Мясцовая гравітацыя

Шафа

Ранiцой, расплюшчыўшы вочы, бачу знаёмую сцяну, акно ў сцяне, за акном вяршынi дрэў — аголеныя нахабнымi пальцамi зiмы i толькi на досвiтку, сарамлiвы iней апранае iх у карункавую бялiзну.

Не хочацца ступаць у чарговы дзень. Бо i куды пойдзеш, калi ўсё мястэчка, ушыр i ўдоўж, раней паспеў ты затаптаць глыбокiмi слядамi? Ну, няхай там, можна, скажам, узяць напрамак на базар. А што на базары? Зараз жа, як i ўчора, прыклеіцца касавокi Жоржык. Што чуваць? — выскаляцца бяззубыя яслi. Гм, што чуваць. Тое, што i ўчора чуваць — адкажаш, а косае вока падмiргне над тваiм плячом:

— Значыць, я пяцёрку, ты пяцёрку i пайшлi. Бачыш вунь там саветку? Сiвае футра, зараз за брамай. Полька у яе — прiма сорт.

Можна было б схадзiць да пана Агоньчыка, што трымае спажывецкую краму па самай важнай, Трэцямайскай вулiцы i яшчэ тры ў другiх закавулках мястэчка. Даведацца, якi зараз няпэўны хлеб ад гандлю кiлбасамi, сырамi i пiвам. I паслухаць можна нараканняў: якi клопат такая крама, на досвiтку падымае чалавека з пасцелi, i ўсе тыя кантролi, i кошты, і клiенты фанабэрыстыя.....

А калi б у мяне была такая крама, я нi словам не заiкнуўся б пра нiякiя складанасцi. Я б аддаў для яе ўсю сваю душу.

Часам нават абмяркоўваю — якія былі б там паліцы, якія халадзільнікі і маразілкі. І прадукты. Калі б была ў мяне спажывецкая крама, нідзе ў мястэчку, нат у самым вялікім супермаркеце не купіць тое, што тут.

Але крамы ў мяне няма. I таму, забiўшыся пад коўдру, назіраю за варонамі за акном. Чатыры чорныя пункты абсталявалiся з пачаткам снежня ў лiпавым галлi. Днём знiкаюць за сваiмi неадкладнымi справамi, з кухоннага акна бачу як сноўдаюць тратуарам, какетлiва зазiраюць у вочы пехацiнцам, а затым, прыдбаўшы згубленую крошку хлеба, вяртаюцца ў лiпавае прыпынiшча. А ранiцой, пакуль сонца вытыркнецца зза блёкаў, засунуўшы дзюбы ў цёплае пер’е, тырчаць на сваiм месцы. I вось пералiчваю iх кожную ранiцу. I калi ў рахунках атрымоўваецца недабор, дзiўная турбота выгартае мяне спад коўдры, запрашае на кухню i загадвае пiльна сачыць па блiжэйшым наваколлi. Калі аднак чатыры чорныя пункты, аксiяматычнай канфiгурацыяй стаялць на фоне шэрага неба, тады i выбiвацца спад коўдры патрэбы няма. З’ехаўшы з акна, я разглядаю сцяну. А там як i ўчора шлюбны партрэт дзеда i бабы, побач бацька i мацi, з такой жа нагоды запiсаныя на век вечны аб’ектывам невядомага фатаграфа, прыхарошаныя фантазiяй рэтушора. Чатыры пары вачэй глядзяць на мяне здзiўленым позіркам, нязменным ад чатырох дзесяткаў гадоў. I адно не магу зразумець, якiм чынам, мёртвае, на паперы адлюстраванае аблiчча бацькi, з дня ў дзень, непрыкметна напаўняецца дзедавай усмешкай, дзедавымi вачыма, дзедавымi вуснамi. I маршчынамi. I мiжвольна насоўваецца думка: калi б на сцяне замацаваць яшчэ адзiн партрэт, тады i мой твар насыцiцца пачаткова бацькавай, а затым i дзедавай усмешкай.

Часам разважаю яшчэ, чые аблічча, побач з маім, магло б запоўніць рамы шлюбнага партрэта.

Шмат якія вочы, і шмат якія імёны прыходзяць на думку.

Пані Валя, што прадае газеты ў кіёску віз — а ві базара. Яшчэ адна пані, якую сустракаю час ад часу на аўтобусным паўстанку — я не ведаю яе імя, але заўсёды, згодна з нормай даю для яе “дзень добры” і яна ветліва ўсміхаецца.

Але больш за ўсіх мне да спадобы чарнявая, невялічкая, далікатная бы шкляная фігурка пані Аня, што жыве ў суседнім падездзе. Яе спальня зараз за сцяной маёй спальні і часам, ноччу, калі спыняюцца на вуліцы ўсе аўтамашыны, і калі над мястэчкам разгартаецца абсалютная ціш, прыкладаючы вуха да сцяны, уяўляю яе соннае дыханне.

Часам яшчэ сніцца мне сон. Разгартаю сцяну звычайна, бы шоўкавую занавеску, пераступаю, прыпыняюся на паўзмрочнай спальні і гляджу ў спакойнае аблічча пані Ані.

Але ж — кожны ведае — і адзін сон складана пераліць у рэчаіснасць, а што гаварыць пра два.

Калі б твар пані Ані стаяў побач з маім на шлюбным партрэце...

Уцякаю ад гэтых партрэтаў. А затым вочы бягуць на супрацьлеглую сцяну.

Шафа....

