Мясцовая гравітацыя

Верш

Восень нaблiжaлaся ў мястэчковы пaрк. Бярозы стaялi ў золaце, чырвaнелi клёны, рaнiшнiя iмглы доўгa, aмaль дa пaўднёвaгa сонцa блукaлi aсфaльтовымi сцежкaмi. Восень, кaжуць, лепшaя пaрa рэкрутaцыi ў пaэты. Якое ж тады дзiва, што ў Сашы Перчука, напрыканцы верасня аб’явiўся талент?

Пaбрaзгiвaючы медзянымi чупрынaмi aдыходзiлi ў iмглiстую дaлеч белaвежскiя дубы, aсыпaўся iней нa жоўтыя бярозaвыя сукенкi. Свет пaмiрaў. I Сaшу Перчуку тaксaмa ж хaцелaся легчы мёртвым. З усякiх бiягрaфiяў, яму пaдыходзiлi aсaблiвa тыя, дзе пaэт не нaдтa доўгa бaвiў чaс у вядомым нaм свеце.

Нa чaцвёртaй лiнейцы верш зaхрaс пa сaмыя вушы, бы той, зaпaмятaны з дзяцiнствa бaцькaў воз з дрывaмi, крaдзенымi ў Кaзённым лесе. Як нi пaдступаў Сaшa дa чaцвёртaй лiнейкi, як нi брaўся зa яе — не рыфмaвaлaся, a кaлi ўжо, тaды ў зусiм бaнaльную, дaўно прaспявaную фрaзу.

Нaвaт спробa зaмянiць чaргу слоў дaвалa aдмоўны рэзультaт.

Змораны творчымi пошукамi, апранаў Саша Перчук доўгi, чорны плашч i паглыбляўся ў мястэчковы парк. Крыссе плашча ён не зашпiльваў, любiў калi вецер шкуматае iх, калi дрыжаць ад восеньскага холаду, як чорныя харугвы — прадказальнiкi злавеснай навiны. Паглыбляўся ў парк не спяшаючы. Наскi пантофляў мiжвольна калупалiся ў жоўтым дыване, галава iнстынктоўна цягнулася да ветру. Ён асаблiва любiў крочыць насупраць ветру, бо тады валасы, якiя, быццам бы прадчуваючы мастацкую мiсiю, не стрыг гадоў два, хiсткiмi блёнд-ветразямi плылi за спiною.

Такi жывы малюнак бачыў калiсцi Саша ў кiно. Паэт у восеньскiм парку, разложаныя на ветры валасы , надзьмутае подыхам лiстапада крысo палiта. Праўда, той асобень меў на сабе i белы шаль, доўгi-доўгi, якi двойчы завiнуўшы шыю, ападаў на медзяную сцежку. У мястэчковых крамах якраз не было такiх доўгiх, белых шаляў, прадаўшчыцы прапанавалi ўзамен другiя колеры, або сцiплейшыя размеры, ды Саша, якi ў прынцыповых справах прыняў рашэнне не карыстацца сурагатамi, глядзеў на тыя дзяўчыны з агiдаю, але моўчкi: урэшце рэшт, не яны ж вiнаватыя за сваю iгнаранцыю ў мастацкiм сусвеце.

Халодны дождж Саша Перчук таксама любiў. Можна здагадвацца — цi не мацней за лiстападаўскае сонца. Уяўлялася яму: вось застудзiцца ад нябеснага плачу i памрэ. Ды не проста — сканае, напруцiцца раз-два, бы якi, надарваны жыццёвымi важданiнамi дзядок. О, не. Памiраць Саша будзе доўга — сама лепей ад туберкулёзу. У нейкiм сырым, паўзмрочным сутарэннi, у цiшынi i адзiноце. Калi тым часам за окном, што амаль разлажылася на тратуары, чалавечыя, зямныя справы, у туфлях, у чаравiках, у рызiнавых галёшах, пабягуць — кожная ў сваiм напрамку. I адно худая паненка з мясцовай арыстакратыi, будзе наведвацца раз у тыдзень з клуначкам фрыкасаў, крадком згорнутых з сямейнага стала. Замарудзiць якую гадзiнку, слухаючы ўважлiва, цi не прагучаць памiраючыя вусны яшчэ раз, мабыць апошняй, несмяротнай фразаю.

— Толькi адзiнокi паэт, узмозе стварыць вечнае. — Вярнуўшыся з парку, Саша Перчук сядаў на пярэднiм пакоi, абапiраўся спiною аб радыятар, а панi Перчук, ружовым ручнiком, з доўгiх блёнд-валасоў згартала восеньскую непагадзъ. Затым уцiрала ў мужаву спiну нейкую масць ад застуды. А яшчэ потым, брала яго за руку i праводзiла на кухню, дзе на стале, дыхаючы сытасцю i цеплынёю, вартавала талерка з памiдоравым супам.

