Sami Swoi

Rozdział 10

Kiedy dwóch śmiertelnych wrogów pada sobie w ramiona, to musi być święto. Ale co dla jednych jest świętem pojednania, dla innych okazuje się być podłą zdradą, która podważa dotychczasowy sens ich życia. Nic na to się nie poradzi, bo każdy, kto przeżył już odpowiednią liczbę lat, jest skazany na odkrycie, że prawda każdego faktu ma tyle wersji, ilu osób dotyczyło tamto zdarzenie, i że nie ma jednej jedynej prawdy, której nie można by przeciwstawić innej. John Pawlak, przez tyle lat obciążając swoimi cierpieniami przymusowego wygnańca sumienie Karguli, żył w luksusie ofiary losu. A oto w chwili, gdy przyjechał kończyć swoje rachunki z życiem i przeszłością, dowiedział się, że pewnego dnia jego brat ściskał w ramionach sprawcę jego nieszczęść. Zbyt nagle zostało przed nim odsłonięte okrutne prawo, że nie tylko nasza przyszłość jest niewiadoma, ale także i przeszłość, gdyż nic, co już pozornie się stało, nie jest tak naprawdę raz na zawsze i nieodwołalnie dokonane. Każdy powrót do minionych zdarzeń niesie ze sobą niebezpieczeństwo, że odkryje się przed nami nowy ich sens lub – co najczęściej – ich bezsens. John liczył, że wojna światowa rozstrzygnie raz na zawsze ich prywatną wojnę o miedzę. Miał nadzieję, że zgodnie z błagalną modlitwą, jaką wraz z ojcem zanosił przed obrazem Świętej Rodziny w ostatnią swoją noc w Krużewnikach, plagi egipskie spadną na przeklęty Kargulowy ród. Wszak Pan Bóg miał dość sposobności, by posłużyć się Hitlerem lub Stalinem i spełnić nadzieję Pawlaków na sprawiedliwe wyroki nieba. Czytając w Ameryce o milionowych ofiarach, jakie pochłonęła wojna, nie miał wątpliwości, że wśród nich są też Kargule. Po wojnie pierwszy list, który dotarł do Chicago, w kilku zdaniach opisywał wygląd nowego gospodarstwa na Ziemiach Odzyskanych, jakie objął Kaźmierz, „jako jedyny, co tu z naszej wsi trafił”. Wyglądało na to, że Pawlak był jedynym cudownie ocalonym mieszkańcem Krużewników. Mógł przeżyć pomyłkę Pana Boga, ale nie zdradę brata.

– Czy ja dobrze słyszał?-upewnia się John, wpijając się szeroko otwartymi wyblakłymi oczami w twarz brata.

– Z Kargulem się ściskałeś?! Przyciskając do piersi becik ze śpiącą słodko Anią, napiera na Kaźmierza, aż ten musi postąpić krok do tyłu, żeby nie stracić równowagi. W oczach Johna tli się jeszcze jakaś iskierka nadziei, że nie mogło dojść do takiego sprzeniewierzenia się rodzinnym tradycjom. Ale Kaźmierz, patrząc mu mężnie w oczy, wyrzuca z siebie wyznanie, że obaj z Kargulem uznali wówczas, że więcej ich nie będzie musiał dzielić płot.

– Ja go kosą musiał ukarać za jego chciwość, a ty płot obaliłeś? – Nie inaczej, Jaśku… W tej chwili John, który zaniemówił z wrażenia, widzi, jak po drugiej stronie płotu uchyla przed nim kapelusza ogromniasty chłop, wpatrzony w niego z mieszaniną pokory i buty.

– A to kto? – pyta nerwowo. Wciąż by wolał nie wierzyć ani słowom brata, ani swoim własnym oczom. Kaźmierz ogląda się przez ramię i widzi stojącego w całej okazałości pośrodku swojego podwórza Władysława Kargula. Śmiertelny wróg uchyla kapelusza na powitanie Johna, równocześnie uśmiecha się zachęcająco, acz niepewnie; w końcu ma przed sobą człowieka, który ponad ćwierć wieku temu przebił mu płuco ostrzem kosy. John nabiera powietrza w płuca, jakby chciał wydać wojenny okrzyk, ale wypuszcza je tylko ze świstem i mamrocze pod nosem: „Impossible”…

– Awo patrzaj, Jaśku, jak on tobie teraz grzeczniusio kłania sia – Kaźmierz mówi to przypochlebnie, życzliwie popychając brata w stronę płotu. Kargul tylko na to czekał: robi dwa wielkie kroki i już jest przy samym płocie. Jedną ręką trzyma kapelusz na wysokości piersi, drugą już serdecznie wyciąga nad sztachetami na powitanie gościa.

