Здані і пачвары Беларусі

II. ВОДНЫЯ ІСТОТЫ

Калі раней мы разглядалі могілкавых зданяў і пачвараў з іх досыць спэцыфічным арэалам існаваньня, то, як ведае дасьведчаны чытач, Беларусь - гэта ня толькі цьвінтары, капцы, Курапаты, калюмбарыі ды іншыя мейсцы пахаваньня нябожчыкаў. Значную тэрыторыю нашае Бацькаўшчыны займае водная прастора. І калі для паспалітага люду, пісаў той, гэта - проста мейсца адпачынку й зьняцьця нэрвовых стрэсаў, то для пачваразнаўцаў вада перш за ўсё - асяродак існаваньня злыдухаў. У 60-70-я гады водныя істоты, праўда, моцна пацярпелі ад самых страшных ворагаў беларускага й паляшуцкага народаў - меліяратараў, якія пад выглядам пашырэньня пасеваў і пашаў праводзілі сапраўдны генацыд нячысьцікаў - пазбаўленыя шчырае веры, марыянетачныя БССРаўскія ўлады рукамі сваіх янычараў-меліяратараў змагаліся ня толькі з Богам, але і з Д'яблам. Да таго ж дадалося сістэматычнае забруджваньне рэкаў і вазёраў выкідамі вытворчасьці. Але цяпер, у сувязі з заняпадам прамысловасьці экалягічнае становішча значна палепшаецца, і пачвары-эмігранты нават вяртаюцца на сваю гістарычную радзіму. А таму аматарам воднага турызму варта азнаёміцца з найбольш распаўсюджанымі істотамі гэтае клясы.

Самая, бадай, распаўсюджаная водная пачвара ў Беларусі. Кожны вадаём мае свайго Тапельца, але паколькі той зьяўляецца на паверхні зрэдку й толькі па начох, зьвестак пра яго няшмат. Нават наконт яго паходжаньня не існуе агульнапрынятае вэрсыі. Напрыклад, расейскія навукоўцы, згодна з расейскім мэнталітэтам, беспадстаўна мяркуюць, што Тапелец - бесьцялесная істота, душа якогасьці пьяніцы, які патануўшы ў стане алкагольнага атручэньня, так і не зразумеў, што сыйшоў з жыцьця, а таму і дагэтуль блукае ў пошуках дармавое шклянкі. Вядомыя сваёй артадаксальнасьцю нашыя заходнія суседзі тлумачаць існаваньне тапельца такім жа антынавуковым чынам: нібыта Бог, стварыўшы сьвет, пашнураваў усіх анёлаў і загадаў ім кланяцца. Тых жа, хто адмовіўся, ён скінуў зь неба. Анёлы, якія трапілі ў ваду, зрабіліся Тапельцамі. На нашую думку, ані тыя, ані другія ня маюць рацыі: з аднаго боку, па разважнасьці паводзінаў тапельцаў цяжка меркаваць, каб яны былі ў перманентна пьяным стане, а з друтога боку - усе, нават зацятыя атэісты ведаюць: у анёлаў ёсьць крылы, а Тапельцы, як сьцьвярджаюць сьведкі, іх ня маюць. Апроч таго, анёлы - істоты бясполыя, тапелец жа абавязкова мужчына. Што ж тычыцца айчыннае вэрсыі этнагенэзу Тапельцаў, нам падаецца мэтазгодным меркаваньне сэктара паранармальных зьяваў і замагільнага сьвету Акадэміі навук Беларусі, паводле якога Тапельцы - рэшткі ўшчэнт зьдзічэлага яцьвяскага народу.

Пры ўсёй сваёй жорсткасьці Тапельцы - істоты надзіва справядлівыя. У гэтым можна пераканацца з наступнай гісторыі, дакумэнтальна засьведчанай у газэце «Вечаровы Гомель» ад 31.06.1978 г.