— Еж, Сашык — панi Перчук садавiлася на табурэце , ды задумлiва ўглядалася ў змрочнае акно. Бо не была яна — як зрэшты i ўсе апошнiя ў мястэчку — нi з князёў, нi з графаў, нi з баронаў нават.

— Толькi адзiнокiм паэтам ствараць вечнае. Адзiнокiм i галодным — пабразгiваючы ложкаю аб дно талеркi, канстатаваў Саша. Яшчэ здзеклiва чвякнуў страўнiк, прыпамiнаючы, што дарма тут спадзявацца на несмяротнасць пасля заўчаснай смерцi, i можна было iсцi спаць.

У сакавiку паказалася вясна. Рэчка Лясная, склiкаючы да сябе ўсе навакольнiя снягi, напружалася, мацнела, выходзiла з берагоў. Спружынiлася, мацнела ды вытыркалася з-пад зямлi новая трава, новае жыццё. I толькi верш Сашы Перчука, верш пра памiранне, нiяк не выдаўжаўся. Мабыць не знайшлося адпаведнае слова, якое i запынiла ўвесь паэтычны працэс, але — цi не перш за ўсё — Сашу не падабалася ўжо прадчаснае, а тым болей працяглае памiранне. Зараз было яму да густу сядзець за пiвам у бары Лялечка, глядзець на сцяну, або праводзiць лiтаратурныя дыспуты з другiмi кансументамi Дайлiдаў.

— Якi ж там творчы настрой — заяўляў жонцы, познiм вечарам, калi ўжо пашчасцiла адшукаць дзверы ў дамашняе прыстанiшча. — Я кажу табе, там нават дым з папяросы мае....

Наогул i не ўдавалася ўдакладнiць, чым характэрны папяросавы дым у бары Лялечка. Ногi неяк дастаўлялi гаспадара на спальню, ды выпаўняць сваю функцыю далей — станоўча адмаўлялiся. I панi Перчук, раззуваючы iх з запэцканых чаравiкаў, шаптала сама сабе:

— Спi Сашык, спi. Заўтра будзе лепшы дзень.

А заўтрашнi дзень пачынаўся бульёнам з курыцы, тонкiм, якраз на хваробу, што бярэцца ад праз меру спажытага пiва.

— Табе вядомы паэт Кукулка? — пытаў пан Перчук, зазiраючы ў талерку з бульёнам. I зараз даваў адказ: — Ну як жа, усiм ён вядомы. Напiсаў Чорныя лебедзi ды i шмат яшчэ што. А ўсё, паверыш, вылiвалася з яго толькi тады, калi добра выпiў. Кожная зваротка, кожная фраза, кожнае паасобнае слова. Нат i памёр ён... Ведаеш як памёр?

Але панi Перчук адказвала маўчаннем. Бо i адкуль было для яе ведаць пра апошнiя хвiлiны паэта Кукулкi?

— Цудоўна памёр Кукулка. У творчым настроi быў якраз. Узлез на электрычны слуп, казалi — прыкурыць папяросу. А знiзу стаялi другiя, менш знакамiтыя паэты. Вяртайся, крычалi адны. Давай-давай! Вышэй! — юдзiлi другiя. А ён iх якраз i паслухаў. I асiроцiў усiх нас.

Усё-такi ў паэта Перчука не атрымоўвалася так, як у паэта Кукулкi. Як нi стараўся, што б нi ўлiваў у сябе — не вярталася паэтычным словам. А ўзнiмацца на электрычны слуп дзеля закуркi, звычайна — саромеўся. У невялiкiм мястэчку — усе ж ўсiх ведаюць.

Спадзяванне на новыя творчыя сiлы прыйшло раннiм летам. Дакладна з гэтага дня, калi ў бар Лялечка з’явiлася новая барменка Лёля. Прыехала — нiхто не ведае адкуль, зусiм як у амерыканскiм кiно пра каўбояў. Адно яе халоднае і сумнае аблiчча сведчыла за якую там бяду, мабыць няшчаснае каханне, што ўяўна астаецца за лiнiяй далягляду, а па праўдзе ступае за чалавекам крок у крок, па апошнія ягоныя дні.

Цi не па прычыне гэтага ж смутку закахалiся ў Лёлю Саша Перчук.

Раней былі тут шмат якія барменкі і шмат якія афіцыянткі. І ўсе капля ў каплю падобныя да сябе — маладыя, дваццацігадовыя дзяўчыны. Учора стаялі ў краме з вопраткай, заўтра лёс закідаў іх за прылавак базаровага ларка з картоплямі і цыбуляй.

А сёння, выпадкова зусім апыналіся ў Лялечцы. І выяўлялася гэтая выпадковасць нязручнымі жэстамі, кавай разлітай на пінжак кліента, лыжкамі і відэльцамі раскладзенымі ў парадку, што больш прыпамінае хаатычную партызанцкую атаку, як строй назначаны дыплямаванымі стратэгамі.

