Пра тое, як я... [13 несур'ёзных апавяданняў]

Пра тое, як я цукар купляў

Іду гэта ў гастраном, пасвістваю, а пад рэбрамі шатуны рагатлівыя так і ходзяць, ледзьве не распірае мяне. Не вам казаць, але рагатаць хочацца больш, чым выпіць.

А прычына ўсяму такая.

Трохі прыпазніўся я ў трэці пад'езд, у якім талоны на цукар давалі, і толькі гэта зубы расціснуў, увайшоўшы,— талоны тут даюць? А дзядок з домакіраўніцтва, шыла такое канцылярскае, як вызверыцца:

— Якія вам талоны! Вы яшчэ скажыце карткі хлебныя! Хіба не па-руску тут напісана «прыглашэння»?

Сліну па барадзе пусціў, сківіцы змазаў і так сваімі зубкамі трактарнымі заляскаў, што вакол нават жаночае ляляканне сціхла.

Мала таго — кожную жылу злосцю напамцаваў, поламі плашчыка страсянуў, ажно бляшкі нейкія ў кішэнях зайгралі.

Што тут далей размалёўваць. Не дзядок, а ястраб глядзеў на мяне, гатовы задушыць за слоўца вясёлае.

Неяк трэба ж было ратавацца, таму я прымірэнча выдыхнуў:

— Ну добра, таварыш дзед, мір, і ўсё тут, няхай будуць «прыглашэння».

— Не будуць, а ёсць! — дзядок пераможцам паглядзеў на ўсіх. Лёгка, па-вайсковаму, крутануўся ён цераз плячо левае і тыцнуў у паперыну на падваконніку:

— Так, хто ў спісе наступны... Селіванаў? Вам два прыглашэння... Распішыцеся... Далей... Волкава! Так, Волкава... Чатыры... Шукайце сваю графу... Распісвайцеся... Сыцэвіч?..

Спіна за спінай, локці за локцямі — сунулася чарга, і вось я ўсутыч падышоў да паперыны дзедавай, да яго рота металічнага:

— Мне, калі ласка, тры «прыглашэння».

— Прозвішча? — пытаецца, вачэй не падымаючы.

Называюся.

— Так-так-так,— затакаў дзядок, зубы металёвыя паказваючы,— ёсць такі... Правільна, тры... распісвайцеся!

Здаецца, прыпадак ягоны мінуўся, злосць лішняя са слінай выцекла.

Я спакойна распісаўся «дзе трэба было», а дзядок павучальна прамовіў:

— «Прыглашэння» не перадаваць, не губляць, нідзе не пакідаць.

— А за граніцу можна вывозіць? — спытаў я.

— Раю лепш паслухаць,— у дзядковых кішэнях зноў бляшкі брынкнулі.— Тут з пятага пад'езда адзін аткалоў штуку, за той месяц усе «прыглашэння» прадаў. Жонка да нас кожны дзень бегала, а што мы? Міліцыя? А пакуль яна бегала, ён і за энергаталоны ўзяўся...

Паабяцаў я дзядку паперкі яго не прадаваць і не губляць. Пакляўся нават атаварыць іх усе да аднае. Хіба цяжка? Гастраном жа — толькі пад арку

Дык вось, пакінуўшы пасвістваць, заходжу ў гастраном, падаю з паклонам лёгкім «прыглашэння» дзедавыя, і без пытанняў мне выстаўляюць чатыры пакеты цукру і яшчэ з паўпачэчка ў прыдатак даюць. Якраз столькі выйшла, колькі й абяцаў дзядок — па паўтары кілі на адно «прыглашэння». Ну што тут размалёўваць — усё чыста, а галоўнае, хутка. Ажно захацелася мне ўсіх пахваліць. I дзядка таксама.

Але пакуль хацелася, неяк падазрона паглядзеў я на паўпачэчка, што напрыканцы займеў. Нейкім пуховым ён у далоні здаўся. Каля касы не ўтрымаўся я, на вагу паклаў. Лічбы электронныя замітусіліся, сюды-туды скаканулі і на экранчык выплылі 511 грамаў.

Нават лішак ёсць?!

Расчараваўся я, убачыўшы такое. Прызнаюся, думаў маленькі шумок узняць — маўляў, злодзеі... абвешваюць... Ну і яшчэ што-небудзь гарачае запусціць...

У касіркі ж падсіненай перапытаў з падміргам фарцоўскім:

— А ці не лішнія адзінаццаць грамаў краіна родная мне ўсыпала?

Тая як сядзела, так і заляглася ў смеху бяздонным. Рот разявіла — верабей, не склаўшы крылы, заляціць:

— Ой, ой, вой, вы ж і скажаце-пакажаце... краіна родная... Гэта ж пакет столькі важыць... ой, ой...

Я таксама горла з каўняра высунуў і пасмяяўся разам з касіркай падсіненай. Прызнаюся вам, іншы раз добра пасмяяцца ў гастраноме. Ад паліцаў, на якіх бляшанкі стаяць, слаўная акустыка ўтвараецца.

