Лістоўе Listowie

Вёскішча, багіня ганьбы / Wiocha — bogini zawstydzenia

Вёскішча, багіня ганьбы

За агнямі Беластока, за яго апошнімі вуліцамі, расшчэпленымі на трэскі прыгародніх сцежак-дарожак, у даліне, што за пагоркамі, цямнее веска. У ёй не відаць тае бліскатнечы горада, — толькі зарыва, якое падсвятляе зоркі на небе, зайздрослівыя мігатлівіцы ў марозную ноч. Не стаю я ў тэту цемень на грудзе за гумнамі, сяджу сабе за цёплым акном, у хаце, i гляджу богведама куды. Я тут на вяселлі брата.

Усе паўставалі i спяваюць „Сто лят", а мне ад таго сумна чамусьці.

Адбываецца сялянскае вяселле: за сталамі з сотня гасцей, якім падаюць вульгарныя літроўкі, ля napora шпараць свае кавалкі ўжо падпоеныя музыканты, чуецца песню за песняй, мужчыніскі падгаворваюць бабаў піць „да канца", a рагатухі — „да дна". Гавораць усе адразу, усе да ўсіх — сусед да суседкі, суседка да суседа, i ніхто нікога не слухае.

Вясельнасць развясельваецца.

А мне маркотна, хоць ты забіся! Няўжо гэта ад таго, што вясельнікі ca скуры вылузваюцца, каб усяму прыдаць нейкі рэстаранны тон, выветраць адсюль сялянскасць, збіцца на чужы лад, як з нечым удала пазычаным. „Равела бура, дождж шумеў..." заціхла ў шматгалоссі рэнаў рольскіх, вайцехаў млынарскіх, ірэнаў сантар, азнавураў, санджэрсаў, якія прыбіліся сюды нейкім тлумам укормленых дачнікаў на лета надрэчнае. Красамоўны сват неўзабаўку папярхнуўся „актамі вэсэльнымі", „прошапанствамі", ды яшчэ чымсьці такім, — сёння не спамятаць мне, менавіта чым (?). Аднак, напэўна, не ягоным, не сваім, затое ж бліскучым, бы той багемскі пярсцёнак у вітрыне, што ля цэнтральнае вуліцы, дзе неоны i аўтамашыны, i напарфумаваныя тратуары.

Вяселле, усё-такі, сялянскае яно, бо іншых няма на свеце, (гарадскія не бываюць). Словам, вяселле!

Дружкі-сваячкі ў дарагіх сукнях, упрыгожаныя пераконанасцю ў тым, што яны — не сялянкі, ганарацца сваімі пасадамі на заводах. Дружбанты-сваякі ў чорных касцюмах для большае святочнасці, відаць, дрэнна адчуваюць сябе ў хамуце манераў, падгледжаных у патомных мяшчанаў, але яны не пацеюць да пятае ці бо i сёмае чаркі. Гэтыя таксама не сяляне. Адны старыя пачуваюцца імі, i таму па ix тварах скачуць грымасы вінаватасці. О, яны добра разумеюць, што ўсенька непрыгожае можа вынікнуць толькі ад ix. Нехта з маладзеччыны, на выгляд дзіўна скромны, нечакана загаварыў да старога іха-свойму, па-беларуску ўголас, i той бядак пачырванеў ад гэткае ганьбы ды хутка-хуценька адказаў ён хлопцу па-гарадскому, па-панску, „інцілігентна"!..

На вяселлі за Беластокам нешта плялі пра багіню кахання, пра Венеру, але побач яе я ўбачыў i багіню ганьбы, Вёску, дакладней — Вёскішчу. A мо яна ёсць няшлюбнае дзіцё Венеры? Так, вядома, было б лепей, бо нашто ж нам тая багіня ганьбы?!.

Нарэшце вось я сцяміў свой дзівацкі сум; гэта ж усе чакаюць смерці Вёскішчы! І, як пра нябожчыцу, якую грэх памінаць ліхам, пад раніцу на вяселлі запяялі — „Равела бура, дождж шумеў...", „Расцвіталі яблыні i грушы...", „Распрагайце хлопцы коней...". Праўда — не столькі бяздарна, колькі безнадзейна паныла, з такім няясным роздумам ці шкадаваннем у п'яных, чаго абавязкова будуць яны саромецца потым.

Пачалі раз'язджацца — хто да аўтобусавага прыпынку, а хто да чыгуначнага, каб паспець на фабрычную гадзіну работы, вельмі паспешліва развітваючыся з маладою параю, усё роўна што баючыся пачуць ад яе: „Забярыце нас адсюль, молім, забярыце!.."