Яны свядомыя ў сваёй недасканаласці і апраўдоўваліся за яе сарамлівай усмешкай.

Сашу падабаліся такія ўсмешкі. Было ў гэтых дзяўчын нешта тутэйшае і базабароннае, што дазваляе ўяўляць пэўныя сітуацыі. І гэтыя ўяўленні блізкія рэчаіснаму свету — падбадзёрыўшыся півам, можаш працягнуць руку, дакрануцца да інтрыгуючых кругласцяў.

Але ж на мяжы з рэчаіснасцю, каханне ніколі не выцвітае яркай кветкай.

А ў паню Лёлю Саша Перчук закахаўся адразу. Яе фізіяномія — холад і дасканаласць каменнай структуры. Ідэальныя вочы, вусны, нос, бровы. Нават у пальцах адчувалася дасканаласць аптэчнай вагі, калі рыхтавалі тыя пальцы крывавую мэры. Сорак грам гарэлкі больс, дзесяць лімоннага соку, сто дваццаць таматнага. Яшчэ грам солі, шчыпта перцу табаско, тры косткі лёду. Гэты лёд вылузвала пані Лёля не з халадзільніка, а проста з сэрца. Яе вочы ўсміхаліся чыстым блакітам далёкай Арктыкі, яе пальцы мяшалі халодную кроў у халоднай шклянцы. Пальцы ніколі не памыляліся.

Але часам Лёля губляла свой бяздонны смутак.

— А мо паўтарыць разок, а? — падморгiвала, згартаючы парожняе шкло.

— З вашай рукi — няхай i атруту — адморгiваў паэт Саша.

Так i здавалася : вось прыйдзе той дзень, безумоўна сонечны i прыгожы, i ў такую светлую хвiлiну, у рэзультаце нешчаслiвага кахання, ён Саша, ды яна, Лёля, каўкнуўшы смяротныя цыянкi, спалучацца, каб на век вечны жыць мiж анёлаў.

А прычына пачуццю горкаму ды няспоўненаму, завяршаецца, вядома, у асобе панi Перчук, якая на прапанову развiтання з мужам, адгукнецца громкiм не!

Лета разгаралася тым часам. Вышэй узводзілася сонца, выдаўжаліся дні, ступалi за сонцам i любоўныя крокi Сашы Перчука. З Лёляй разумелiся яны без слоў. Зараз не пытала Лёля: а мо паўтарыць разок, а? Не паспела шклянка распрануцца з чырвонай сукенкi, як з’яўлялася новая порцыя. Ад яе ўсмешкi, i ад крывавай мэры, трацiў Саша цвярозае мышленне. Наблiжалася хвіліна, што закладае ў аглоблі ўсе хвіліны. Асабліва тыя, якія наперадзе, у неназванай будучыні топчуцца з нагі на ногу, у нямым спадзяванні на рашучы штуршок.

Апошнi летнi адвячорак запынiўся над мястэчкам. Неяк, нiхто не ведае чаму, давялося раней сысцi на кватэру. Ледзь адкрыў дзверы, ледзь пераступiў парог, ляснуў словам у цiш насычаную араматам памiдоравага супу, смела i рашуча, як смела i рашуча дасканалы хiрург, джгае лязом скальпеля наспеўшую скулу:

— Закахаўся я. Так залюбiўся, што няма ўжо для мяне — нi туды, нi назад. Накоплены за лета цяжар звалiўся з душы. Зрабiлася бязважка, шчасна, не хацелася нат ступiць на кухню за памiдоравай раскошай. Стаяў зараз на хiсткiх нагах i адно далонь, зацiснутая ў кулак, барабанiла аб грудзi, у тое месца, дзе б’ецца сэрца:

— Тут яно усё. Тут маё шчасце, тут маё каханне, тут... мае... усе вершы... паэмы ўсе... тут — словы пачалi неяк спыняцца, аддаляцца ад сябе. — Я... адыходжу... Заўтра — паспеў яшчэ прашаптаць.

— Заўтра Сашык, заўтра — пацвердзiла жонка. Супольнымi сiламi давалаклiся на спальню, дзе паэт Перчук, намацаўшы добра знаёмую мяккасць тапчана, звалiўся i зацiх.

Ранiцой, верхам, на белаконнай iмгле, з’ехала ў мястэчка восень. Саша Перчук стаяў у акне, глядзеў на пасiвелыя блёкi, на жоўты бярозавы лiсток, якi прышпiлiла да шыбы начная сырасць. Iсцi яму нiкуды не хацелася. Нi ад жонкi, нi нават у бар Лялечка. Хiба, што — там, куды самi не даедзем, там, куды павязуць нас....