Сярэбраная табакерка

У караля Пінг-Понга

Пасля вячэры дзед запытаўся ва ўнукаў:

— Вы памятаеце пані Сарачынскую?

— Яна апранулася ў пер'е прыгожай Павы,— сказаў унук.

— Саўка даў ёй табакерку з ружай і запісачкай, але без Смерці.

— Згодзен! — узрадаваўся дзед.— Цяпер слухайце. Эге! Пані Сарачынская паляцела тады ціхачом да хірурга. Пацягнула за званок, яе ўпусцілі. Хірург — высокі, чарнявы заіка — здзівіўся. Пасля таго як Дзіда-дзед схаваў Смерць у табакерку, ніхто ў хірургах не адчуваў аніякай патрэбы.

— Вы, ма-ма-ма-ма-дам Пава, па якой справе? — запытаўся ён.

— Я,— сказала пані Сарачынская,— хачу, каб вы мне зрабілі аперацыю.

— А-пе-пе-пе-р-рацыю?! — здзівіўся хірург.— Цяпер?!

— Цяпер,— сказала пані Сарачынская.

— Што вам б-б-баліць?

— Нічога не баліць. Хачу нешта схаваць у жываце, каб ніхто не ўкраў,— тлумачыла Сарока.

— Пе-пе-першы в-вып-п-падак у маёй п-практы-цы,— здзівіўся хірург.— Што ж! Ап-п-перацыя лёгкая... Ніхто цяпер па-па-памерці не м-м-можа. Жыццю па-па-па-пагрозы няма. Што ма-ма-ма-мадам Пава хоча схаваць?

Пані Сарачынская паказала яму табакерку.

— С-с-с-са С-с-смерцю? — здзівіўся хірург і выпучыў на яе вочы.

— Са Смерцю! Толькі няхай пан хірург не баіцца, табакерка моцная. Смерць не выскачыць.

— Я не ба-ба-ба-баюся Смерці,— сказаў хірург.— Мы з ёй добрыя знаёмы-мыя!

Яны старгаваліся. Пані Сарачынская наперад заплаціла чыстым золатам. Хірург адзеў белы халат і ўзяўся за свае інструменты. Пані Сарачынская папрасіла хірурга, каб ён па памылцы не адрэзаў ёй крыло. Колькі ён не даваў ёй на сон — сон яе не браў.

— Мне балець не будзе,— сказала Сарока.— Бо разам са Смерцю прапаў і боль.

Калі хірург пачаў рэзаць жывот, ёй добра забалела, але яна сцярпела, сцяўшы рот, і была задаволена, што не заснула. Каб яна заснула, ён мог бы палажыць ёй у жывот камень, а табакерку сабе забраць. Табакерка была зашыта ў сарочым жываце моцнымі шаўковымі ніткамі.

Зараз жа пасля аперацыі пані Сарачынская паляцела ў свет.

Сарока ляцела ў свет, а яе цётка ляцела наперадзе і кракала на ўвесь свет, што табакерка са Смерцю знаходзіцца ў адной Павы-красуні. А наперадзе цёткі Сарокі ляцела родная сястра Сарокі і раструбіла, што прыгожая Пава схавала табакерку ў такім месцы, што ніхто яе ніколі не знойдзе. А ў другім канцы свету другая сястра Сарокі выдумала, нібы прыгожая Пава кладзе залатыя яечкі з дыяментавымі бялкамі і рубі навымі жаўткамі. А ў трэцім канцы свету трэцяя сястра Сарокі нахлусіла, што ў цудоўнай Павы ёсць на востраве Гайда-Гайда палац з белага мармуру і што яна прынцэса і катаецца на шасцёрцы арлоў у залатой карэце. А чацвёртая сястра Сарокі пусціла чутку, што гэта не Пава, а пераапранутая ў Паву дачка караля Траляляя з зямлі Гуляляя і яе сапраўднае імя — Ляля.

Гэтыя чуткі дайшлі да вушэй маладога караля Пінг-Понга за трыдзевяць зямель, за марамі-акіянамі.

Кароль Пінг-Понг насіў тады чорную жалобу па чорнай Смерці, палон якой атруціў яму жыццё і спыніў усе яго радасці. Бо раней ён кожны дзень перад снеданнем для прыемнасці ўласнай рукой адсякаў галаву аднаму са сваіх падданых, а калі Смерць апынулася ў табакерцы, гэта прыемнасць кончылася. Як ён не спрабаваў размахваць мячом, яго рука не магла апусціцца на галаву чалавека, каб забіць яго.

Кароль Пінг-Понг перастаў есці, засумаваў і высах так, што страшна было на яго зірнуць. Кароль за вочы палюбіў прынцэсу Лялю, дачку караля Траляляя. Ён паслаў свайго канцлера да невядомага караля ў невядомую зямлю перадаць бацьку прынцэсы Лялі багатыя падарункі, нізкі паклон і просьбу, каб той аддаў яму, Пінг-Понгу, прынцэсу Лялю за жонку.

