W dół, do Ziemi

O AUTORZE

Robert Silverberg (piszący także pod pseudonimami: Walker Chapman, Ivar Jorgenson, Calvin M. Knox, David Osborn, Robert Randall, Lee Sebastian a także Don Eliot — pod tym ostatnim pseudonimem pisał książki z pogranicza erotyki i pornografii) jest niezwykle płodnym pisarzem. Urodzony 15 stycznia 1935 roku, pobierał nauki na Columbia University, gdzie uzyskał stopień magistra w 1956 roku. W tym samym roku poślubia Barbarę H. Brown — fizyka z wykształcenia. Pisze opowiadania i powieści s-f i fantasy. Opublikował także wiele książek popularno-naukowych (głównie z zakresu archeologii oraz książki dla dzieci), był także uznany autorem antologii jak i wydawcą czasopism.

Czterokrotnie nagrodzony Hugo (w 1956 roku dla najlepiej się zapowiadającego pisarza s-f, w 1969 roku za opowiadanie „Skrzydła nocy", w 1987 roku za Gilgamesh in the Outback i w 1990 za nowelę Enter a Solder, Later: Enter Another). Trzykrotnie otrzymał Nebulę za najlepsze opowiadanie (w 1969 za Passengers, w 1971 za Good News from the Vatican, w 1974 za Born with the Dead), dwa razy za najlepszą powieść (1971 za Czas Przemian, w 1985 za Sailing to Byzantium). Ponadto nagrodzony nagrodą Jupitera (w 1973 za opowiadanie Feast of St. Dionysus), Prix Apollo (w 1976 roku) oraz nagrodę Locusa (w 1981).

Całą twórczość Roberta Silverberga można podzielić na cztery wyraźne okresy.

Jest to okres od debiutu pisarza (powieścią dla dzieci, Revolt on the Alpha C, 1955) do końca lat pięćdziesiątych. Faza ta charakteryzuje się ujawnieniem wielkiego talentu młodego pisarza choć nie potwierdzonego jeszcze dobrymi książkami. Pod pseudonimem Robert Randall wraz z Randallem publikuje cykl Nidor. Większość książek w tym okresie to typowe „produkcyjniaki" jak np. Stepsons of Terra (1958) czy Planet Killers (1959). W okresie tym pozytywnie wyróżniają się tylko niektóre opowiadania takie jak np. mroczne Road to Nightfall czy zabawne Translation Error.

Koniec lat pięćdziesiątych przynosi spadek zainteresowania czytelników literaturą s-f. Spadają nakłady książek, likwidowane są czasopisma. Na to zjawisko Silverberg reaguje przeprofilowaniem swej twórczości — zaczyna pisać książki popularno-naukowe i półpornograficzne. Debiutem popularyzatorskim Silverberga jest książka dla dzieci Treasures Beneath the Sea (1960), która od razu zdobyła uznanie krytyków. Inne książki Silverberga z tego okresu, warte szczególnego uznania, to: Lost Cities and Vanished Civilization (dla dzieci, 1962), Empires in the Dust (1963). Publikuje książki z zakresu archeologii, geografii, historii i historii myśli (np. rzecz o dawnej nauce chińskiej), biografie sławnych ludzi (np. o Sokratesie), biologii, astronomii i inne.

Powrót Silverberga do literatury fantastycznej był równie efektowny co niespodziewany. Na prośbę Harlana Ellisona pisze opowiadanie Flies do antologii Dangerous Visions (1967). Jest to antologia, której znaczenie trudno dla literatury s-f przecenić. W opowiadaniu Flies Silverberg wraca do swych obsesyjnych problemów, do motywów przewodnich prawie wszystkich jego powieści, to jest do psychicznego kanibalizmu i wampiryzmu. Tematy te najczęściej umieszcza na tle analizy relacji międzyludzkich i najogólniej rzecz ujmując sprowadzają się one do opisu wzajemnego psychicznego pożerania się ludzi, do „wysysania" z siebie sił witalnych, do wzajemnego samozniszczenia siebie.

Treścią opowiadania Flies jest historia astronauty Cassida przywróconego do życia przez Obcych, którzy wyposażając go w absolutną zdolność empatii, w umiejętność wczuwania się i rozumienia innych ludzi. Jednak ta nadludzka zdolność prowadzi jedynie do tragedii i cierpienia. Podobny temat — psychicznego wampiryzmu — podejmowany jest w powieści Ciernie (Thorns, 1967) czy w nagrodzonym Nebulą opowiadaniu Passengers (1969), gdzie Silverberg opisuje opanowanie umysłu ludzkiego przez pasożyty zwane Pasażerami. Przesiadają się one z jednego umysłu do drugiego tak jak podróżujący pociągami. Ludzie w ich rękach to jedynie pozbawione wolnej woli marionetki. Problem determinizmu w działaniu człowieka podejmowany jest także w takich powieściach jak: The Stochastic Man (1975) i Shadrach in the Furnace (1976). W tym właśnie okresie pisze także powieść

W dół, do ziemi (1971) — książkę o przemianie psychicznej Ziemianina w trakcie ceremonii religijnej Obcych oraz Czas Przemian (A Time of Changes, 1971 — nagrodzona Nebulą), powieść przez wielu błędnie odczytana jako apologetyka używania narkotyków, jest to bowiem studium związku z drugim człowiekiem po wpływem narkotyku.

Niewątpliwie dwie książki Roberta Silverberga przełamały granice getta s-f i trafiły do szerszego grona czytelników. Są to dwie jego powieści: The Book of Skulls (1972) — historia studenta, który odnajduje manuskrypt obiecujący osiągnięcie nieśmiertelności oraz Dying Inside (1972) — rzecz o telepacie, który stopniowo traci swe paranormalne zdolności postrzegania świata. Jest to kapitalne studium starzenia się, tracenia, przemiany i wyobcowania. Większość krytyków podziela pogląd, że Dying Inside jest szczytowym osiągnięciem Roberta Silverberga.

W 1979 roku rozeszła się wśród fanów s-f plotka, że Robert Silverberg pracuje nad „wielką" książką. Jak się rok później okazało, był to pierwszy tom cyklu o planecie Majipor, fantasy rozmachem zbliżona do Diuny Herberta. Pierwszym tomem cyklu jest powieść Lord Valentine's Castle (1980), drugim — bardziej filozoficznym i mitotwórczym — Majipoor Chronicles (1982) oraz trzecim — będącym kulminacją cyklu jak i losów głównego bohatera — Valentine Pontifex (1983).

Ostatnią jego książką jest The Face of the Waters, a w trakcie pisania znajdują się dwie następne: The Wall i Child of Time (są to tytuły robocze).

Obok treści psychologiczno-filozoficznych cechą charakterystyczną pisarstwa Silverberga jest przejrzystość i jasność stylu, olbrzymia sprawność warsztatu literackiego oraz bezbłędne wyczucie gustów czytelnika.

Tadeusz Zysk