– Ano potrzymaj – John wpycha w ręce brata poduszkę z Anią. Kaźmierz przez sekundę czuje ulgę: pewnie chce mieć Jaśko wolną rękę, żeby ją podać Władkowi i tym gestem raz na zawsze wymazać z pamięci to, co przez tyle lat ich dzieliło. Ale ledwie przejmuje w swe ramiona śpiące maleństwo – dostaje niespodziewanie silne uderzenie w twarz. Zatacza się jak pijany, opiera się plecami o płot. W jego oczach zaskoczenie, jakby raptem postać brata zmieniła się w Lucyfera z widłami. Oddać bratu nie może, bo ściska oburącz poduszkę z dzieckiem.

– To ty tak tatowej przysięgi słuchał?! – John aż się dławi swoją wściekłością. Jeszcze raz bierze zamach, żeby wymierzyć karę za zdradę, jakiej dopuścił się jego młodszy brat, Kaźmierz może tylko dziękować Bogu, że gdzieś w pobliżu nie znalazły się widły albo siekiera. Ania budzi się w beciku i podnosi wrzask. Dopada do ojca Witold, porywa dziecko. Widząc rozszerzone wściekłością źrenice ojca, wycofuje się spiesznie na tyły. Kaźmierzem zamiotło po podwórzu. Za sztachetę płotu chwyta, chce ją wyłamać,już z bronią w ręku gotów jest ruszyć do ataku na brata, kiedy niczym obcęgi chwytają go z tyłu ramiona Kargula. Poderwany w górę i przyciśnięty do płotu Kaźmierz przebiera krzywymi nogami, żeby złapać oparcie i ruszyć do przodu. Głową szarpie na boki, ramiona napina, ale silniejszy Kargul uścisku nie luzuje. Buczy w ucho Pawlaka:

– Kaźmierz, ty oczadział! Starszego brata chcesz siniaczyć? – Puść, Władek, bo dotąd tak nie było, żeb' ten, co na mnie rękę podniósł, przy życiu ostał sia!

– Taż to ojciec chrzestny naszej wnuczki – sączy mu basem w samo ucho Kargul.

– Nie daruję! – pieni się Kaźmierz.

– My tu swojaki, a on gość – przekonuje go Kargul, nie przewidziawszy, że ten argument zmieni sytuację.

– Jak powiedział?! – prawie zapiał Kaźmierz, szarpiąc się w uścisku niedźwiedziowatego sąsiada.

– On taki sam Pawlak jak ja! – My tutejsze, a co on o życiu wie, jak on z Ameryki? – Kargul próbuje ostudzić skierowaną ku bratu wściekłość Kaźmierza, nie przewidując, że ostatecznie skierowuje ją przeciw sobie.

– Puść, mówię, bo tu czyjaś głowa spadnie! – Kaźmierz przysiada na swoich kusych nogach i jednym szarpnięciem wywija się z założonego mu nelsona. Patrzy teraz na sąsiada z nie ukrywaną nienawiścią, jakby cały czas on był wyłącznym celem jego ataku.

– Ano paszoł won! – władczym gestem nakazuje Kargulowi cofnięcie się od płotu w głąb swojego podwórza.

– Żeb' ciebie wilcy, no! Co on w paradę włazi,jak dwóch braci ze sobą wita sia! -czupurny jak kogut doskakuje do płotu, próbując sięgnąć pięścią cofającego się w popłochu Kargula.

– Małoś dostał wtenczas od Jaśka, to możem raz-dwa dołożyć! Kargul zerka z nadzieją w stronę Johna, jakby liczył, że ten stanie po jego stronie. Przed chwilą sam zaatakował Kaźmierza, a gdyby nie interwencja Kargula, dawno by mógł leżeć powalony powitalnym uderzeniem sztachety. John zbliża się do płotu ale już po jego wyrazie twarzy widać, że nie będzie sojusznikiem swego obrońcy.

– Przez ciebie ojczyznę straciłem – rzuca w twarz Kargula oskarżenie, jakby wystawiał mu rachunek za całe życie.