У тым жа годзе ад пачатку купальнага сэзону на рацэ Сож пасьпела патануць 66 чалавек. Дзіўная акалічнасьць: аніводзін труп ня быў знойдзены. Сваякі ахвяраў на вадзе, як і мае быць, пачалі зьвяртацца да аквалянгістаў-ратаўнікоў прыватным чынам, каб тыя за пэўную суму знайшлі патанулых. Неўзабаве трупы былі знойдзены й перададзены для пахаваньня, а грошы нябожчыкавых сваякоў перайшлі да аквалянгістаў. На шматлікія запыты гарадзкой пракуратуры ратаўнікі сьцьвярджалі, што такую вялікую колькасьць ахвяраў можна вытлумачыць толькі наяўнасьцю звышнатуральнай істоты-забойцы - відавочна Тапельца. На змаганьне з пачварай былі выкліканы вайсковыя катэры Пінскай флятыліі, але траленьне фарватэру й глыбінныя выбухі былі безвыніковыя.

І, нарэшце, калі агульная колькасьць ахвяраў сягнула за сотню ды гомельскія гарадзкія ўлады афіцыйна прызналі сваю бездапаможнасьць перад пачварай, здарылася наступнае:

Аднае раніцы на ратаўнічае станцыі ніхто не адказваў на тэлефонныя званкі, і неўзабаве туды быў накіраваны міліцэйскі патруль. Перад іх вачыма паўстала незабыўнае відовішча: увесь атрад аквалянгістаў-ратавальнікаў быў зьвязаны па рукох і нагох якарным ланцугом у памяшканьні кампрэсарнай, вопраткі на іх не было, а ў дупу кожнага быў заткнуты шлянг аквалянга - целы небаракаў-падводнікаў паразьдзімала сьціснутым паветрам так, што яны займалі палову памяшканьня. Пасьля працяглых пошукаў уражаныя міліцыянты адшукалі адзінага ацалелага сьведку трагедыі - той пасьпеў схавацца пад перакуленай лодкай. Ён і расказаў на допыце, што на самое справе людзей тапілі ратаўнікі з брыдкімі карысьлівымі мэтамі - вымагаць грошы са сваякоў, а целы ў чаканьні выкупу хавалі пад корчамі. Але ліхадзеі моцна памыліліся, усклаўшы адказнасьць за свае злачынствы на бязьвіннага Тапельца. Калі водная пачвара выпадкова прачытала занатоўку з паклёпам на яго ў «Вечаровым Гомелі», то трохі раззлавалася й вырашыла звыклымі ёй сродкамі аднавіць справядлівасьць: Тапелец зьявіўся ўначы на ратаўнічую станцыю й учыніў самасуд.

Гэты маленькі эпізод дазваляе, аднак, зрабіць выснову: людзі, прызначаныя ратаваць нашыя жыцьці, часам бываюць значна страшнейшымі за тых, ад каго яны мусяць нас ратаваць.

Пры ўсёй сваёй жорсткасьці і хцівасьці Тапельцы не выносяць няшчырасьці, ілюстрацыяй чаму - яшчэ адна гісторыя, якая адбылася ў чэрвені гэтага года. Старшыня камісыі Вярхоўнага Савета па барадзьбе зь цемрашальствам, народны дэпутат Шч., выкарыстоўваючы сваё службовае становішча, распачаў будаўніцтва катэджа на беразе возера Нарач у водаахоўнае зоне. Але пад самы канец будаўніцтва глеба нечакана пачала прасядаць. Ніхто з будаўнікоў ня мог даць рады, праца, у якую гаспадар уклаў хаця і дзяржаўныя, але вялікія грошы, была дарэмнай, тады нехта зь сябраў камісыі параіў зьвязацца з сапраўдным гаспадаром узьбярэжжа - нарачанскім Тапельцам. Шч. так і зрабіў. Тапелец запэўніў, што ўратуе будоўлю, але наўзамен запатрабаваў з дэпутата прынесьці яму ў ахвяру пяць жыцьцяў. Дэпутат, які прызвычаіўся легкадумна абяцаць што заўгодна, з радасьцю пагадзіўся, і калі надыйшоў час расплаты, утапіў у нарачанскіх водах пяць мяйсцовых катоў, якіх адкупіў за пляшку ў тутэйшага гіцаля. Тапелец справядліва пакрыўдзіўся, і на навасельлі закінуў праз фортку ў вакно моцна забуцьвелыя тушкі жывёлаў і крыкнуў: «Мы яшчэ парахуемся!..» Дэпутат Шч. пакінуў гэтую перасьцярогу без увагі, але дарма: літаральна празь месяц пад час вясельля ягонага сына галоўны мэрсэдэс шлюбнага картэжу, у якім сядзелі маладыя, сам дэпутат, ягоная жонка й асабісты шафёр, страціў кіраваньне й на вачох у пераляканае аховы зваліўся з грэблі ў возера. Машыну з расчыненымі дзьвярыма паднялі толькі праз суткі, але целы ўтопленых шукаюць і дагэтуль.

