Пра тое, як я... [13 несур'ёзных апавяданняў]

Пра тое, як я яўрэю знаёмаму эміграваць дапамог

Яўрэй мой знаёмы Лёва Каганаў эміграваць надумаўся. I не тое каб ён рыхтаваўся вельмі, грошы там употайкі збіраў ці мову ангельскую, хаваючыся, вучыў. Не, нічога такога і думаць не рабіў. Нават радыё іерусалімскае і то не слухаў.

Эміграваць Лёва Каганаў зусім знянацку надумаўся.

I было тое «знянацку» так.

Ішоў неяк Лёва па самым цэнтры мястэчка нашага сталічнага, чаравікамі новымі асфальт падмецены таптаў, капейкамі меднымі ва ўсіх кішэнях супакоена пазвоньваў...

I тут —на табе!

Ці то праз капейкі гэтыя паганыя, што галасіста з ног да вушэй сакаталі, ці то праз чаравікі новыя, неабстуканыя, ці то ў кіёску часопіс «Молодая гвардия» ўбачыў, а магчыма, і кроў Майсеева ўзбаламуціла галаву — зрэшты, хто яго знае, ад чаго,— толькі ж зусім выразна падумалася Лёву: «Эміграваць трэба».

I думка гэтая спадабалася, як пернік салодкі, і Лёва некалькі разоў абсмактаў яе ўголас і для большага задавальнення, як калоду картаў, ператасаваў словы: «Эміграваць трэба... Трэба эміграваць...»

Ну, што тут скажаш — намер панскі, абы здароўе!

Махнуў мой Лёва ў чаравіках сваіх неабстуканых у Маскву, і ў Маскве яму ветліва растлумачылі: калі ласка, эмігруйце, едзьце сабе на радасць паветрам новым дыхаць, толькі збірайцеся ў паход загранічны грамадзянінам самастойным, а не бежанцам кволым. Толькі так, а не інакш — і калі так, то дарогі вам шчаслівае...

I сапраўды ж, у паперы бежанскія Лёва аніяк не ўлазіў — да сцяны казённай яго ніколі не прыпіралі, у лякарню псіхічную прымусова не гналі, нават у тралейбусе на нагу ні разу не наступілі.

Вярнуўся з Масквы замаркочаны...

— Што рабіць, не ведаю,— жаласліва прамовіў, у піваглытні са мной сустрэўшыся.— Бежанцам памажы зрабіцца, а то капейкамі меднымі і ў Амерыцы званіць буду.

Слаўны Лёва чалавек, шчыры — памагчы такім заўсёды хочацца. Таму, ад піва не адсоўваючыся, пачаў я думаць, усялякія планы рамантычныя маляваць.

Прапанаваў пакуль самае лёгкае:

— Можа, адлупіць цябе тут?.. Міліцыя набяжыць, дружыннікі... пратакол нашкрабаюць. А я прызнаюся, што біў цябе свядома, як яўрэя ненавіснага, і не толькі біў, але й жыдам абзываў.

— Гэтага мала,— памеркаваўшы, уздыхнуў Лёва.

— Мала?! — здзівіўся я, з павагай зірнуўшы на свае кулакі трохлітровыя.

— Мала,— растлумачыў Лёва.— Каб гэта сама міліцыя мяне прылюдна змалаціла, вось тады эфект быў бы, да самай Каліфорніі пыл віўся б...

— Не, міліцыя — гэта надта прафесійна. Трэба нешта шукаць прасцейшае, амацёрскае — ну, так на ўзроўні дзвярэй магазінных.

— У гастраном схадзі, папрасі малака па-яўрэйску. На цябе адразу вочы малінавыя вырачаць, завушніцамі бліскучымі пачнуць трэсці. А ты стой на сваім. Ні слова па-газетнаму! Цябе да апошняга шнурка аблаюць. Хто? Ды ўсе яны — і прадаўшчыцы-завітрынніцы і пакупнікі-лявітрыннікі. Усе будуць крычаць, патрабаваць, каб слоўцамі нефармальнымі людзей працавітых не збіваў са штыху. Толькі ў гастраноме правы твае хельсінскія зняважацца ўшчэнт!

I тут мой Лёва, не падымаючы галавы, са слязой сцюдзёнаю ледзьве вымавіў:

— Я ж ні слова па-яўрэйску не ведаю. I горка-горка заплакаў.

У піваглытню нібы чорт ускочыў.

