Аповесць пра князёўну Рагнеду

«НЕ МЕЧ, А КНІГА...»

Нібыта ўстрывожаны вулей, гудзе народнае веча. Вольныя рамеснікі крычаць ад абурэння, заклікаюць да неадкладнай помсты. Тыдзень назад ладдзі полацкіх купцоў з узнятымі вятрыламі пайшлі ўверх па Дзвіне. Наперадзе ляжала няблізкая дарога — аж да самага Понт-мора. На ладдзях было шмат усялякіх вырабаў майстравітых палачан: бондараў, ганчароў, гарбароў, замочнікаў, меднікаў... Усе яны чакалі прыбытку ад сваёй працы, а найперш солі, якую прывозілі з Понт-мора. Але іх спадзяванні не спраўдзіліся. Калі купцы з таварамі падышлі ў вярхоўях Дзвіны да дняпроўскіх волакаў, іх запынілі наўгародцы. I наклалі такую вялікую перавозную мыту, што нічога не заставалася, як павярнуць назад.

— Гэта спрадвеку былі нашы волакі! — не сціхаюць на вечы гнеўныя галасы. — Пашлем да Ізяслава! Няхай абразуміць свайго ненасытнага бацьку і яго наўгародскіх пасаднікаў...

У святліцу нячутна зайшоў дружыннік:

— Купцы да вас, княжа!

Ізяслаў адклаў убок прыгожа спісаны пергамент:

— Няхай зойдуць...

Малады князь ведаў: адбудзецца нялёгкая размова. Даўно ў полацкіх мужоў гараць вочы на дняпроўскія волакі, на гарады Усвяты і Віцебск. Хутка забыліся яны, что ўчыніў Уладзімір з Полацкам дваццаць гадоў назад. I хоць пасля хрышчэння кіеўскі князь жыве, быццам набожны дабрадзей, лепш не трапляць яму пад руку...

Ізяслаў наперад ведаў, што не саступіць баярам. Таму адразу ім сказаў:

— Не час варагаваць нам з Кіевам!

Аднак лепшага часу Рагнедзін старэйшы сын не дачакаўся. Ён ненамнога перажыў маці: памёр у 1001 годзе, маючы ад нараджэння ўсяго 25 вёснаў. У старадаўнім летапісе пра Ізяслава сказана:

«Быў гэты князь ціхі і лагодны, і смірны, і міласцівы, і вельмі любіў і шанаваў свяшчэнны чын манашаскі, і быў прылежны ў чытанні Святога Пісання...»

Ізяслаў невыпадкова названы летапісцам кніжнікам, адукаваным чалавекам, які дбаў пра душу сваю, спасцігаў мудрасць і праз напісанае слова. Не дзіўна, што ён заснаваў у горадзе над Заходняй Дзвіною школы, загадаў стварыць Полацкі летапіс, які, на жаль, не збярогся. Затое засталася пячатка з імем князя Ізяслава — самы даўні помнік нашага беларускага пісьменства. I яна яскрава сведчыць, што ўжо тысячу гадоў назад палачане былі пісьменнымі людзьмі, а Полацкае княства — краем з высокай культурай.

Пасля сябе Ізяслаў пакінуў двух малалетніх сыноў — Усяслава і Брачыслава. Усяслаў неўзабаве памёр. I на бацькоўскі сталец сеў Рагнедзін унук — Брачыслаў.