– Tam twoje! – kategoryczny gest Kaźmierza zakazuje Kargulowi zbliżać się do płotu.

– Tu nasze! – wtóruje mu John z groźną miną, stając ramię w ramię obok tego, kogo ledwie przed chwilą zdzielił pięścią w twarz. Są teraz znowu jednością myśli i czynów, przedstawicielami rodu Pawlaków, który do dziś ma nie wyrównane rachunki z przeklętymi sąsiadami. Za plecami wycofującego się w popłochu Kargula ukazuje się cała jego rodzina. I tak oto stoją naprzeciw siebie, jak stali w owo sierpniowe popołudnie 1945 roku, kiedy Pawlak, ściągając czapkę z głowy, powiedział zdławionym głosem: „Podejdź no do płota”… Teraz jednak ani myśli powtarzać tamte słowa. Stojąc tuż przy Johnie, aż podskakuje do góry jak mały foksterier, szczerzący kły na brytana.

– Zlazaj mi z oczu, ty bambaryło jeden – jazgocze szczekliwie, przekrzywiając głowę jak pies w obroży.

– Nie po tom brata odzyskał, żeb' go drugi raz przez ciebie stracić! Kargul przez chwilę oniemiał: czy mógł się spodziewać takiego obrotu sprawy? Przecież jeszcze rano wspólnie ustalali taktykę, wspólnie wybierali miejsce w sadku Karguli, gdzie mają stanąć stoły dla sproszonych na chrzciny gości. Miał to być dzień wielkiego pojednania, a oto widzi za płotem ziejących nienawiścią dwóch braci Pawlaków.

– Ty, Pawlak, od nowa nie zaczynaj, bo wy już kosą zaczęli -grzmi swoim śpiewnym basem Władysław Kargul. Cała jego rodzina – żona Aniela w sukni z koronkowym kołnierzem, dorośli synowie i ich żony-zwarli się przy nim, świadcząc o swojej gotowości podjęcia walki po słusznej stronie.

– Ja zacząłem – John wali pięścią na wysokości serca w kraciastą marynarkę, aż zadudniło. W tym geście i słowach pobrzmiewa duma i poczucie moralnej słuszności, która domaga się uznania.

– A ja skończę – uzupełnia skwapliwie Kaźmierz, aby tylko tą gotowością przekonać Jaśka, że tak naprawdę ważne jest to, co dzieli Pawlaków z Kargulem, a nie to, co łączy.

– Awo patrzaj, jaki to chabaź- Kargul wykrzywia się w pogardliwym grymasie, żeby tylko Pawlak nie miał wątpliwości, jak nisko sobie Władysław ceni jego pogróżki.

– A tobie kto kazał brać tutaj chałupę ze mną przez płot, a?

– A tobie ki czort kazał na trzy palce w Krużewnikach naszej ziemi odciąć?! – Kaźmierz szarpie sztachety, licząc, że jakaś słabsza puści i będzie miał czym przekonać Kargula o swojej słuszności.

– Odejdź, Kaźmierz, bo jak palnę, to rzygniesz ty i dupą, i gębą! – Kargul składa tę obietnicę z takim wewnętrznym żarem i przekonaniem, że Kaźmierzem aż zatrzęsło. Nie mogąc bezpośrednio ukarać sąsiada za te bluźnierstwa, mści się na jego białej kurze, która nieopatrznie przelazła na podwórze Pawlaków. Doskakuje do niej i kopie ją z takim rozmachem, że ta ze straszliwym gdakaniem wzbija się w powietrze, gubiąc pióra w rozpaczliwym trzepocie. Kątem oka Kaźmierz dostrzega aprobujący gest głowy brata. Może jeszcze nie wszystko stracone? Może uwierzy, że dla niego, Kaźmierza, nadal liczy się powtarzana po ojcu modlitwa, błagająca Pana Boga o wszystkie plagi egipskie na całe Kargulowe plemię? – Ty, Kaźmierz, czep się lepiej swojej baby! – radzi Kargul, trzymając się na bezpieczną odległość.

