Палон

11

У нядзелю пасля сняданку камендант і змрочны даўганосы вартавы прывялі да лагера дзвюх жанчын. Некаторыя палонныя адразу ж пазналі ў іх жонак Гладыша і Задзіры. Камендант адамкнуў брамку і выпусціў мужоў да жонак. Пакуль тыя ўзаемна абдымаліся, шэф замкнуў брамку i накіраваўся да барака. Услед за ім рушылі жанкі з мужчынамі, якіх пад аховаю павёў канваір.

— Шчасліўцы!—з зайздрасцю ўздыхнуў Вырвін, праводзячы іх самотным позіркам.

— Не дай бог, каб мая жонка ўбачыла мяне за калючым дротам у немцаў!—запярэчыў яму Хяндога. — Не жадаў бы нікому гэтакага шчасця!

— Дык жа іх выпусцілі з-за агароджы на спатканне,—наіўна апраўдваўся Вырвін.

— А ты ўпэўнены, што ў бараку ў немцаў няма губы або карцэра? — на выручку Хяндогу кінуўся Ярмолік.

Вырвін нічога не адказаў.

Хяндогавы словы лішні раз пераканалі Сіліча ў правільнасці ягонага першапачатковага рашэння адносна таго, каб нічога не паведамляць дадому пра свой лёс. Праўда, раней бывалі хвіліны, калі хлопец вагаўся і яму нават хацелася змяніць думку. Затое цяпер ё,н быў задаволены, што не дапусціў прамашкі і ўстрым.аўся ад зманлівай спакусы. «Чалавек з вопытам разбіраецца ў жыцці. Тым болей, што ў яго аўтарытэт непагрэшны».

— Нешта ж у іхніх жонак і рукі нічым не занятыя, і за плячамі Hiякай кладзі,—здзівіўся Багдан Платонавіч.

— Я адразу гэта прыкмеціў,'—іпадтакнуў Вырвін. — Аніякіх сідараў. Не тое, што мінулы раз,—і ён смачна прыцмокнуў губамі.

— Можа, пакінулі клункі перад баракам, —выказаў здагадку Леанід. — Навошта насіць сюды-туды лішяі цяжар.

Сіліч таксама заўважыў, што жанчыны прыйшлі з парожнімі рукамі. Праўда, ён звярнуў увагу і на тое, што Задзірава жонка сягоння не захапіла з сабою сына. А гэтага не прыкмецілі іншыя. «Галодныя толькі і думаюць пра яду,—мільгнула прыкрая здагадка.—Нябось, што кабета не прывяла сына—ніхто не прыкмеціў, а што ў жанок нічагусенькі ў руках i за плячамі — усім адразу ж кінулася ў вочы».

Сёе-тое высветлілася ў абед, калі Задзіру з Гладышам прывялі з барака ў лагер. Яны вярнуліся таксама амаль што ўлегцы: у руках з невялічкімі скруткамі ды з напакаванымі кішэнямі портак.

Пры пастраенні на абед Задзіра зноў ажно вылузваўся са скуры, увішна працуючы кіем. Палонныя шарахаліся ад яго ў бакі, не разумеючы, чаму наглядчык не ў настроі: яму не было перад кім паказваць свой спрыт, бо на гэты раз абедзве жонкі не прыйшлі да лагернай агароджы, а проста з барака рушылі ў далёкую дарогу.

«Мабыць, незадаволены жончынай перадачаю, таму i спаганяе сваю злосць на нас», —здагадваліся некаторыя. Але пасля таго, як прыкмецілі памяркоўнасць улагоджанага Гладыша, які раздзяліў сваю пайку i кандзёр паміж суседзямі, усумніліся ў гэтай здагадцы.

— Немцы пакідаюць вас у бараку адных, без прыгляду? — ні з таго ні з сяго пацікавіўся Вырвін, апаражняючы свой кацялок.

— Як гэта без прыгляду?—здзівіўся Гладыш. — Там прыстасаваны пакой, з кратамі на акне і з расчыненымі дзвярамі, каля якіх з вінтоўкаю стаіць немец —днявальны ці дзяжурны,— па гаворцы адчувалася, што чалавек не можа здыхацца ад пераядання.

— Даюць спатканне, як у астрозе, — з’едліва падтакнуў Міхась.— Трэба стаяць ці можна сесці?

— У пакоі голыя сцены. Няма ні лавак, ні крэслаў.

— I Задзіра вымушаны стаяць?—здзівіўся Вырвін.

— Ну а на што ён сядзе? На падлогу? — пытаннем адказаў на запытанне Гладыш. —Мы з ім там раўнапраўныя, —i ён задаволена засмяяўся.

