Marŝi aŭ morti

O K A Ĉ A P I T R O

Vivantaj mortuloj

La vivantaj mortuloj konstruis tiun etŝpuran fervojlinion, kiu kunligis la regionojn de la iama germana Kamerunio, estanta nun sub franca protekteco, kun la malnova franca Kongolando. La konstruado de tiu ĉi mallonga, privata branĉ-trako bezonis la sekvajn laborojn: unuavice la plej malfacilan kaj plej agrablan laboron la ŝtonrompadon, poste la senarbigon de la ĝangalo, postulantan multajn homviktimojn, la konstruadon de la ŝpaloj el betono, bezonantan preskaŭ neeblan fortostreĉon. Ĉi tie estas la plej mortiga klimato en la mondo. Ĉiujare pluvis ĉirkaŭ tridek-kvardek milimetroj da akvo, kaj la temperaturo neniam malleviĝas sub la kvardekan Celsius-gradon, sed ofte ĝi superas la kvindekan. La leĝo malpermesis la laborist-varbadon por tiu ĉi regiono de Afriko. Tamen, kiel konstruiĝas ĉi tie fervojoj, talusoj, ŝoseoj kaj centraloj? Ĉar troviĝa sufiĉe da labrofortoj, kaj malgraŭ la eksterordinare alta nombro de la mortintoj, estas sufiĉe da anstataŭantoj. Subite evidentiĝas pri multaj indiĝenaj vilaĝoj, ke ties loĝantaro jam de jaroj ne pagas imposton, Ke tiuj homoj ne scias, kio estas imposto, ke ili neniam vidis monon, ke ili nutras sin per maiz-faruno kaj per etaj bestoj. Tio tute ne estas preteksto. Ili laboras sian impostoŝuldon ĉe la fejvoj-konstruo Viktoria-Brazzaville. Kaj jen estas la krimuloj de la legio. Tiuj estas la rompantoj de la disciplino. Kiuj ne povas gardi sian ekipaĵon en la dezerto, kiuj ebriiĝas kaj forlasas sian roton, kiuj vangofrapas pacajn civitanojn. Oni nomas zefiroj la legianojn, senditajn al la puntaĉmento Compagnie Discipline. Kaj ekzistas proverbo, laŭ kiu, se estas multe da laboro, multaj estas la zefiroj, se malmultas la laboro, kaj multe estas la batalo, tiam estas malpli multe da zefiroj. Do dependas de la sociaj kaj strategiaj cirkonstancoj, ke la plimulto de la legianoj mortas ĉu ŝvitante aŭ sangante? Kiel oni faras zefiron el soldato? La oficiroj kaj la suboficiroj scias tiun sekreton. Estas facile kapti legianon pro kontraŭreglamenta ago, kio sekve de ripetiĝo venigas lin antaŭ la militan tribunalon de Oran. Kiam oni sendas lin al la zefiroj, tiam estas kapute al li. Li fariĝas vivanta mortulo. Plenŝtopite kun indiĝenoj en insektohavaj, malpuraj barakoj, sub klimato korpon-animon putriganta, inspektate de supergardistoj, armitaj per gumbastono, tagaltage rompi ŝtonoj, fari abodojn, porti rokojn, kaj li ricevas tian punon pro la plej malgranda kulpo, ke sekvonttage li ne povas perfekte plenumi sian brutan laboron, pro kio li ricevas novan punon, tial grava malforteco ekregas lin. Des pli granda estas la puno, ju pli malbona estas la laboro, ju pli severa estas la nova puno, ĝis la lasta energio-restaĵo forlasas lian korpon, kaj liaj suferoj finiĝas apud ŝtonamaso aŭ sub la batoj de guma bastono. Hospitalo, kuraca flegado ne ekzista ĉi tie. Labori kaj mortaĉi; jen estas la certa sorto. Dormomalsano, malario, disenterio, tifo, venenaj serpentoj, caffard tagaltage kolektas siajn viktimojn. Ankaŭ la supergardistoj kaj la suboficiroj venas ĉi tien pro puno, kaj ili nur tiel povas resti ĉi tie, se ili fariĝas sensentaj bestioj. Ili iradas inter la svarmantaj hom-ruinoj kun la flava, malpura obskuro de la alkoholismo kaj disenterio en la okuloj. Ilian nervo-ŝiran, unutonan servon faras varia nur la hom-turmentado, la suferoj de la viktimoj, torturitaj ĝisekstreme. La marteloj bruas sur ŝtonamasoj, la adzoj frapas krakantajn sarmentojn, sur grincantaj aksoj oni liveras la sablon. Tagmeze estas disdonata manpleno da malbongusta legomaĵo, unu kaj duon litro da akvo, eventuale peceto da malbonodora fiŝo. Dume konstruiĝas la giganta parto de la fervojlinio ĝis Brazzaville, kie oni devas ĉarpenti ferponton super la rivero Ogove, kaj tie jam ankaŭ la krokodiloj kolektas siajn viktimojn. Dum du jaroj la tuta nombro de la kompanio dufoje ŝanĝiĝis sen tio, ke eĉ unu homo estus ricevinta amnestion. La morto donis absolvon al ili.

