы год,— з крыўдай у голасе сказаў Драгун.

— Для мяне гэта не важна!

— А для мяне важна,— стаяў на сваім Драгун.

— Пачакайце, спакойна! Паўтараю: для мяне важна не гэта. Для мяне важна захаваць кватэру для свайго работніка.

— А я не ваш?

— Мой, але ты можаш атрымаць у другім месцы. Няўжо да цябе не даходзіць?

— Мне ўрэшце ўсё роўна, адкуль мне дадуць. Толькі кватэра патрэбна мне цяпер, дазарэзу.

— Вось так кожны раз! — Дырэктар развёў рукамі.— Кожны думае толькі пра сябе... А мне трэба думаць пра ўсіх... Вам кватэру павінны даць ад Саюза. Вы напісалі туды заяву?

— Не...

— Напішыце, не саромейцеся... Цяпер з чаргою... З чаргою я не раю вам,— ён кіўнуў на Маскалевіча, потым на Драгуна,— падымаць шуму. І вось чаму. Калі яны даведаюцца, што мы здаём дом, да якога Драгун мае нейкія адносіны, яны адразу адашлюць яго ў выдавецтва, здымуць з чаргі.

— Дык усё ж нейкія адносіны да гэтага дома я маю? — спытаў Драгун.

— А хто ім даў права зняць яго з чаргі? — недарэчы перабіў Драгуна Маскалевіч.— Вы дазволіце закурыць?

Дырэктар і сам узяў з пачка, што ляжаў тут жа, папяросу, пачак падаў Маскалевічу.

Якраз зазваніў тэлефон. Дырэктар прыкурыў, а тэлефон усё ціха, але настойліва пазвоньваў. Урэшце дырэктар павярнуўся ўсім корпусам да тэлефоннага століка, узяў трубку.

— Важнік слухае...— Размова была адрывістай, відаць, ён не быў настроены ўвязвацца ў яе.— Я яму сказаў, што гэта не мая кампентэнцыя...— Ён нібы знарок націскаў на першае «н», якога па граматыцы тут не трэба.— Не мая... Гэтага я не рашаю... Не, не, не... Так, так... О, гэта зусім іншы каленкор... З гэтым я згодзен... Так, так... Харашо, добра... Добра, харашо... Будзь! — і ён з усмешкай на твары паклаў трубку, потым павярнуўся зноў да Маскалевіча і Драгуна, стаў сур’ёзны.— Пра што гэта мы? — зірнуў на Маскалевіча.— Ты пытаў, якое яны маюць права зняць з чаргі? Здымуць, а потым ты будзеш даказваць, што ты не слон... Ім таксама, як і нам, патрэбны кватэры... Так што я не раю вам, Драгун, пачынаць гэтае паскарэнне.— Дырэктар зацягнуўся некалькі разоў, схаваўся ў дыме.— Давай, Драгун, цісні на Саюз. А я табе памагу. Гэта самы рэальны ход...

Тут зайшоў галоўны мастак Гуцэвіч з рэдактарамі мастацкага афармлення, яны прыняслі ахапкі нейкіх малюнкаў і эскізаў.

— Ну, прабачце, цяпер мы тут засядзем надоўга,— сказаў дырэктар і ўстаў з-за стала.

Маскалевіч і Драгун выйшлі, спыніліся на калідоры.

— Бач, гэта не ў яго кампентэнцыі,— зларадна прамовіў Драгун, націскаючы на першае «н», якога ні ў якіх кнігах не вычытаеш.— А адправіць мяне па кватэру ў Саюз, дзе я, можна сказаць, яшчэ госць, гэта ў яго кампентэнцыі? — І ён зноў націснуў на першае «н».

Маскалевіч толькі хітра ўсміхнуўся.

— Не злуй, і яму таксама не лёгка. А што слова часам няправільна вымаўляе — не вялікая бяда. Даўно вучыўся чалавек.

— Яно і відаць, што даўно. Пара перавучвацца.

Маскалевіч нічога не сказаў на гэта, толькі спытаўся, сплёўваючы на недакурак:

— Дык што будзеш рабіць?

— Пайду ў райсавет ці яшчэ куды...

— Як хочаш... А заяву ў Саюз напішы. Не пашкодзіць.

— Не буду,— упарта сказаў Драгун.— Не маю ніякага маральнага права.

Па дарозе з работы на зэканомленыя ад абеду грошы Драгун купіў паўбутэлек. Па гэтым Вера адразу здагадалася, што нешта ёсць нядобрае. Яна і без таго ўмела пазнаваць яго настрой... Вера змазвала малую Аленку нейкай маззю. Высыпка на целе трохі паблякла, ссыхалася, нібы хаваючыся ўсярэдзіну. Але дзіця яшчэ часта плакала, кепска спала і драпала твар сваімі кволымі пальчыкамі.

Вера глянула на мужа, закруціла дзіця ў пялёнкі, завязала спавівачам і паклала на пасцельку, што месцілася на чамаданах. Аленка нездаволена крахтала.

— Што там у цябе, расказвай. Думаеш, не бачу?

— Ат, нічога. Проста добры настрой, узяў чацвяртушку. Давай што перакусім.

Вера пайшла на кухню, прынясла салёных агуркоў, свежае маладое бульбы і яечню з трох яек. Да стала кінулася Валька, якая ў піжамцы ўжо хадзіла па хаце, хоць яе пасцель на канапе не засцілалі.