Тым часам пані Сарачынская ў пер'ях Павы, з табакеркай у жываце, нібы зацяжараная Смерцю, даведалася, што ў яе закахаўся кароль Пінг-Понг, і паляцела адразу ў яго каралеўства.

«Вечная будзе цяпер любоў Пінг-Понга да мяне»,— думала фальшывая Пава і да таго ўзганарылася, што задзірала нос перад арламі і сокаламі.

Вось якія думкі і мары апанавалі яе:

«Смерць усяго свету ў маіх руках. Я — багіня зямлі. Я — у хуткім часе стану жонкай караля Пінг-Понга. Надыдзе час — адчыню табакерку, накіну на Смерць залаты ланцужок і буду яе за сабой вадзіць, як пакаёвага цюціка. Эх, расплачуся тады з усімі маімі злоснікамі... Хто не паклоніцца мне нізка да зямлі, хто пра мяне хоць падумае кепскае — на таго нацкую Смерць. Я скажу: На-цю-на! Душы яго, Смерць! Лаві яго!.. А ўсіх тых, хто на мяне зірне без пашаны — сатру ў нюхальны тытунь. У першую чаргу ад мяне пападзе пану Зайцу. Я загадаю Смерці, каб яна мучыла яго аж дзесяць год. Як жа мне называць Смерць? Я назаву яе Мопсікам. На каралеўскіх балах буду ёй гаварыць: На, Мопсік, на! Кусі, Мопсік, таго, хто жартуе з мяне! Кусі, Мопсік, таго, хто кажа, што я непрыгожая, што я злая, што я звадыятка, што я не каралеўскага роду, што ад мяне пахне дзёгцем... Кусі! Кусі! Кусі! Мой Мопсік — Смерць расквітаецца з усімі маімі ворагамі. А калі на бале я астануся адна, калі Мопсік усіх-усіх перарэжа — тады таксама не бяда. Калі такім чынам спушчу ў магілу ўвесь свет — таксама не бяда. Мяне Смерць чапаць не будзе за тое, што выпушчу яе на волю. Смерць будзе маёй адзінай шчырай падружкай. Я тады на ўсім свеце расстаўлю люстэркі, па ўсіх пустых гарадах і сёлах, па ўсіх пустых лясах і садах, і куды не гляну — буду бачыць каралеву Пінг-Понг. Вось як!»

Так марыла Сарока, злая, хітрая і дурная...

Тым часам галоўны канцлер караля Пінг-Понга па дарозе даведаўся, што прынцэса Ляля, гэта значыць, Сарока, сама едзе ў каралеўства Пінг-Понга, і вярнуўся з дарогі, каб наладзіць былой пані Сарачынскай належную пышную сустрэчу.

Калі фальшывая прынцэса Ляля наблізілася да каралеўства Пінг-Понга, ёй насустрач выйшлі ўсе падданыя. Так праваджалі яе аж да каралеўскага палаца. А ў багатым палацы караля трубілі так гучна ў сярэбраныя і залатыя рагі, ажно шчокі трубачоў надзьмуліся, як шары. Там свісталі ў прыгожыя флейты так старанна, ажно губы ў флейцістаў апухлі і пальцы забалелі. Адгулялі такое вяселле, царадворцы так перапіліся, што, каб Смерць не сядзела ў Дзіда-дзеда ў табакерцы,— яны ўсе перамерлі б.

Канешне, усе ў каралеўстве Пінг-Понга думалі, што Смерць знаходзіцца ў руках каралевы.

Вяселле гулялі цэлы год. Але, мяркуючыся з тым, што ніхто цяпер ніколі не памрэ, год можна было лічыць хвілінай. Галоўны канцлер адважыўся сказаць каралеўскай вялікасці, што вяселле трэба гуляць дзесяць год.

Кароль Пінг-Понг яму адказаў:

— Каб гэта было раней, я ўласнаручна з вялікай прыемнасцю зняў бы тваю галаву за такую заўвагу мне, твайму каралю. Але ты цяпер неўміручы. З-за тваёй авечай галавы яе каралеўская вялікасць, мая жонка, не выпусціць Смерць з табакеркі. Разумей, што нягледзячы на тое, што мы цяпер неўміручыя, кожная хвіліна жыцця ўсяго каралеўства мне вельмі дарагая. Хопіць адзін год для майго скромнага вяселля. Мая жонка, яе каралеўская вялікасць, не мае часу займацца вяселлем. Яна занята вельмі сур'ёзнай справай — та-ба-кер-кай!

Кароль Пінг-Понг гнеўна тупнуў нагой і выгнаў свайго канцлера не толькі з палаца, але з каралеўства.