Бывае, раскрыю дзверы, загляну ў драўлянае нутро. Злевага боку чатыры палiцы, зправага парожняе месца для доўгай вопраткi. Ну, шафа як шафа. Нiякiх там асаблiвасцяў. Восьмы месяц завяршаецца, як на маёй кватэры яна. А пачалося ўсё зараз пасля вялiкодных святаў.

Дзень быў гандлёвы, серада. У такiя днi мястэчковы базар запаўняецца як завязаць. Зараз была першая пасля Вялiкадня серада, людзi, адсвяткаваўшы тры днi, здаецца iшлi яшчэ па святочнай iнэрцыi, а мабыць прызапасiўшы раней тое-сёе, не было ў iх патрэбы хадзiць у гэтае месца. Словам пуставаты паказаўся базар у першую, паслясвяточную сераду. Мабыць таму i адразу я адсачыў чалавека ў доўгiм чорным плашчы. Доўгавалосы, з рукамi скрыжаванымi на грудзёх, прыпынiўся ля ўваходу на базарны пляц. Побач стаяла шафа на двое дзвярэй. Нешматлiкiя клiенты праходзiлi мiма, мiжвольна, зрокам абмацаўшы шафу i яе ўласнiка, уцякалi мiж ларкi. Нармальна, бо каму зараз трэба старую, абшастаную мэблю?

— Купi шафу. Добрая, не пашкадуеш.

— Ды навошта мне шафа?. У мяне нат i месца няма, паставiць такую мэблю само па сабе неяк адказалася.

— За тое ёсць у цябе мроi. А месца няшмат яна патрабуе. Дзе паставіш, там будзе стаяць.

Неяк незвычайна сказаў ён гэтыя словы. Упэўнена. Быццам чытаў мае думкi, слова за словам, як чытаецца добра вядомую кнiжку.

— А пры чым тут мроi?

Чалавек з шафай не адразу адказаў. Глядзеў на мяне, а яго вочы былі як цёплая летняя вада.

— Не бойся сказаў цёплы голас. Мроi не сорам, кожны чалавек мроiць.

— А пры чым тут мроi? нiякае разумнае слова не прыйшло мне на думку i я паўтарыў раней сказанае.

— Яна здзяйсняе iх паказаў на шафу.

— Як, здзяйсняе? Шафа мроi здзяйсняе? Значыць — рыбка яна залатая, ці як? мабыць прагучаў у маім голасе які іранічны фон, бо чалавек прыжмурыў вочы, напружыўся, здавалася — яшчэ глыбей нырнуў у мае вантробы.

— Перш за ўсё яна перайначвае людзей.

— Як перайначвае?

— Пераканайся, — адным рашучым жэстам раскрыў дзверы.

Нічога асаблівага за гэтымі дзвярыма не было. Паліцы, папярэчка для вешалкі. Ніякіх тунэляў, тайных калідораў, што выводзяць чалавека на новыя прасторы.

“І ўсё? — хацелася спытаць. — Гляну вось на шафу, пераступлю парог і апынуся ў другім свеце? Як зусім другая асоба?”

Але чалавек з шафай хіба здагадаўся ў маім расчараванні, а можа, карыстаючы наднатуральныя свае здольнасці, перачытаў мае думкі. І пакуль я паспеў адазвацца, ён прамовіў першы:

— Дакладна так. Пераступаеш парог гэтай шафы і вяртаешся назад, як зусім новая асоба. Непатрэбныя дзеля таго ніякія калідоры, зубатыя шасцярні, складаныя машыны.

Мне хацелася смяяцца. Ашуканцаў зараз, як ніколі раней. Дзе ні ступіш, дзе ні глянеш, прапануюцца розныя цуды.

— Самае важнае — паставіць крок. Ступай, пераканаеся. Тут і зараз.

А наўкол гуртаваліся людзі. Бо людзі — зусім бы птушкі. У кожнай свае справы, і свае прасторы, а няхай толькі адна ападзе ў траву, калупнецца тонкімі кіпцюрамі, зараз на крылах цікавасці злятаецца гаманлівая грамада.

— Што тут прадаюць?

— Нічога, — адказаў чалавек. — Вам нічога, — паўтарыў, паставіўшы выразны націск на слова “вам”. І глядзеў на мяне. “Ступай”.

Хацелася ступіць і было страшна. Бо і як? Зайдзеш у шафу, закрыюць дзверы, раскрыюць. Нічога не здарыцца і вернешся назад у прыдуркаватыя воплескі выпадковых людзей, у здзеклівы смех косавокага Жоржыка. А можа сапраўды штосці збудзецца? Пераменіцца ўсё і вярнуся ў невядомае сабе месца, у чужы свет. За сцяной там невядомае, не пані Ані дыханне, чужыя птушкі за акном, чужыя дрэвы. А — хто ведае — можа сам сабе акажуся чужынцам у гэтым свеце?

— Ну як? — спытаў чалавек. — Ступіш?

Але гэтае “ступіш” апроч мяне ніхто не чуў. Прыкідваючыся купцом, я яшчэ раз абмацаў шафу, там сям абстукаў кулаком — моцным, здаровым рэхам адгукнуліся сценкі. Закрыў дзверы, раскрыў. Працяглым енкам азваліся завесы.

— Дзверы крыху скрыпяць, але дрэва саліднае, яшчэ пастаіць. А, няхай і прамахнуся. Вазьму, — сказаў у голас. І падумаў: “Дома — там ніякіх сведкаў, ніякіх позіркаў — праверыцца ўсё дакладна.

Восьмы месяц яна на маёй кватэры.