Мясцовая гравітацыя

Кандыдат

Памёр наш Адам Антонавіч Падробка. Сышоў на вечны спачын неспадзявана, не паспеўшы папярэдзіць аб сваіх намерах ні жонку, ні пляменнікаў, ні — што самае балючае — нас, сваіх супрацоўнікаў. Вечных — вядома — няма, аднак сыходзячы са сцэны жыцця (асабліва, калі тая сцэна неразрыўна звязана з палітычнай трыбунай), не хопіць легчы ў дамавіну, заплюшчыць вочы, ды спусціць дух. Трэба падумаць і пра тых, каму ў гарачы час выбарчай кампаніі не пашчэнсціла даць драла. А не пашчэнсціла нам.

І вось сядзім у маленькім пакойчыку, курым у шчырай задумёнасці і глыбокімі ўздыхамі адганяем ад сябе і чорны сум, і бэжавы цыгарэтны дым. З афішаў, аддрукаваных загадзя, спаглядаюць на нас пранізлівыя вочы Адама Антонавіча, а ягоныя вусны, заўжды гаваркія, цяжарныя абяцаннямі і пахваламі, сёння маўчыць, як той банальны прыдарожны камень. І здаецца — няпраўда ўсё. Не на той свет аддаліўся Адам Антонавіч, а звычайна — пайшоў у кіёск за газетамі, за цыгарэтамі, і зараз на каменным паркеце пачуюцца знаёмыя крокі, адчыняцца дзверы, ды ўсё вернецца на старую каляіну.

А можа, як добры і чуллівы бацька падчас нядзельнай гульні ў лесе, пажартаваў з нас, прыхаваўся між тоўстых соснаў і сочыць адтуль за нашымі крокамі, правярае нашу кемлівасць і спрыт?

Маўчаць аднак паркеты, не адчыняюцца дзверы, а замест Адама Антонавіча метафізічнымі шчылінамі скрозь сцяны і скрозь падлогу прасочваецца непазбежная рэальнасць.

— Прыгожы быў мужчына. — пацягнула носам Алёна і выцерла заплаканыя вочы, каб нам, заскарузлым у панцыры ўяўнай мужчынскай абыякавасці, паказаць свой жаноцкі, абычаямі і законамі не сапсуты боль. Нам і без бабскага стогну дастаткова балюча, а ўжо пачуўшы сакраментальнае “быў”, якому няма ніякай альтэрнатывы, якое немагчыма адмяніць ні сеймавай, ні ўрадавай пастановай, той-сёй, закінуўшы ўбок правілы добрага тону і няпісаныя мужчынскія законы, горка заплакаў.

— І за каго галасаваць цяперака? — у фальцэтах стогнаў і енкаў бас Віктара Раманавіча прагучаў быццам грубая прафанацыя.

У першы момант я нават падумаў, што трэба супрацьставіцца гэтаму грубіянству, шукаў ужо адпаведныя словы, калі раптам мне прыйшло на думку і іншае: смерць ёсць смерць, хай сабе і належыцца ёй пашана, а ўсё-такі жывым трэба жыць, ды заплямбоўваць такія, як хаця б з-пад Антонавіча дзіры.

— Мы заўжды за Адама, — перамагаючы пахліпванне азваўся Яська Румянюк.

Яська не быў скамплікаваны чалавек. Наогул ён маўчаў, а калі ўжо і даводзілася яму ўзяць слова, паўтараў тое, пра што ўсе добра ведаюць.

Прычыны, па якіх мы дапускалі Яську ў кампанію, былі дзве. Па-першае — ён нікому не мяшаў; як пасадзілі ў маладосці за сталом старшыні прафсаюза, так і прыліп там па сённяшні дзень. Па-другое — добра танчыў, ды як ніхто ў свеце прыкідваўся пеўнем. Сёння аднак наш час поўніцца жалем. У ходзе сустрэчы не прадугледжваюцца ні танцы, ні хіхіканне, ні кукурыканне. Прабач Яська, табе застанецца адно: забіцца ў кут, ды маўчаць нібы тая — з поўнай павагай — Антонавіча магіла.

— На маю думку, — Пятро Уладзіміравіч падняўся з крэсла, дастаў з кішэні дробным мачкам запоўнены аркуш, з другое кішэні выцягнуў акуляры, пасадзіў іх на нос і вярнуўся да першага слова. — На маю думку, пара была б кінуць на глыбокую ваду, — ён павёў зрокам па аўдыторыі, — адсутнага тут Ігара Рыгоравіча. Малады ён, здольны. А, як ведаеце, сярэдняя ўзросту ў нашых шарэнгах балюча павялічваецца. Ігар Рыгоравіч...

— А каму ён вядомы, гэты твой Ігар, — выскачыў з месца Раманавіч. — Мне, табе і, пэўна, Алёне. А можа і перш за ўсё — Алёне, — удакладніў.

Назваць гэтае выступленне дыпляматычным было б крыўдай для дыпламатыі. У малым мястэчку ўсе пра сябе ведаюць якраз тое, чаго ведаць не трэба, аднак не ўсе гэтымі ведамі перакідваюцца пры кожнай нагодзе. Праўда, паўтараюць сёе-тое цішком, з вуха ў вуха, але ніколі ж публічна. Не, з такімі штучкамі нават Яська Румянюк не выскоквае.