I тут, смеючыся, не згледзелі мы з касіркай, як да нас, вясёлых, цыганы падышлі — сумныя-сумныя. I не без таго, вядома — рамантычныя, такія ўзнесеныя. Героі праўдзівыя, пісьменніка Горкага. Шкада, што я маляваць не ўмею, бо цыган такі малады, няголены, з рукзаком на плячы і цыганка ж такая самая — маладая, цяжарная, з дзіцянём на руках. Ну, ці не карціна?!

Ды мала мы пацешыліся з касіркай, мала палюбаваліся на іх — цыганы ж ёсць цыганы. Ні табе «дзень добры,», ні «дабранач» — адразу за сваё. Без «прыглашэнняў» напрамілы бог пачалі цукар прасіць. Адразу відаць, не разумеюць, штб ў краіне робіцца.

— Не, не,— ледзьве адышла ад смеху касірка падсіненая,— талоны трэба.

— «Прыглашэння»,— удакладніў я, дастаючы грошы.

— Во-во... «Прыглашэння»,— падхапіла касірка.— «Прыглашэння» ў вас ёсць?

— Ой, мамко мая,— завяла цыганка,— мы ж з далёкага краю, дзе ж тыя «прыглашэння» ўзяць?

— Вось у чалавека спытайце! — усклікнула касірка, аддаючы мне рэшту.

«Паразітка,— падумаў я,— зараз навяжа на маю голаў цыганоў гэтых, і круціся пасля».

Як падумаў — так і сталася. Падступае да мяне цыган малады з рукзаком сваім гарохавым.

— Пачуй мяне, дзядзе, прадай кілё цукру, у мяне дзіця малое, у соску няма чаго насыпаць.

Цыган стаў вельмі блізка ад мяне, а я заўсёды нервуюся, калі чужыя людзі да самых рэбраў падыходзяць, што ажно не прадыхнуць ад іх.

А ў мяне апарат самагонны прастойвае трэці дзень,— раздражнёна кажу цыгану і нават сабе не веру, што так цудоўна выкручваюся.

— Ой, ой, вой... вы ж і скажаце-пакажаце... апарат прастойвае,— зноў заляглася касірка. Яе пачало падкідваць ва ўсе бакі, як у аўтобусе ракаўскім.

Ні грама не магу прадаць, цыган,— ужо спакойна кажу далей, прыкрываючыся касірчыным войканнем,— майму апарату трэба роўна чатыры з палавінай кілаграмы, роўна столькі, колькі я купіў зараз. Засыплю менш, не пацягне машына... Значыць, неяк другім разам прадам, а цяпер не магу.

Цыган стаіць, як глухі, нічога не гаворыць, ну, а мне што? У бараду яму глядзець? За сумку сваю поўную — і ў дзверы шырокія!

Іду, галаву цісну ў плечы, не аглядваюся, а на вуліцы ўсё ж азірнуўся... А цыган? Не быў бы, канечне, цыганам! Як тое цяля навязанае, услед за мной бяжыць.

Даганяе.

— Паслухай, дзядзе, я ўжо ў трэцю лаўку заходжу, і нідзе цыгану цукру не прадалі. Плюнь на свой апарат. На табе пляшка гарэлкі...

Так гэта ён прамаўляе, засопшыся, і, не скідаючы з пляча рукзак, як штукар які, выхоплівае з яго пляшку серабрыстую:

— Пашкадуй маё дзіця, дзядзе...

Ну, навошта такія просьбы слёзныя? Хіба ж я сэрца не маю? Вось яно, пад косткай стукае. Таму без важданіны лішняй вяду цыгана за кіёск газетны. Хаваемся.

— Давай сваю пляшку,— загадваю, намацваючы ў сумцы пачэчак няпоўны, і ўжо намерваюся выцягці яго, аднак саромеюся,— пляшка гарэлкі ўсё ж! — і вымаю на паверхню пакет кілаграмовы.

... I як у гастраном, так і з гастранома — іду гэта я, пасвістваю, а шатуны рагатлівыя пад рэбрамі так і ходзяць. Рагатаць, рагатаць хочацца.

А дома?

А дома доўга не чакаў — капялюшык фальговы з пляшкі серабрыстае ламануў і, шклянку не шукаючы, з гарлячка салодкага смактануў прысадзіста.

У роце... ракаўкамі запахла і мазутаю разбаўленаю.

Вада!

Родная вада, свіслацкая!

Ах ты, цыган, цыган,— герой літаратурны! Дзе ты зараз са сваёю мадоннай вандроўнаю?! Гарэлку б тваю байдарачную ды дзядку жалезазубаму...

Гора ж маё гэтае дзякуючы маёй натуры зубараготнай паскавытала нядоўга. Дзядка вось успомніў і зноў — рагатаць, рагатаць хочацца.

28 снежня 1988