„Horn dizertis el la batalo antaŭ la malamikaj pozicioj, li forlasis sian ekipaĵon, kaj la rekognoska eskadrono la kvara kaptis lin en la marĉo Tuburi, ducent kvindek kilometrojn de Fort Lamy. La milita tribunalo deklaris lin kulpa… kaj kondamnis lin al tri jara travaux. Li devas plenumi sian punservon en la Compagnie Discipline, ĉe la fervojkonstruo Viktoria-Brazzaville.”

…Kaj Horn paŝis en la vicon de la vivantaj mortuloj ĉe la 110-a kilometro, super Libreville.

„Mi ne volas morti! Mi ne volas morti!” — jen tion li ripetadis en si mem. Li revenis kun ruiniĝinta nervosistemo, duonfreneze. Horn decidis liberiĝi el la vivantaj mortuloj. Jes, li devas fuĝi de tie ĉi, poste li serĉos ilin… Tiujn, kiuj batfaligis lin en la marĉo, kiuj traktis lin kiel, rabiiĝintan hundon. La caffard ankoraŭ brulis en lia korpo, ĝi lumis kun freneza brilo en liaj okuloj. Kiel buĉistoj! Ili ĉirkaŭis kaj batfaligis lin! Lin, kiu dividis la trezoron kun ili! Kiu portis la fusilon de Lothar tra la dezerto! Li zorgeme gardos sian sanon ĉi tie. Li elpensos ian sistemon, li flegos sian korpon, li ŝparema uzos sian forton, li atentos ne fariĝi punata. Jes, jes! Liberiĝi de tie ĉi, kaj poste viziti ilin unu post la aliaj. Nokte li grimpos tra la fenestro de Lothar kaj strangolos lin. Li mortbatos Rastignac-on per klabo. Kaj ankaŭ la aliajn… Lin turmentis tiel terurega venĝ-avido, postulanta tujan plenumiĝon, ke li preskaŭ mortis. Horn, la studento, la homo, la idealisto restis kuŝanta tie, en la marĉo. Kiu nun refalis en tiun profundegan abismon de la vivo, tiu jam ne havis senton en la koro, homan penson en la cerbo, li konservis nur la nocion de la venĝo el ĉio ĉi, kion li ekkonis ĝis sia dudeka jaro. Iu gardisto, lia iama kamarado, ankoraŭ survoje kontrabandis leteron. Li promesis alpoŝtigi ĝin. La letero estis sendita ne al la virino. Eĉ lia am-pasio pasis al Lys Rouge, kiel ĉiu sento, kiu estis nobla en li. Horn skribis al la adreso de la fratino de Lothar, kie edukiĝis la filino de la instruisto. Li metis la leteron en duoblan koverton, kaj li skribis sur la internan: „Bonvolu urĝe trasdoni ĝin en la manon de instruisto Lothar.” La letero tekstis jene: „Mi ne mortis! Mi liberiĝos de tie ĉi kaj faros kruelan venĝon. Unue mi mortigos vin, senindulge kaj malvarmsange. Vi povas esti certa pri tio. Horn.”

Li laboris ĉe la pont-konstruistoj. Kun la plej granda prudento li dividis ĉiun sian movon, evitante eĉ la plej minimuman rompon de la disciplino. Kiam la gum-bastono frapis sur lin, li fervore klopodis plenumi la postulon de la turmentanto. Nokte kun sugesta forto li devigis sin alkutimiĝi al la pikoj de la fiinsektoj. Baldaŭ okope ili estis senditaj al la montdeklivon, en apartan kabanaĉon. Ili minis ŝtonon. Ĉi tie oni nur vespere kontrolis ilin, post la plenumita laboro, kaj indiĝeno portis la nutraĵon supren. Post du tagoj iu el ili mortis pro mordo de serpento.

— Atentu min! — diris Horn al la bagnanoj. — Ni forigu la kadavron, kaj ĝis oni malkovros, ke li mankas, ni plenumos ankaŭ lian laboron, kaj ĉiutage ni manĝos lian porcion.