— Які прыгожы мужчына быў, — загаласіла Алёна. Цяпер яе плач не быў ужо такім шчырым, бескарыслівым, выкліканым патрэбай душы. Ёй хацелася зняць з сябе непатрэбную ўвагу ды накіраваць яе на агульнавядомю асобу. — Быў і няма.

— Няма і не будзе, — рашучым тонам закончыў хаўтуры Раманавіч. — А цяпер трэба шукаць кандыдатаў. І калі так, тады ў распараджэнне шаноўных калег стаўляю сваю сціплую асобу. Магу прыняць на сваю спіну першы ўдар, ды адкрыць сваім прозвішчам наш партыйны спісак.

Шаноўныя калегі павялі па сабе крышку разгубленым зрокам. Была ж нагода хвіліну раней пазнаёміцца з дыпламатычнымі здольнасцямі Віктара Раманавіча і, праўду сказаўшы, ацэнка атрымалася не надта высокай. Аказваецца, дзесяцігоддзямі сябруеш з чалавекам, ды і так не здагадваешся, што сядзіць у ягоных вантробах. Хто і калі падумаў, што Віктару мроіцца паступіць у вяршыні нашай мясцовай палітыкі? Пэўна — ніхто. А сітуацыя — нязручная, каб не сказаць — зусім дурная. Падняцца і запярэчыць? Так звычайна, парваўшы ўсе ранейшыя вузлы, сказаць: не Віктар. Хто як хто, а ты вось — не.

Адам Антонавіч зірыць на нас з партрэтаў і ўсміхаецца іранічна: хі-хі-ха, шукайце, шукайце лепшых за мяне...

Проста сказаць — шукайце, а злётаўшы туды і назад у доўгія шарэнгі прозвішчаў, пералісаўшы ўсе спіскі — аказваецца — няма там сапраўдных кандыдатаў.

І тады голас узяў Асіп Паўлавіч. Той Асіп, якому не раз даводзілася выпаўняць няўдзячную функцыю апошняга апірышча, апошняй надзеі. Асіп, якога апаненты называлі хамелеонам, а мы хвалілі за гнуткі хрбет, свежы погляд і адкрытую думку.

— Шаноўныя калегі. У нашым палажэнні, усё-такі найлепшы кандыдат — Адам Антонавіч. Я ведаю, што хочаце сказаць, — ён рашчым жэстам у зародку пагасіў нашае здзіўленне. — Хочаце сказаць: Адама ж няма. А вось я скажу вам так: ёсць наш Адам. Бо хто ён, Адам Антонавіч? Антонавіч — легенда нашай зямлі. Несмяротны яе міф. Так, так, дарагія сябры. Не-смя-рот-ны! Бо міфы і легенды не паміраюць так сабе, раптоўна, зараз. Хай сабе і адышто ў нябыт вядомае, дарагое нам цела. Няхай. Пярэчыць дарма. Аднак, аказваецца, побач з целам ёсць таксама і душа. Доўга ішлі мы да гэтай праўды, але ж дайшлі. І можам зараз сказаць адкрыта: душа ёсць. І несмяротная душа Адама Антонавіча таксама з намі. Тут і зараз.

Пры гэтых словах той і другі разглянуўся крадком, быццам шукаючы нейкі доказ іншаземнаму існаванню чалавечай матэрыі. Аднак у непарушанай і сумнай прасторы гучаў адно голас Асіпа Паўлавіча:

— Суродзічы дарагія! Адам Антонавіч — наша надзея. Мая, твая, усіх нас спадзеў на лепшую будучыню. І трэба быць бяздушным, халодным прахвостам, каб адабраць нашым людзям апошняе, што ў іх засталося, менавіта — надзею. Я, дарагія сябры моцна здзіўляюся, што некаторыя з нас спрабуюць скарыстаць асобу Адама Антонавіча для сваіх прыватных мэтаў. Вылузацца ўверх, вышпарыцца наперад на ягонай, уяўна мёртвай спіне.

Асіп Паўлавіч не чытаў з лістка, ён — звычайна прамаўляў. Засунуўшы левую руку ў кішэню, правую заціскаў у кулак і час ад часу гэтым кулаком забіваў у зялёнае сукно якое важнае слова, важкі сказ. Падабалася нам такая элегантная свабода амерыканскага менеджэра, скрыжаваная з самаўпэўненасцю савецкага камісара. З кожным словам, з кожным ударам кулака расшыралася і паглыблялася прорва паміж Адамам Антонавічам, а тымі кандыдатамі, якіх у сваёй наінасці бачылі мы на перадавых пазіцыях спіскаў. Яшчэ слова, яшчэ сказ, яшчэ ўдар кулака ў зялёнае сукно і ў полі бою застаўся адзін кандыдат — Адам Антонавіч Падробка.

На выбарах Адам Антонавіч перамог. Галасоў — асабліва ў правінцыі — набраў столькі, што хапіла іх, каб засекчыся ў сеймавыя дэпутаты і Асіпу Паўлавічу, і Пятру Уладзіміравічу, і мне.

Па суботах, адвячоркамі, калі сціхае сеймавая калатнеча, калі палітычны гоман аддае перавагу звычайнай чалавечай задуме, падымаем за здароўе Адама Антонавіча чарку каньяку. Другую выпіваем за саміх сябе, а трэцюю — за ўсе міфы і легенды, без якіх народы знікаюць у чорнай прорве гісторыі.