Відаць, быць непрызнанымі чалавецкімі законамі часам значна латвей, чым знаходзіцца пад іх аховаю: падобнае становішча дазваляе бяскарна зводзіць рахункі з падманшчыкамі, нават калі яны зьяўляюцца сэнатарамі дый дэпутатамі.

Гэтая пачвара вядзецца ў лазьнях, што вынікае з самое назвы, а таксама ў ванных пакоях, душавых і басэйнах. Лазьнік ніколі не апранаецца. Звычайна мае выгляд маленькага дзядка з доўгаю барадою, якою ён прыкрывае свой магутны, заўсёды ўзбуджаны чэляс. Жыве ў вэнтыляцыйных шахтах, а калі зьяўляецца на людзях, то часьцей за ўсё выдае сябе за масажыста альбо за сантэхніка. Характар мае надзвычай юрлівы, і адрозьніць яго ад сапраўднага масажыста або сантэхніка вельмі цяжка, бо адзінае, пра што Лазьнік умее гаварыць - гэта полавыя стасункі. Аматары лазьні ня раз бачылі яго, але хто спэцыяльна запомніць маленькага доўгабародага дзядка ў вязанай лыжнай шапачцы! Да таго ж, разглядаць ў лазьні незнаёмых - ня вельмі прастойна. Калі ў чыста мужчынскае кампаніі Лазьнік паводзіць сябе нэўтральна, адно што бесперапынна гаворыць, то пры зьяўленьні жанчын насьцярожваецца. Ён сочыць за тым, каб лазьня, дзе ён жыве, выкарыстоўвалася па сваім прамым прызначэньні - сапраўды, каму прыемна, калі ў чужым доме госьці пачынаюць паводзіць сябе па-сьвінску. У падобных выпадках Лазьнік і выяўляе ўсю сваю моц, але ягоная помста распусьнікам досыць своеасаблівая.

Вось што здарылася з дзевяціклясьніцай Ч., якая пасьля школьных заняткаў замест таго, каб ісьці дахаты вучыцца ўрокаў, разам з настаўнікамі фізкультуры, крэсьленьня й вайсковае справы паехала ў лазьню спарткомплекса «Раўбічы», што пад Менскам...

Трэба адразу сказаць, школьніца Ч. вызначалася неспатольнасьцю ў стасунках з мужчынамі: у парыльні распусныя настаўнікі хацелі кінуць жэрабя, каму на сёньня дастанецца дзяўчына, але тая, да радасьці настаўніка фізкультуры, настаўніка крэсьленьня й настаўніка вайсковае справы, запэўніла, што адужае ўсіх, але толькі па чарзе, бо сарамлівая. Зрабіўшы па чарзе сваю справу, настаўнік фізкультуры, настаўнік крэсьленьня й настаўнік вайсковай падрыхтоўкі пайшлі ў басэйн, каб крыху адпачыць і расслабіцца, але неўзабаве яны пачулі пах чагосьці палёнага. Падумаўшы, што недзе замкнула праводку й загарэлася ізаляцыя, яны пабеглі ў душавую, адкуль ішоў пах, там і знайшлі школьніцу з падкладзенымі пад клубы ацынкаванымі ночвамі.

Ужо ў рэанімацыі, пасьля таго як Ч. апрытомыела, яна расказала наступнае: калі сыйшоў настаўнік вайсковай падрыхтоўкі, у душавой зьявіўся аголены, з надзвычай вялікім чэлясам незнаёмы дзядок у вязанай лыжнай шапачцы на галаве і, дастаўшы з-пад шапачкі два прэзэрватывы, абодва надзеў на чэляс. Сьледам дзіўны дзядок дастаў прышчэпку для бялізны й зашчаміў сабе нос. «А прышчэпка нашто?» - спыталася дзяўчына. «У мяне алергія на пах палёнай гумы!..» - злосна адказаў дзядок. Што адбылося далей, дзяўчына ня памятае, бо самлела.