– Oj, ludzie, trzymajcie mnie, bo ubiję jak psa! Szasta się po podwórzu jak pies spuszczony z łańcucha. Porywa z klombu połówkę bielonej cegły i bierze zamach, celując w kapelusz Kargula, ale jakoś wolno tę rękę unosi, jakby licząc na to, że Witia i Pawełek zrozumieją intencję zawartą w tym okrzyku „Trzymajcie mnie”… I tak się stało: ręka Kaźmierza już jest w górze, już pobielana cegła ma pofrunąć w stronę wroga, lecz w tej chwili synowie chwytają go wpół. Kargul macha ręką z wyraźnym lekceważeniem i odchodzi na ganek swojego domu. Kaźmierz kontroluje kątem oka sytuację: widzi, że jego zajadłość znalazła uznanie w oczach Jaśka, bo ten demonstracyjnie spluwa w stronę płotu sąsiadów i rzuca przez sztuczne zęby przekleństwo, często w rodzinie Pawlaków jeszcze przez ich ojca, Kacpra, używane na wszystkich noszących portki Karguli: „Koniosraj jeden!” Kaźmierz uznaje, że to najlepszy moment, żeby nawiązać porozumienie z Johnem. Nie może pokpić sprawy: wszak kiedy znów stanęli murem przeciw Kargulowi -znajdą wspólny język. Tylko niech mu Jaśko da dokończyć historię owego pierwszego dnia, kiedy to płot się zawalił w trakcie powitania obu rodzin. Znając tylko początek dramatu, nie wolno wydawać wyroku o jego bohaterach. Dopada brata, który poprawia przekrzywioną w trakcie kłótni muszkę. Chce go wziąć -jak przedtem – pod łokieć, żeby dokończyć opisanie świata, którego Jaśko nie zna, bo na emigracji przebywał.

– Posłuchaj, Jaśku – zaczyna uroczyście, jak się zaczyna opowiadać dzieciom długie bajki. Nie zdążył nawet zdania skończyć, bo John odpycha go z wyraźnym obrzydzeniem, jakby Kaźmierz był skropiony nie wodą kolońską „Przemysławką”, lecz unurzany w gnojówce. Odwraca się na pięcie i nie oglądając się nawet zmierza stanowczym krokiem ku bramie. Grupka ludzi, których zwabiły dobiegające z podwórza Pawlaków krzyki, usuwa się przed nim. Mieszkańcy Rudnik nie są pewni, co się tu rozgrywa na obu podwórzach. Miało być powitanie Amerykańca, miał być chrzest, a tymczasem pora chyba lecieć na posterunek i zawołać sierżanta Bajdora, bo kto wie, do czego tu jeszcze może dojść… Kaźmierz stoi pośrodku podwórza z nisko pochyloną głową, jak byk na arenie, szykujący się do ataku. Nie wie, czy najpierw gonić Johna, czy skarcić Kargula, który swoim przedwczesnym pojawieniem się zniweczył cały misternie ułożony scenariusz powitania.

– Władek – ryczy na całe gardło. W drzwiach ukazuje się zwalista sylwetka sąsiada. Pawlak niecierpliwym gestem przyzywa go ku sobie.

– Podejdź no do płota.

– Ano podchodzę, tylko nie wiem, na co – mruczy niepewnie Kargul, który stracił już orientację, co jest naprawdę, a co tylko na niby.

– Żeb' ty prawdę usłyszał – zjadliwym szeptem informuje go Kaźmierz.

– Ot, durny ty, durny, że tylko w pysk plasnąć! Taż miał w sąsieku siedzieć, aż ja przywitanie skończę i dam Dżonu historyczne wskazówki. A tak zagrzęźli my i czort karty rozdaje… Kiwa głową ze szczerym ubolewaniem nad gruboskórną naturą Władysława Kargula, najwyraźniej niezdolnego pojąć, że dla gościa z Ameryki jest zbyt wielkim szokiem to, co dla tutejszych, którzy przeżyli tu pierwsze dni osadnictwa, jest całkiem oczywiste.

– Taż co nam teraz robić? – Kargul rozgląda się bezradnie naokoło.

– Nic tylko siadłszy, płacz.

– Ot, narobił, że u mnie dusza omal z zawiasa nie wyskoczy – Kaźmierz wzdycha nad głupotą Kargula.

– Aj, Bożeńciu, kłopot serdeczny. Teraz znów ty, człowiecze, zaczynaj od samiuteńkiego początku. Wypada Kaźmierz na drogę, nie zwracając uwagi na ciekawskich. Ani śladu Johna. Budzyński zwany „warszawiakiem” stoi oparty o błotnik wołgi i przyzywa go skinieniem palca: John Pawlak chciał nająć jego taksówkę, żeby go na stację odwiozła, ale on, Tadeusz Budzyński, rozłożył bezradnie ręce: bez zgody Kaźmierza on się stąd ruszyć nie może, jako że został wynajęty na cały dzień i musi być do dyspozycji.