Post du tagoj denove mortis iu. Ili ĵetis lian kadavron de sur la ebena rokplataĵo en la rapidfluan riveron Ogove. Ili nun jam havis kontentigan kvanton da nutraĵo kaj trinkaĵo. Horn ĉiumatene iris al kolosa rokpeco, kiun li levis. Ĉar ilia manĝaĵo pliboniĝis per la porcio de tri mortintoj, post du semajnoj li levis la kvintalan rokon ĝis la trunko. Kiam okazis inspekto, ili simple raportis, ke la tri kamaradoj tagmeze ankoraŭ laboris kun ili. Kaj Horn en kiu ajn postenon estis sendita, li enkondukis tiun sistemon: nur tiam raporti pri mortinto, kiam oni malkovris ties malaperon. Ĝis tiam ĉiutage dividi la manĝaĵ-pluson. La caffard de la venĝo faris lin artifika, kaj sistema. Li batis ne nur per sia dekstra brako la ŝtonojn, kiuj estis malsekaj pro la ŝvito kaj sango de liaj frotvunditaj manplatoj, sed ankaŭ per sia maldekstra brako, ke ili ambaŭ egale plifortiĝu. Li ne rigardis, kion li manĝas, sed li akiris manĝaĵon ĉiumaniere, ĉar li sciis, ke tio estas la sola rimedo liberiĝi. Li ne fumis, ne trinkis vinon, eĉ la tabakĉon, iafoje donitan, kaj la dimanĉan porcion da ruĝa vino li interŝanĝis por pano kaj frukto. Li fariĝis strebulo, flatema, insida kaj hipokrita.

Post unu jaro, kiam la plimulto de la bagnanoj, alvenintaj samtempe kun li, mumie malgrasiĝis aŭ mizere mortis, Horn estis pli peza kvin kilogramojn, kaj li levis la kolosan rokon jam preskaŭ ĝis liaj ŝultroj. Sisteme li forigis el sia proksimo siajn mortintajn kamaradojn, li plenumis la laboron de la kompetinduloj, kaj li manĝis ilian tagan procion. Iun antaŭtagmezon li rompis kaj lerte penetris en la deponejon, ŝtelinte medikamentojn, poste li enfosis tiujn por havi sufiĉe da kinino, ĉar en la puntendaro estis hontinda ĉiu sanitara priozorgado. Matene kaj vespere li faris spirajn ekzercojn, kaj nokte, dum la dormo, li nove-denove mortigis iun el la kvin. Dum la luva sezono, kiam la tero putrante vaporis en la varmego pro la multege da pluvo, kaj febraj, enteritaj ombrofiguroj senfortre ŝanceliĝadis ĉirkaŭ li, iun matenon Horn levis la kolosan rokopecon super sian kapon tiel, ke liaj kubutoj estis rektaj kun liaj ŝultroj…

Pasis unu jaro.

Eble estis okulfrape al la serĝento, ke iu ĉiam pli fortiĝas, dum aliaj formortas, eblas, ke ĝi estis hazardo: Horn estis postenigota al la marĉkanalizo. Ĉi tie ne helpis artifiko. Meti tubojn inter milionoj da moskitoj, ĝis la genuoj en la ŝlimo; tio egalas kun la mortkondamno. Sekvonttage li devis ekiri. Estis nokto. La cerbo de Horn febre laboris. Fuĝi… Estas neeble… Ĉu anonci sin malsana? Oni ŝnurligos lin. Malsanulo ne ekzistas ĉi tie, nur laboristo aŭ mortinto. Tiu estis la unua nokto, kiam li ne dormis, kiam li ne devigis sin ripozi. Li gardostaris. Malesperiĝinte li meditis. Sinkripligo… Subite, ankaŭ li mem ne sciis, kiel venis en lian memoron Ruĝa Lilio. De monatoj tiu estis la unua nokto, kiam denove vekiĝis en li kelkaj homaj pensoj. Kio okazis al Lys Rouge? Ŝia fotografaĵo ankaŭ nun estas en lia poŝo. Li neniam rigardis tiun esence abomenindan foton. Lys Rouge diris al li, ke li rigardu tiun bildon, se foje li estos en vere senelira situacio. Pro tio rompiĝos la potenco de la malica Ghut. Lia tuta memo jam delonge estis sub la influo de tiu malica fantomo. Kiam li observis sin mem interne, nun li konstatis tute certe, ke li jam ne estas homo, sed demono, almenaŭ obsedis lin senindulgaj demonoj, kaj lia tenaca sano estas propre nur spirita malsano. Kaj, kvazaŭ redezirante sian entombigitan malnovan memon, li prenis el sia poŝo la foton pri Ruĝa Lilio, disfaldinte ĝin el la papero, kiun li fermis super la memoraĵo ankoraŭ en Marakes, li rigardis ĝin. Li rigardis…

Poste li ŝovis sian kolon antaŭen, liaj okuloj elstariĝis, tiel li rigardis ĝin. Li senspiriĝis pro eksciteco… Jes! La fotografaĵo de Lys Rouge helpis lin!

Post unu monato la gubernatoro nuligis per abolocio la restontan tempon de lia puno, kaj Horn denove estis postenigita al sia eskadrono por ordinara soldatservo.