Помста Лазьніка мела нечаканыя наступствы: гісторыя атрымала вялікі розгалас - на ўсю школу, і неўзабове лазьня спарткомплекса «Раўбічы» ўжо не магла задаволіць попыт школьніц і настаўніц, якія жадалі там памыцца. Лазьню зачынілі спэцыяльным загадам дырэктара спарткомплекса пасьля таго, як ён злавіў у чарзе сваю жонку, але зласьліўцы сьцьвярджаюць, што ніякага Лазьніка не было, а пачвару ўдаваў начны вартаўнік лыжнага трампліна, у будцы якога адміністрацыя спарткомлекса нібыта бачыла мачальную бараду й пафарбаваную ў цялесны колер міліцэйскую дубінку.

Сапраўдных русалак у Беларусі практычна не засталося - гэтыя істоты, якія вызначаюцца звышчалавечай юрлівасьцю, і пад час II Сусьветнай вайны задавальнялі натуралёвыя патрэбы ня толькі партызанаў - расейска-камуністычных дыверсантаў, пакінутых на акупаванае немцамі тэрыторыі, але й супрацоўнічалі з фашыстоўскімі захопнікамі й калябарантамі. Пасьля аднаўленьня савецкае ўлады тыя русалкі, што не пасьпелі ўцячы за мяжу, былі бязьлітасна вынішчаны органамі НКВД-МГБ. Так, па сьведчаньнях аднаго ведзьмака зь вёскі Купа, што на Нарачы, савецкі афіцэр у форме капітана МГБ расстраляў ягоную знаёмую русалку за тое, што знайшоў пры ёй фотаздымак салдата вэрмахта, з надпісам «Mein Geschenk meinem lieben Mädchen» («Мой падарунак улюбёнай дзяўчынцы»). Таму адзіным вартым даверу сьведчаньнем зьяўленьня русалак за пасьляваенны час застаецца крымінальная справа за 1982 год, што захоўваецца ў архіве Старажоўскага РАУС. Справа была недаведзеная да канца й скасаваная з тае прычыны, што сярод пацярпелых не знайшлося аніводнага законапаслухмянага грамадзяніна.

Яшчэ са сталінскіх часоў каля грэблі Камсамольскага возера, што ў цэнтры Менска, стаяла жалезабэтонная скульптура піянэркі зь вяслом, магутныя формы якой любілі прыводзіць у прыклад сваім сяброўкам аматары начных мілаваньняў. Дзяўчыны, схільныя да распусты, нават утварылі традыцыю - чапляць на скульптуру станікі ды майткі, і пакідаць на пастамэньце нумары тэлефонаў, выкананыя губной памадай. Такі стан рэчаў, здавалася, задавальняў усіх менчукоў, але аднойчы пажадлівец - старшыня Старажоўскага райвыканкама, жадаючы задаволіць сваю мужчынскую патрэбу, выправіўся на возера да скульптуры - шукаць адпаведныя тэлефоны, і знайшоў тэлефон сваёй кватэры, які, як высьветлілася, пакінула ягоная жонка. Побач зь лічбамі было накрэмзана істотнае ўдакладненьне: «Бяру ў рот. Райскае задавальненьне». Раззлаваны старшыня выклікаў бульдозэр, і скульптуру скінулі ў возера.