Так ён паступіў з усімі міністрамі і начальнікамі, хаця ў душы любіў іх за шчырую службу.

Усе высокія каралеўскія пасады занялі цяпер сарокі: браты, дзядзькі ды іншыя сваякі каралевы.

Кароль страшна баяўся сваёй жонкі. Затое ён вельмі ганарыўся яе сілай. Яна сама сто разоў на дзень гаварыла:

— Захачу, выпушчу Смерць з табакеркі і знішчу ўвесь свет!

I, не доўга чакаючы, яна задумала выканаць тое, аб чым увесь час марыла: трымаць Смерць на залатым ланцужку, як пакаёвага цюціка, і даць ёй мянушку «Мопсік».

Лепшыя ювеліры каралеўства займаліся выкоўваннем лёгкага і моднага залатога ланцужка для найстрашнейшага на свеце Мопсіка.

Найлепшы хірург каралеўства рыхтаваўся да аперацыі, каб дастаць з жывата каралевы Лялі сярэбраную табакерку. Усё каралеўства дрыжала ад страху. Падданыя шапталіся па кутках са спалохам і агідай.

— Хутка з'явіцца ў палацах каралеўскі наследнічак. Мы павінны будзем плаціць гэтаму наследнічку чыншы і падаткі не абы-якія. Замест пшаніцы, мёду, воску і залатых дукатаў — мы павінны будзем адда ваць свае галовы. Каралеўскі наследнічак — Смерць...

Каралеўскі хірург, у залатых акулярах і ў белым, як снег, халаце, дрыжаў ад страху, як асінавы ліст. Жартачкі — ён можа ненарокам зачапіць нажом табакерку ў жываце яе вялікасці каралевы, табакерка адчыніцца — і Смерць шусь яму ў залатыя акуляры...

Аперацыя прайшла вельмі ўдала. Калі табакерка ўжо стаяла на століку, а жывот яе вялікасці быў зашыты, хірург выйшаў з пакоя смертарадзіцелькі і тры гадзіны трымаўся за сэрца ад страху.

Нельга сказаць, каб цяперашняя каралева, наша добра знаёмая пані Сарачынская, сама не баялася табакеркі. Але яна ўладала добрай зброяй супроць страху — вялікім пачуццём цікаўнасці. Яшчэ даўней дзеля сваёй цікаўнасці яна не раз лезла на лязо нажа.

Каралева Ляля зачынілася ў пакоі на сем замкоў, маючы пры сабе толькі маленькага беленькага сабачку. Яна спрабуе першы раз сілу Смерці на сабачку. Яна, каралева Ляля, узяла са століка табакерку ў рукі і сказала:

— Бедная палонніца! Дарагая цёця Смертухна! Выпускаю цябе на волю з той умовай, каб ты мяне ніколі-ніколі не чапала, каб ты мяне слухалася. Ты будзеш у мяне на залатым ланцужку ў пашане і любасці. Дам табе волю знішчыць хоць увесь свет, у першую чаргу твайго і майго заядлага ворага — пана Зайца. Ты, Смертухна, ужо сама будзеш ведаць, што з ім рабіць. Прымі вобраз маленькага чорненькага цюціка. Ты будзеш заўсёды на маіх каленях, са мною. Будзем есці з адной талеркі, спаць у адным ложку. Люблю цябе Смертухна, люблю цябе...

Вочы ў каралевы Лялі заблішчалі двума аганькамі. Яны ў гэту хвіліну былі нават прыгожыя. Яна ўзяла табакерку ў рукі, цалавала яе і шаптала салодкім голасам:

— Ты — мая першая любоў. Люблю цябе, Смертух-на, люблю цябе... Усё, што належыць мне, належыць табе.

Гэта былі першыя шчырыя словы каралевы Лялі. Яна сцяла рот, падрыхтавала залаты ланцужок, адчыніла табакерку, утаропіла ў яе вочы і ад галавы да ног уздрыгнулася, бо ў тую хвіліну яна падумала, што мае справу з вельмі страшнай асобай, перад якой дрыжаць нават каралі і каралевы. Ёй стала так страшна, што кругі мітусіліся перад яе вачыма, і яна страціла прытомнасць.

Калі праз некалькі хвілін каралева Ляля ачухалася, яна азірнулася навокал. У пакоі не відаць Смерці. Яна зірнула ў табакерку і ўгледзела завяўшую белую ружу і запісачку.

