У дрымучых лясах

Майстры

Больш за ўсё я любіў дзедаву кузню. Дзед, сінявокі, з доўгай рыжай барадой, у чорнай аксамітнай ярмолцы ды ў акулярах, прымацаваных ніткамі замест аглабелек, здаваўся мне чарадзеем. На яго горне пад попелам у вуголлях жыў вечны агонь. Даволі было толькі пару разоў памахаць кіем кавальскіх мяхоў, каб з-пад попелу вырывалася некалькі сінява-залатых агнёвых саламандраў. На палічках ляжала шмат разнастайных інструментаў: малаткі рознай велічыні і формы, друшлякі, свярдзёлкі, розных выглядаў абцугі, лудзільнікі, долаты, рашпілі, напільнікі, цыркулі, ножніцы, лінейкі, трыкутнікі.

Ён браў вялізныя лісты медзі, рысаваў па іх розныя геаметрычныя фігуры і вырэзваў моцнымі ножніцамі. Я назіраў за тым, як ён зварваў медзь бронзай і рознымі кіслотамі, як ён на кавалдах і кавадзелках кругліў пасудзіну, пастукваў па ёй далікатнымі дубовымі малаткамі, як ён устаўляў донцы, як ён замыславатымі тоненькімі інструментамі выбіваў на медзі разнастайныя ўзоры — круглячкі, пункцікі, лісточкі, ромбы, ланцужкі. Я глядзеў, як ён варыў кісель з волава і цынку, а потым адліваў у форму на пернічкі. Гэтымі пернічкамі ён лудзіў пасуду. Пасуда блішчэла ўнутры, як серабро. Рознымі мазямі, парашкамі, скурай ён наводзіў яркі глянц зверху. Пасуда блішчэла золатам. У яе можна было глядзець, нібы ў люстэрка. На сонцы яна адкідвала дзівосныя снапы праменняў. Ён рабіў усё гэта з замілаваннем мастака. Ён працаваў не спяшаючыся. Ён сам любаваўся працэсам работы і мала зарабляў. Бабуля на яго за гэта крыўдзілася. Да мяне дзед часта зварочваўся з такімі словамі:

— Эх ты, дуда! Як падрасцеш — навучу… Гэта ж вялікая хохма (мудрасць) рабіць глякі, конаўкі, каструлі, кварты, кватэркі, гарнцы. Трэба ведаць матэматыку, каб трапіць у патрэбны памер. Вось як, дуда мая!

У кузню к дзеду заходзілі розныя людзі пагутарыць і панюхаць тытуну. З наведвальнікаў памятаю трох — рыбака Лук'янскага, бондара Данілу і паляўнічага Вышамірскага.

Рыбак Лук'янскі прыносіў у кожную пятніцу рыбу на шабас і лічыўся ў нас сваім чалавекам. Ён дзівіўся на дзедаў спрыт тварыць прыгожую медную пасуду. Нават вучыцца гэтаму рамяству ўздумаў. Дзед згадзіўся было вучыць Лук'янскага, але нічога з гэтага не выйшла. Дзед гладзіў бараду і казаў:

— Позна, дуда, вучыцца пачынаеш. Я з маленства гэтым займаюся. А табе, Пранук, колькі год?

— Сорак год і тры месяцы.

Дзед засмяяўся.

— Вось каб табе было дзесяць год і тры месяцы! Ужо лепш рыбу лаві да канца жыцця. А то рыбацтва забудзеш і меднікам не зробішся. Памрэш, дуда, прыйдзеш на той свет і захочаш у рай. А ў цябе запытаецца святы Абраам…

— Не Абраам, а Пётра… — папраўляе дзеда Пранук.

— Можа, і Пётра, — згаджаецца дзед. — А святы Пётра ў цябе запытаецца: «Ты што за чалавек?» — «Меднік», — скажаш. «Калі навучыўся?» — «У сорак год і тры месяцы вучыцца пачаў», — скажаш. «Які з цябе меднік?! — здзівіцца святы Абраам, гэта значыць святы Пётра. — Нам майстры патрэбны, а не партачы». Пацярэбіш патыліцу, дуда, і пойдзеш у пекла. «Хто ты?» — запытаецца ў цябе старшы чорт Сотан. «Рыбак!» — скажаш. «Усё жыццё рыбу лавіў?» — «Не! — скажаш, — толькі да сарака год і трох месяцаў». — «А цяпер табе колькі?» — «Восемдзесят год і тры месяцы», — скажаш.

Лук'янскі яго папраўляе:

— Сто год і тры месяцы, — скажу.

— Добра, — згаджаецца дзед. — «Сто год і тры месяцы», — скажаш. А старшы чорт Сотан зазлуецца: «Дык ты ж за апошнія шэсцьдзесят год забыў сваё рыбацтва. Мы такіх рыбакоў не прымаем!»

Дзед засмяяўся:

— Будзеш ты хадзіць сто, а мо і тысячу год ад рая да пекла, ад пекла да рая, і нідзе табе прытулку не дадуць. У адным месцы будзеш недапечаным меднікам, у другім — перапечаным рыбаком. Ты ўжо лепш займіся сваім рыбацтвам. А за рыбу я табе буду медную пасуду даваць. Так пастаўлен ужо свет: адзін тое робіць, другі — сёе. На, дуда, тытуну панюхай! Ад гэтага мазгі яснеюць…

Бондар Даніла з суседняй вёскі заўсёды спыняўся па дарозе ў дзедавай кузні. Ён быў адных год з дзедам. Галіўся кавалкам касы, — як ён сам гаварыў, — і твар яго быў заўсёды парэзаны.

Лыжкі, цэбры, вёдры і начоўкі Данілы славіліся на ўсю ваколіцу. Ён быў не меншым майстрам за майго дзеда. Абодва яны шчыра шанавалі адзін аднаго.

Неяк раз зімою Даніла вёз на саначках вялізны цэбар і спыніўся ля дзедавай кузні панюхаць тытуну.

— Дзень добры, Лэйзарка!

— Добры дзень, Данілка!

Дзед задзівіўся на цэбар:

— Ай-яй-яй, які беленькі — сыр, ды і годзе. А гладкі які — любата! А лёгкасць, а зграбнасць…

Дзед пастукаў па цэбры драўляным малатком.

— Звініць…

Дзед пацягнуў носам.

— А як добра пахне…

Дзед задумаўся на хвіліну.

— Мне б на пасхальныя буракі…

— Дык вазьмі, Лэйзарка.

— Колькі?

Даніла махнуў рукой.

— Эт!

— Што «эт»?

— Нічога не трэба плаціць.

— Як гэта?!

— А так…

Дзед зняў з паліцы медны гаршчок, пашараваў да блеску анучай і паставіў перад бондарам.

— Як залаты! — залюбаваўся Даніла.

— Падабаецца?

— Ага…

— Гэта табе, Данілка.

Бондар заартачыўся:

— Барані Божа! Ён жа даражэй каштуе за цэбар…

— Я табе так даю, а не за цэбар. А шчырасць твайго сэрца, Данілка, з якой ты мне падарыў цэбар, не купіш ні за якое золата. А мой гаршчок — глупства…

— У цябе, Лэйзарка, сапраўды залатое сэрца.

Старыя расчуліліся, нюхалі з табакеркі і чхалі, чхалі.