Але гісторыя на гэтым не канчаецца: літаральна праз тыдзень міліцыянты знайшлі на беразе труп невядомага каўкаскай нацыянальнасьці. Глыбокіе сьляды босых жаночых ног вялі ад яго ў ваду. Экспэртыза ўстанавіла, што каўказец памёр ад козытаў. Сьледчымі было вылучана мноства вэрсыяў, але ніводная не пацьвердзілася. На ўсялякі выпадак міліцыянты затрымалі ўсіх навакольных прастытутак і прастытутаў, але вымушаны былі выпусьціць іх на волю. Падобныя загадкавыя забойствы сталі рэгулярнымі, і тады начальнік пастарунка загадаў сутэнёрам, якія дзяліліся зь ім прыбыткам: «Калі ня знойдзеце і не абясшкодзіце дзеўку-забойцу, я прыкрыю ваш бізнэс!» Сутэнёры, папярэдне ўзброіўшыся кавалкамі арматуры, наладзілі начное дзяжурства, бо губляць пэрспэктыўнае мейсца, якраз насупраць новабудоўлі гатэля «Беларусь» не хацелася. У ноч з 10 на 11 чэрвеня дзяжурства несьлі сутэнёры П. і Х. Раптам яны заўважылі, як з вады вылезла на прычал лодачнай станцыі нейкая невядомая ім дзеўка зь вяслом у рукох. Заўважыўшы мужчын, дзеўка яшчэ здалёк запрапанавала ім свае паслугі, але дзяжурных насьцярожылі дзьве акалічнасьці: па-першае, яна не хацела выпускаць вясло з рук, а па-другое - прапаноўвала паслугі задарма. Больш сквапны П. усё ж такі рызыкнуў. Яны леглі ў лодку, і Х., які згадзіўся несьці дзяжурства за дваіх, раптам пачуў нястрыманы рогат калегі. Калі ён падбег і зазірнуў у лодку, то ўбачыў, што дзеўка казыча цыцкамі ягонага сябру. Нядоўга думаючы, Х. урэзаў нягодніцы арматурай па дупе - ён ледзь не звар'яцеў, убачыўшы, што ад дупы адваліўся вялікі кавалак бэтону, агаліўшы дротавы каркас. Але жалезабэтонная дзеўка працягвала казытаць П., які выдаваў зь сябе перадсьмяротныя стогны. Падняўшыся зь нябожчыка, скульптура замахнулася на Х. вяслом, але той зноў ударыў яе арматурай - дзеўка рассыпалася на кавалкі.

Вядома, начальнік пастарунка не паверыў расказанай гісторыі, але, тым ня менш, забойствы спыніліся.

Гэтае здарэньне яшчэ раз пераконвае ў тым, што нельга псаваць помнікі гісторыі й культуры, пакідаючы на іх надпісы, нават кранальна зробленыя губной памадай - хай сабе і з намерам падзяліцца радасьцю...

З пэўным дапушчэньнем гэтую істоту таксама можна лічыць воднай - калі дапусьціць, што фэкаліі збольшага вада. Пан Гувняж дагэтуль зафіксаваны ў адзінкавым асобніку, але зьяўляецца ў розных мейсцах, бо ўсе сыстэмы каналізацыі Прыбалтыкі, Беларусі ды Ўкраіны злучаюцца ў адзіны балтыйска-чарнаморскі калектар.

Вельмі павучальная гісторыя здарылася ў Друзгеніках (памылковая летувіская назва - Друскенінкай) у прыбіральні-ратондзе непадалёк былога лецішча маршалка Язэпа Пілсудзкага. Гэтая прыбіральня яшчэ з часоў II Рэчыпаспалітай карысталася нядобрай славай, бо там зьбіраліся выключна прадстаўнікі сэксуальных і нацыянальных меншасьцяў. Цяпер і раней прыстойнаму чалавеку гідка заходзіць туды, дзе ў смуродных кабінках зьдзяйсьняліся гомасэксуальныя акты, а ў гэты час нецярпліўцы, спраўляючы вялікую патрэбу ў пісуары, лаяць пэдэрастаў па-польску й па-расейску, бо прыбіральня знаходзіцца непадалёк ад польска-расейскага рынку. Але тыя, хто ўсё ж такі траплялі ў кабінкі, часам падвяргаліся дзікаму і, здавалася, бессэнсоўнаму зьдзеку: ніхто з пацярпелых ня мог рацыянальна вытлумачыць, як і чаму анальная адтульна аказвалася залепленай сургучнай пячаткай з надпісам: «PAN GÓWNIARZ». Нарэшце, адзін камэрсант з Прусаў здолеў злавіць зламысьніка за руку, але, намацаўшы нешта сьлізкае й валасатае, азірнуўся: доўгая, як шлянг рука карычневага колеру цягнулася проста з адтуліны ўнітаза. Адзінае, што здолеў зрабіць пераляканы гандляр - выхапіць з пальцаў пячатку.

Пасьля гэтага здарэньня прыбіральню на ўсялякі выпадак зачынілі на капітальны рамонт, усталяваўшы аўтаматычную сыстэму вадаспуска - здань зьнікла і зьдзекі скончыліся. Так сталыя наведвальнікі прыбіральні эмпірычным шляхам даведаліся, што Пан Гувняж карае толькі тых, хто не змывае за сабой...