Яна з нецярплівасцю чытала:

«Шаноўная пані Сарачынская! Калі вы адчынілі табакерку, значыць, вы больш за мяне адважная, бо Смерці не пабаяліся. Канешне, я не скупы, каб пашка даваць для вас сярэбраную табакерку, зробленую выключна для вас у аднаго з лепшых ювеліраў. Канешне, я не такі дурань, каб аддаць у вашы ручкі палонніцу. Але вы, разумная птушачка з галавой міністра, можаце прыдумаць што-небудзь цікавае ў сувязі з гэтай табакеркай. Скажыце, што Смерць у ёй. Жадаю вам поспеху. Я ўпэўнены, што нават будзеце рады майму аб ману, бо раззлаваная мною Смерць адразу кінулася б на вас і магла б выдрапаць вашы ясныя, прыгожыя вочкі. Пры гэтым дарую вам белую ружу. Яна, напэўна, завяла ў табакерцы. Насіце свежыя белыя ружы, каб ад вас не так моцна пахла дзёгцем. Астаюся з пашанай і любоўю да вас. Заяц».

Прачытаўшы запісачку, каралева Ляля павесялела. «Я храбрая,— падумала яна.— Не пабаялася адчыніць табакерку, думаючы, што ў ёй Смерць. Разумны гэты пан Заяц. Дзякую яму, што не падсунуў мне тую — страшную табакерку. Бо Смерць магла мяне зарэзаць...»

Яе вочы засвяціліся ў першы раз шчырай дабратой, удзячнасцю да Дзіда-дзеда, але тут жа на яе напала роспач, і яна заламала рукі і загаварыла сама з сабою:

— Што рабіць? Усё каралеўства маё са страхам чакае вызвалення з табакеркі Смерці ў выглядзе цюціка на залатым ланцужку ў маіх руках. Што рабіць? Што рабіць?

У гэты самы час да ног каралевы лашчыўся маленькі беленькі цюцік. У каралевы бліснулі вочы ад радасці. На акне стаяў флакон з фарбай, якой рыжы кароль Пінг-Понг фарбаваў валасы ў чорны колер. Каралева гэтай жа фарбай пафарбавала белага цюціка на чорнага, пачакала пакуль фарба добра высахла, накінула на цюціка залаты ланцужок і выйшла з ім у тронны зал, дзе сядзелі ўсе прыдворныя.

Усе прыдворныя князі і княгіні, графы і графіні, бароны і баранесы ды іншыя высокапастаўленыя асобы ўздрыгнуліся ад страху. Усе думалі, што на залатым ланцужку каралева Ляля вядзе Смерць у выглядзе сабачкі. Усе прыдворныя, пабляднеўшыя ад хвалявання, узняліся са сваіх месц. А калі цюцік незнарок наступіў адной прыгожай фрэйліне на доўгі, пышны шлейф, тая крыкнула «ой» і страціла прытомнасць.

Прыдворныя разам з каралём кінуліся было наўцёкі, але каралева іх супакоіла, пагладзіла цюціка па галоўцы і сказала:

— Ты, Мопсік, нікога не чапай. Вось так. Мая прыгожая фрэйліна зноў ажыла. Я хачу, каб фрэйліна вечна жыла. Яна ж шчырая і добрая, як я сама.

Усе пакрысе супакоіліся. Фрэйліна адразу прывыкла да Смерці і кінула ёй са стала шакаладку. Смерць у вокамгненне глынула шакаладку.

— Раней яна ела ўсё жывое, а цяпер не хоча карміцца нашымі падданымі,— сказала каралева.— А ты, мілая фрэйліна, не бойся Смерці. Заві яе Мопсікам. Назначаю цябе слугою чорненькага Мопсіка.

Пры гэтым каралева падставіла руку да губ фрэй ліны. Фрэйліна пацалавала руку каралевы, зрабіла рэверанс і павяла Мопсіка ў патрэбны пакой, бо вучонаму Мопсіку нешта захацелася, і ён заскавытаў.

З'яўляліся да каралевы Лялі рыцары Смерці з усяго свету, але, угледзеўшы Мопсіка, яны так напалохаліся, што ўцяклі куды вочы глядзяць.

Далёка за межамі свайго каралеўства пайшла слава пра добрую каралеву Лялю. Яна так пакарыла Смерць, што тая, будучы на волі ў выглядзе Мопсіка, нікога не чапае. Ніхто на свеце не памірае. Усе называюць каралеву Лялю найяснейшай, наймілейшай, найпрыгажэйшай каралевай на свеце.

Калі каралева Ляля спявала сваім агідным голасам, усе гаварылі, што яна найлепшая на свеце спявачка. Калі яна пальцамі перабірала струны арфы, усе ў адзін голас пацвярджалі, што каралева Ляля грае лепш за ўсіх музыкантаў на свеце.

— На сёння хопіць, дзеткі мае,— сказаў дзед. Раніцой ваша добрая маці напячэ бліноў. Вы сніце ўночы не каралеву-сароку, а смачныя бліны з верашчакай!

— Добра,— абяцалі ўнукі,— будзем сніць бліны з верашчакай!