– Ano niech on nie dziermoli, tylko niech goni brata mego – rzuca Kaźmierz, szarpiąc klamkę taksówki.

– Dlaczego pański brat chce wyjeżdżać? – dopytuje się ciekawie „warszawiak”, jadąc wolno przez wieś.

– Aj, człowiecze, jak tobie to wytłumaczyć, jak ty z centralnej Polski, a my zza Buga.

– Pański brat też był zza Buga, a czegoś nie zrozumiał.

– Bo on po amerykańsku myśli- stwierdza ze smutkiem Pawlak.

– Co on o naszej historii wie, jak on się mnie spytawszy, czemu to adwokat naszych nie wybronił przed sowiecką wywózką.

– Na wszystko jest chwyt, nawet na historyczną głupotę – przekonuje Kaźmierza kierowca.

– Kto ma chwyt, ten jest wygrany. Różni chcieli uciekać ze stalagu, wszystkich łapali, a mnie się udało, bo znalazłem swój chwyt. Jak się nie udało przez druty, przez podkop, przez izbę chorych, to ty, Budzyński, musisz znaleźć inny chwyt – powiedziałem sobie. I znalazłem: przez latrynę.

– A na czorta on mnie tu jakieś bezlitosne bajdy rozpowiada -koso zerka na niego Kaźmierz, przejęty zniknięciem Johna.

– Chodzi o to, panie Pawlak, że każdego, co chce być od nas cwańszy, trzeba od ogona zajść. Wie pan, co wykombinowałem, żeby Niemców przechytrzyć? Sam z własnej woli wlazłem w latrynie w gówno po samą szyję.

– Nu ciekawość, po co pan Budzyński sobie taki kłopot wymyślił – mruczy Pawlak, rozglądając się po polach.

– Niemcy to są ludzie higieniczni i nie mogli wytrzymać, że moje ubranie, co je miałem na sobie od powstania warszawskiego, śmierdzi w całym baraku jak kaczy zbuk. I dali mi z magazynu nowiutki mundur niemiecki, buty i furażerkę. No i ja na drugi dzień walę w tym prosto przez bramę, robię wartownikowi „Heil Hitler”! i spokojnie zapryczam przed siebie na wolność jak ten pies do suki. Bo pamiętaj pan: na wszystko trzeba mieć chwyt.

– Ale jak Budzyński chciał mnie od mojej kobyły wyzwolić, to on miał nie żaden chwyt, tylko fuzję – wypomina mu pasażer pierwsze ich w życiu spotkanie.

– Ale pan żeś miał lepszy chwyt, bo miałeś pan karabin, i to ja musiałem podnieść ręce do góry, a nie pan…

– I co z tego? – Kaźmierz niespokojnie rusza wąsami jak przestraszony chomik.

– Właśnie to mu pan teraz opowiedz, jak trzeba było tu karabinem swojego bronić. Te Amerykańcy to kowboje, oni to kupią. Masz go pan prosto na strzał-kończył swoje rady Budzyński, wskazując postać Johna na drodze do Lutomyśla. Kaźmierz wysiada, a „warszawiak” jedzie za nim na drugim biegu i nie spuszcza oka z tych dwóch ludzi, którzy spotkali się po ponad ćwierć wieku, by już w trzy godziny później znów się rozdzielić. Widzi, jak John Pawlak kroczy sztywno na bocianich nogach jak ktoś, kto nie da się zawrócić z raz obranej drogi, a z boku obskakuje go na swych krótkich nóżkach pękaty Kaźmierz. Bez przerwy go o czymś przekonuje, gestami rąk wskazując na wszystkie strony świata, jakby i ziemię, i niebo przyzywał na świadka prawdziwości swych słów. Ale o czym tak Kaźmierz przekonuje brata, tego już „warszawiak” słyszeć nie może. Widzi tylko przez szybę, że John co chwila przecząco kręci głową, odsuwa rękę zabiegającego mu drogę brata, a ten wówczas ze wzmożoną energią naciera na Amerykańca, okrąża go niczym zajadły wiejski kundel obcego przechodnia. Może się tylko Budzyński domyślać, do czego to Kaźmierz nawiązuje, kiedy widzi,jak to swoim kaczym chodem odmierza stopami na bruku ryneczku ten kawałek, który kiedyś nieopatrznie odkroił swoim pługiem z ich miedzy ten bambaryła Kargul. Widzi przez szybę, jak Kaźmierz ręce rozkłada, macha nimi, jakby muchy odganiał. Pewnie chce brata przekonać, że cóż może znaczyć ubytek ziemi wielkości pudełka zapałek, kiedy potem bezlitosna historia zabrała im nie tylko tę miedzę, nie tylko Krużewniki, ale cały powiat trembowelski, całe województwo tarnopolskie, a jak z tym przyszło się człowiekowi pogodzić, to wypada też przymknąć oczy na zdewaluowaną już przez historię chytrość tego łabajowatego Kargula… Zatrzymuje „warszawiak” taksówkę. Obaj bracia zatrzymali się na środku ryneczku. Kaźmierz chwyta guzik przy kraciastej marynarce Johna.