У такі час, калі праводзіш вясельнікаў за вёску, у дарогу, і, дайшоўшы з імі аж да Відушчае гары, паглядзіш на віднеючы ўдалечыні начны горад, дык ці не здасца ён табе вялізным могільнікам у Свята Памёрлых з безліччу свяшчэнных вогнікаў у густы лістападаўскі вечар?

Wiocha — bogini zawstydzenia

Za światłami Białegostoku, za ostatnimi ulicami, rozszczepionymi na drzazgi podmiejskich ścieżek i dróżek, w dolinie za pogórkami ciemnieje wioska. W wiosce nie widać owych tysięcy świateł Białegostoku, jedynie łuny, jakie oświetlają gwiazdy na niebie, zazdrosne gwiazdy mroźnej nocy. Tej nocy nie stoję na wzgórzu za wioską, siedzę w cieple przy oknie i patrzę nie wiadomo gdzie. W chacie huczy wesele i śpiewają "sto lat", a mnie jakoś smutno.

Odbywa się wiejskie wesele: dokoła stołów ze stu gości, na stołach litry z czerwoną kartką, z boku muzykanci, a wszyscy śpiewają pieśń za pieśnią i raz po raz piją "do dna" i "do końca". I wszyscy gadają równocześnie, wszyscy do wszystkich, sąsiad do sąsiadki, sąsiadka do sąsiada, i nikt nikogo właściwie nie słyszy. Wesele jak to wesele.

A mnie jest smutno. Smutno już nie dlatego, że goście weselni czynią wszystko, żeby wesele nie było czasem wiejskie — żeby było miastowe, jak w mieście. "Rawieła bura, dożdż szumieu"... przycichła i zginęła całkiem w wielogłosie weselnych Ren Rolskich, Wojciechów Młynarskich, Iren Santor. Kolejka krasomówców zachłysnęła się "aktami ślubnymi", "proszępanami" i jeszcze czymś — nie pamiętam, czym jeszcze. Czymś pożyczonym, nie swoim, ale błyszczącym jak tombakowy pierścionek w witrynie sklepu przy ulicy w śródmieściu, gdzie są neony, automaty i naperfumowane trotuary. A przecież wesele jest wiejskie, bo innych wesel nie ma w świecie, miejskich wesel nie ma. Jednym słowem — wesele.

Druhny-krewniaczki w drogich sukniach, wypiękniałe przez to poczucie, że nie są ze wsi, bo pracują w Białymstoku, a nie zjechały tutaj z sąsiedztwa. Drużbowie-swojacy w czarnych garniturach, czują się źle w chomącie manier, skradzionych miastu, ale nie pocą się aż do piątego, czy nawet siódmego kielicha. Oni też nie są wsiowi. Jedynie starzy ludzie czują się wieśniakami i na ich twarzach błąka się jakieś poczucie winy. Zdają sobie sprawę, że wszystko, co nieładne, niezdarne, może się zrodzić tylko z nich albo z ich powodu. Któryś z młodych odezwał się głośno do starego "z prosta", a stary człowiek poczerwieniał od takiego wstydu i szybko, skwapliwie odpowiedział młodemu "po miejsku".

Na weselu we wsi, gdzieś za światłami Białegostoku, rozmawiano o Wenus, bogini miłości, a ja obok niej zobaczyłem boginię wstydu, Wioskę, a mówiąc ściślej — WIOCHĘ. A może Wiocha to nieślubne dziecko Wenus? Tak byłoby lepiej, bo po cóż nam bogini wstydu? Byłoby lepiej, ale to niemożliwe, sam to widzę.

Niespodziewanie zrozumiałem swój dziwny smutek: wszyscy czekają na'smierc Wiochy! I tak jak o nieboszczyku, którego nie wspomina się źle, wesele rankiem zaśpiewało: "Rawieła bura, dożdż szumieu", "Rasćwitali jabłyni i hruszy", "Rasprahajcie chłopcy koni"... O świcie goście weselni zaczęli się rozjeżdżać: jedni do przystanku autobusowego, inni na stację kolejową, żeby zdążyć, kto ma wcześniejszą pracę.

W takiej chwili, gdy człowiek odprowadza weselników za wioskę, na drogę, gdy popatrzy z daleka, ze wzgórza, na nocne miasto, wydaje mu się ono wielkim cmentarzem w dniu Wszystkich Świętych.

Przeł. Maciej Józef Kononowicz