— Дай што дзіцяці,— сказаў Драгун да жонкі.

— Я нядаўна давала, нічога не хацела, а тут раптам заманулася ёй. На гурочак.

— Не трэба рэзкага. Дай лепей яйка.

— Добра. Еш сам.

— І ты сядай, чаго там?

— Я нанюхалася...

Валька шылася бацьку на калені.

— Дзіцятка, дай бацьку пад’есці, ён жа з работы, галодны.

Малая паклала далонь на бацькаву шчаку.

— Няпраўда, ён не халодны,— запішчала яна.

Дзіця ніяк не хацела адрозніваць двух такіх розных слоў — галодны і халодны.

Драгун наліў у чаркі пароўну.

— Ты што, хочаш, каб я ап’янела? — Вера адсунула чарку.— Пачакай, я прынясу хлебнага квасу.— І яна выйшла на кухню.

І тут жа, як порах, там успыхнула сварка, адразу на высокіх нотах. Чуліся толькі жаночыя галасы: Верын і Шварцманішын. Потым, здалося Драгуну, пачулася «плясь-плясь» — няйначай, нехта некаму па твары.

Драгун нехаця ўстаў з-за стала.

— Чаго там мама крычыць? — на ўвесь голас заплакала Валька.

— Ціха, ціха, яна зараз прыйдзе...

Драгун пачуў, як бразнулі дзверы і прагучаў рэзкі мужчынскі голас: на кухню, няйначай, выйшаў сам Шварцман.

Цяпер па ўсіх законах тактыкі і Драгуну лішне было сядзець у засадзе. На кухні сілы былі няроўныя, і ён паспяшыў туды.

Бой быў у самым разгары. Жанчыны тузалі адна адну за валасы, драпаліся пазногцямі, лаяліся і пляваліся.

— Мужычка ты, хамка! — крычала Шварцманіха.

— Я табе пакажу, як лазіць у чужы столік! Што ты там палажыла? Што? — крычала Вера.

Іх бойка нагадвала паядынак катоў, у якім многа шуму-гвалту і нічога болей. Мо жанчыны так пакрычалі б, пашумелі б і разышліся б, але Шварцман не вытрымаў і ўкінуў свае тры грошы. Ён груба схапіў Веру за каўнер халата і пацягнуў на сябе. Вера ледзь утрымалася на нагах: каб не схапілася за край кухоннага століка, то ўпала б.

Тады Драгун таксама ззаду і таксама знячэўку схапіў Шварцмана за каўнер і тузануў назад. Шварцман адарваўся ад Веры і паляцеў да супрацьлеглай сцяны, аб якую і затрымаўся. Ён зрабіў яшчэ адну спробу прарвацца на аператыўную прастору, але Драгун рыўком адчыніў дзверы ў Шварцманавай кватэры, а потым штурхануў туды Шварцмана. Пакуль той дабягаў да супрацьлеглай сцяны, Драгун схапіў сваю Веру за руку і тут жа выштурхнуў яе з кухні ў свой пакой. Яшчэ паўхвіліны — і ён гэтак жа лоўка схапіў за руку Шварцманіху, працягнуў яе па кухні і тут жа адправіў у яшчэ не зачыненыя за Шварцманам дзверы. За гэты час ён, здаецца, нават ні разу не вылаяўся, толькі мускулы наліліся цяжкаю свінцоваю сілай.

Драгун зайшоў у свой пакой. Было ціха, толькі ў бязгучным плачы на канапе калацілася Вера, а над ёю стаяла малая Валька і гладзіла яе па галаве.

— Ты кепскі, татка, нашто ты мамку набіў? — надзьмуўшыся, сказала Валька.

І гэтыя наіўныя дзіцячыя словы разбілі адным махам усю тую халодную брылу гневу, якая толькі што ляжала ў яго на сэрцы. Драгун ад душы зарагатаў, адразу яму стала лёгка. Ён сеў за стол і цяпер толькі заўважыў, што чаркі ў іх стаяць непачатыя.

— Уставай, Вера, ды вып’ем за перамогу над супастатам,— сказаў ён ненатуральна ўзнёсла.— За гэта грэх не выпіць!

— Пі, хай ты захлыніся,— прастагнала Вера.— Я не хачу цябе бачыць! Я не хачу з табой быць ні мінуты!.. Я не магу тут жыць! Не магу!..

Драгун выпіў сваю чарку, хрумстаў агурком і думаў. Твар яго стаў сур’ёзны, здавалася, ён узважваў кожнае жончына слова, правяраў, як тую руду: а колькі ў ёй сапраўднага металу, а колькі пустой пароды. І Верыны словы паказаліся яму важкія, поўныя непадробнай пакуты, далёкія ад фальшу і найгранасці. Гэтыя словы ішлі з набалелай, перапоўненай адчаем чалавечай душы.

А чым ён мог супакоіць яе, што сказаць, каб суцешыць? Што яго, як футбольны мяч, пасылаюць па кватэру з аднаго месца ў другое? Што пры такім парадку ён зусім можа застацца без кватэры? Не, ён гэтага не скажа датуль, покуль не даб’ецца пералому ў сваю карысць. А ён гэтага даб’ецца, інакш...

— Супакойся, Вера. Я ведаю, што табе цяжка. Але трэба яшчэ пацярпець. Трэба! — сказаў Драгун хутчэй сам сабе, чым Веры, і наліў яшчэ адну чарку.