— Таму ён на пастраенні і даказвае кіем, што ў яго правы большыя, — раптам азваўся Хяндога, які да гэтага маўчаў.

— Значыць, крыўда заядае чалавека, калі ён лютуе зверам.—загадкава прамовіў Гладьші, хітравата ўсміхаючыся.

— Ён толькі з выгляду чалавек, —раззлаваўся Хяндога. — А на самай справе—жывёліна, што перарадзілася ў звяругу.

— Хіба вашым жонкам у адну дарогу, што яны сюды і адсюль дабіраюцца разам? — запытаўся Міхась, усё-такі намерваючыся пераправерыць свае меркаванні адносна адлегласці да родных мясцін.

— Да Сольцаў — у адну, — адказаў Гладыш. — А далей мая дабіраецца сама. Па дамоўленасці яны сустракаюцца ў Сольцах.

— I колькі гэта кіламетраў?

— Адсюль да Сольцаў каля сарака i ад Сольцаў да Дна таксама сорак.

— Няблізкі свет, — уздыхнуў Багдан Платонавіч. — Як у гэтакі час людзям дабірацца даводзіцца?

— Неяк жа ўмудраюцца, — абыякава адказаў Гладыш. — Ды яшчэ з паклажаю за плячамі.

— Нешта ж не відно той паклажы, — з’іранізаваў Вырвін.

— Камендант не дазволіў узяць усю ў лагер, — растлумачыў Гладыш. — Прымусіў пакінуць у капцёрцы. Кажа, што пасля працы будуць выдаваць патрохі.

— Баіцца, каб не ўцёк з запасам харчу,—зноў азваўся Хяндога.— З прадуктамі не трэба на людзі паказвацца. Можна прабірацца лясамі.

— Дык яны ж заплеснеюць, — не ўтрымаўся Вырвін. — Папсуюцца ў летнюю спёку.

— Там адны сухары. З імі нічога не зробіцца, —спакойна адказаў Гладыш.

Гаворка спынілася. Але Міхасю рупіла сваё, таму ён прадоўжыў яе.

— А колькі ад вас да Невеля? — нечакана запытаўся хлопец.

— Хіба ты з Невеля? — насцярожыўся Гладыш.

— Не. Я з-пад Полацка.

— Адтуль жонка сюды не дабярэцца, — пажартаваў Ярмолік. — Далекавата.

Некаторыя засмяяліся. А калі смех сціхнуў, Гладыш удакладніў:

— Ад Невеля да Дна па чыгунцы дзвесце кіламетраў.

Сіліч ведаў, што ад Полацка да Невеля меней сотні кіламетраў. Родам адтуль быў хлопец, з якім ён калісьці вучыўся ў педтэхнікуме.

«Значыць, я не памыляюся, — прыкінуў ён у галаве, —да маёй вёскі адгэтуль кіламетраў трыста семдзесят. Калі б маці даведалася, што я тут, дык дабралася б сюды».

Пасля абеду палонныя адлежваліся на нарах, размораныя адпачынкам і цёплым кандзёрам. Адных адолеў сон, другія разамлелі ад ліпучай дрымоты.

А пад вечар па доўгім вузкім пакоі вужакаю папаўзла назойлівая чутка. Гладыш пачуў яе ад сваёй жонкі, якой, у сваю чаргу, яшчэ ў дарозе па сакрэту прагаварылася жонка Задзіры. Аказваецца, наглядчыкаў сын, які мінулы раз пераканаўся, кім стаў у лагеры Задзіра, адрокся ад бацькі i не хоча бачыць яго. Таму ён i не прыйшоў цяпер з маткаю. Гэтая вестка не давала спакою Гладышу. Ён не змог яе доўга пратрымаць пры сабе i таксама па сакрэту перадаў некаму з таварышаў. Слова скажаш, а яно паляціць, як верабей, i яго ўжо не зловіш. Погаласка між палонных папаўзла бяскрыўднай вужакаю, паціху сыкала і шыпела, выклікаючы ў іх злараднасць. Слізкая і халодная, яна і ўдзень, і ўначы будзе туга абвіваць Задзіру, то кідаць яго ў гарачы пот, то ледзяніць ягоную кроў.

— Недарэкаў у народзе завуць недапечанымі. А Задзіра ў Сольцах атрымаўся перасолены, калі ад яго людзям солана да гаркоты, — паціху скаламбурыў Леанід. — Ён яшчэ шмат каму можа насаліць.

— Калі толькі яго не вымачаць у дзярме, — прашаптаў Багдан Платонавіч.