Крамяныя, як гарэхі, слёзы Лёвіны са звонам навальнічным разбіваліся ў куфлі парожнім. Пад Лёвінымі локцямі эпілептычна калаціўся стол, з-пад Лёвы шалёным мустангам рваўся ўслончык пластмасавы, а за Лёвінай спінай галодны зубр мазаічны, выкладзены ва ўсю шырыню сцяны са шкельцаў каляровых, зняможана падагнуў пярэднія ногі.

На нас глядзела ўся піваглытня, а найбольш дык гаспадар яе — кругляк чырвоны з ручніком на шыі, падобны на трэнера па рылабіццю, гэткі баксердыст-куфленедаліўшчык.

Прадчуваючы пратакольна няўхільнае набліжэнне скандалу, пільны куфленедаліўшчык рашуча перакрыў кран і падсунуў да сябе тэлефон. Праўда, ён яшчэ не ведаў, куды званіць, якія колы выклікаць — тыя, што круцяцца пад крыжам чырвоным, ці тыя, што элегічна пакалыхваюцца пад гарызантальнай паласою сіняю.

Я па-адвакацку ўзняў руку, супакоіў баксердыста-куфленедаліўшчыка, і мы вычухнуліся з Лёвам на вуліцу...

Мы йшлі ўсё па тым жа цэнтры мястэчка нашага сталічнага, дзе Лёву напаткала шчаслівая, а цяпер такая пакутная думка аб эміграцыі.

Мы ступілі на мост.

Пад мастом абыякава булькацела лірычная радасць юных сувораўцаў і пенсіянераў-адхіленцаў — нашая Свіслач каналізацыйная.

I тут, на мосце, на самой яго сярэдзіне бетоннай бульварнымі агнямі Парыжа недасяжнага заззяла перад вачыма патрэбная здагадка. Я нарэшце зразумеў, нечакана прыдумаў, як памагчы няшчаснаму Лёву, майму Лёву цудоўнаму, каб гэта ён вылецеў з лесу нашага ў свет шырокі не ганарыстым арлом, на якога ў тым свеце шырокім ніхто й вокам спагадным не кіне — а-а, не загінеш, жыві тым, што ў дзюбе прынёс,— а пырхануў туды вераб'ём у меру абскубленым, якому на згрызоты лёсу, дакументальна аформленыя, шчодрае зерне пасыплецца.

— Дай свой пашпарт,— урачыста сказаў я. Лёва ні аб чым, вядома, не здагадваючыся, палез у кішэню.

Я трохі патрымаў ягоны пашпарт у руках, пагартаў і кінуў з моста. Лёгкай чырванакрылаю чайкай паляцеў дакумент Лёвін у прыгажуню Свіслач.

Каб Лёва не самлеў і не нарабіў ляманту афрыканскага, адразу растлумачыў:

— Заўтра пойдзеш у міліцыю і скажаш: пашпарт укралі ў гастраноме. I не прызнавайся, што ты Каганаў. З гэтага дня тваё прозвішча Кагановіч. Запомні Ка-га-но-віч. Новы пашпарт няхай на Кагановіча выпісваюць...

Бачна было, што да Лёвы прастата маёй задумы унікальнае не даходзіла. Са страхам гледзячы ў Свіслач, ён выкаўтнуў:

— А якая ж мне выгада Кагановічам рабіцца?

— Выгада немаленькая,— весела супакоіў я.— Стогадовы Лазар Майсеевіч па цяперашнім часе перабудовачным, як ні круці — ахвяра, постаць, можна сказаць, трагічная. А раз так, то ўсе сваякі, паўсваякі і аднафамільцы ягоныя таксама не ў прэзідыумах зараз ілбамі свецяць, а пад венікам сядзяць, сківіцы сцяўшы. Павер мне, Лёвачка, легенды лепшай для бюракратаў іміграцыйных не прыдумаць.

Радасць гамерычную Лёвы Каганава, прабачце, Кагановіча, апісваць не буду. Тут не хапіла б таленту і Шолама-Алейхема. Скажу адно — мой сцэнарый Лёва адыграў выдатна, радок у радок,— і ўжо праз нейкія два месяцы незаўважныя лёгка скокнуў у Рым дэмакратычны, а пасля з хуткасцю крэйсерскай даплыў і да супердэмакратычнага Нью-Йорка.

I апошняя навіна.

Учора з Амерыкі райскае прыйшоў да мяне ліст у абалонцы хрупасткай. Першы ліст ад Лёвы — на гэты раз не памылюся — Кагановіча. Сярод ахаў і охаў, анняў і танняў мой былы знаёмы паведамляў, што заключыў дамову з самым прэстыжным выдавецтвам Нью-Йорка на выданне кнігі мемуарнае «Мой дзед Лазар Кагановіч — жыццё і змаганне» і ўжо атрымаў аванс.

4 лістапада 1989