– Ano stań, Dżonu, i posłuchaj brata swego, zanim ty wyrok wydasz, czy on pierekiniec jakiś czy nie. Dla ziemi ja to wszystko robił. Bo jak ja tu nastał, w tu poru ziemia bezlitośnie z ludzi była wytrzebiona. A ziemia dziczeje bez ludzi. Żeb' chleb mieć, musieli my tu najsampierw miny ogniem trzebić, z szabrownikami wojny toczyć, jak pierwsi osadnicy w tej waszej Ameryce z tymi dzikimi… Widać skorzystał z dobrych rad Tadeusza Budzyńskiego, bo postanowił znaleźć jakąś analogię między historią Ameryki a tutejszej gminy Rudniki. Z coraz większym zapałem Kaźmierz wciąga brata w minione wydarzenia, ale ten bez przerwy kręci przecząco głową: ta ziemia nie jego, on tu swoich korzeni ani grobów nie ma…

– Listen… Posłuchaj, Kaźmierz. Nie chcę ja od ciebie nic, tylko tę ziemię z woreczka, żeby nią w Chicago mój grób posypali.

– Wspólna ziemia nam kołyską była – podejmuje chytrze Kaźmierz – to i musisz mieć zrozumienie dla bezlitosnej prawdy mojego losu.

– Nie jest dla mnie prawdą zaprzaństwo brata mego, co od pierwszego dnia na tej ziemi tatowej przysięgi się wyparł.

– Ot, gorączka człek – Kaźmierz zrozpaczony uporem brata, otwartą dłonią bije się po udzie. -Chcesz ty sądzić brata swego jak Pan Bóg, tak ty najpierw przejdź się z nim jego drogami i posłuchaj, jaki był początek, zanim koniec osądzisz. Tyle jest w głosie brata rozpaczliwej prośby o wysłuchanie, że John pozwala się wziąć pod łokieć i zawrócić w stronę wsi. Kiedy mu po drodze Kaźmierz pokazał aptekę, w której sam w pewną wrześniową noc w 1945 roku musiał znaleźć środki opatrunkowe dla rodzącej Maryni – nie mógł pojąć, dlaczego nie pomógł w tym Kaźmierzowi właściciel apteki. Jak to go nie było? To gdzie był? Uciekł przed ruskimi? I nie zostawił nikogo, kto by pilnował interesu? A inne sklepy? Jak to puste? Wyszabrowane? A kto to byli ci szabrownicy? A kto decydował o tym, gdzie się ludzie osiedlali? PUR? Nie, nic mu to nie mówi, nie słyszał nigdy o Polskim Urzędzie Repatriacyjnym…

– Ot, pomorek – potykając się wciąż o te dziecinne pytania, wzdycha Kaźmierz. -Z tobą gadanie to czysta kałabania. Taż ty jakby po polsku nic a nic. Przyjdzie mi tobie wszystko podrobno roztłumaczyć, jak nam tu żyło sia, a żyło nam sia tu trudnowato. Posłuchaj, Jaśku, co mam ci do powiedzenia, a sobie zostaw głos na wtedy, jak już będziesz wiedzący, że ty coś zrozumiał z tego, jak my z Kargulem zaczęli to życie sąsiedzkie. Bo tak już jest na tym świecie, że jednego dnia nigdy słonko dwa razy nie wschodzi, a drugi dzień nigdy nie jest pierwszym…