Сярэбраная табакерка

Шрубка

Абяцанка засталася цацанкай. Дзед замест ваўчка даў ім два кійкі і сказаў: «Катайцеся». Унукі пакрыўдзіліся.

— Гэта ж не ваўчкі, а кіёчкі,— сказалі яны.

— Думайце, што гэта ваўчкі,— параіў дзед. Дзеці наморшчылі лбы і пачалі думаць. Потым зірнулі на кійкі і сказалі:

— Не! Гэта не ваўчкі! Дзед засмяяўся.

— Так яно і ёсць, галубочкі мае! Ваўчок-ваўчком, а кіёк — кійком. Аднак некаторыя дзеці ўмеюць дадумвацца да таго, што кіёк здаецца ваўчком. Я шчыра хацеў вам зрабіць такога ваўчка, каб ён сам рухаўся і вазіў вас. Я прыдумаў такую спружыначку і калясо, але не хапіла шрубкі. Патрэбна мне была шрубка.

— Якая шрубка? — зацікавіліся малыя.

— Талент! Таленту не маю, хоць вельмі хачу яго мець.

— А што такое талент?

— Яго, дзеткі, за грошы не купіш, з агарода не выкапаеш і ні ў кога не ўкрадзеш.

— Не разумеем,— сказалі ўнукі.

Дзед пачаў тлумачыць:

— Талент... Талент... Скажам так: сярод тысяч качаноў капусты на гародзе ёсць адзін качан — талент. Па выгляду ён не адрозніваецца ад іншых качаноў, аднак ў гэтым качане ёсць фокус-покус: адарвеш лісток — шаўковы, другі — сярэбраны, трэці — залаты. Можаш нарваць гару лісткоў, а качан цэлы. Такі качан называецца талент. Кожны заяц думае, што яго качан з талентам. А паспрабуй зайцу праўду сказаць, што яго качан без таленту, дык ён табе выдзера і вочы, і вушы, і галаву адкруціць.

— I што зайцы робяць з качанамі без таленту? — запыталіся ўнукі.

— Некаторыя зайцы лысеюць, а некаторыя абрастаюць чубамі. Яны крычаць на ўвесь свет: «Мы з талентам!» Так яны галосяць да тых часоў, пакуль вераб'і гнёзды пачынаюць віць у іх валасах, а на лысінах рупныя гаспадары пачынаюць боб малаціць. У мяне, на жаль, няма таленту, і я не мог вам зрабіць ваўчка.

— Мы хочам мець талент! — сказалі ўнукі.

— Шчыра жадаю вам мець талент,— прамовіў дзед.— А цяпер рушым далей па гісторыі Дзіда-дзеда.

— Шмат тысяч год жывыя істоты на зямлі шукалі качан капусты з талентам. Яны хацелі зрабіць такую шрубку, каб зашрубаваць як след раз'езджаны вазок, які называецца жыццё. Гэтую шрубку знайшоў наш Дзіда-дзед. Няхай памяць аб ім свеціцца нябесным светлячком. Смерць у табакерцы — Дзіда-дзедаўская шрубка. Гэта шрубка замацавала слабую спружыну жыцця.

Як толькі агіда апынулася ў табакерцы, жыццё за цвіло пышным цветам неўміручасці. Усё падрабязна цяжка расказаць...

З усіх старон свету Дзіда-дзед пачаў атрымліваць эстафету за эстафетай аб тым, дзе што робіцца. А хто насіў эстафеты ад свету Дзіда-дзеду і ад Дзіда-дзеда свету? Як вы, дзеткі, думаеце?

Унукі апраўдваліся:

— Мы ніяк не думаем.

— Эстафетніцай, якая разносіла навіны, была Сарока. Замацаваўшы свет шрубкай неўміручасці, Дзіда-дзед хацеў жыць у спакоі, але Сарока — бразджотка-Калакотка — гэтага не хацела... Дзіда-дзед яе страшна не любіў. Яна яго таксама не любіла. Аднаго разу яна узлятела высока ўгару і пачала кідаць на яго шапку... шышачкі. А за што? За тое, што Дзіда-дзед сказаў ёй у вочы: «У цябе, сарока, няма таленту!» А яна, шляхоцкая костка, любіла, каб яе называлі таленавітай паняй Сарачынскай. Эге!

Цяпер гэта паветраніца-паганіца так разышлася, што жыцця ад яе няма. Вялікае шчасце ўсяму свету, што яна, Сарока, ніколі не памрэ. Жартачкі: Сарока — нявеста, а вечнасць — яе светлы жаніх! А клапоціцца яна і гойсае так, нібы ёй часу няма. Яна забывае, што перад ёю даўжэзны абрус тысячагоддзяў. Тысячагод-дзямі яна будзе аплятаць свет хітрыкамі, плёткамі, маною, падлізваннем, падлабуньваннем і падглядваннем. Яна будзе падлятаць да кожнага прыпечка, каб панюхаць, што ў каго ў гаршку на абед гатуецца.

Дзіда-дзед шкадаваў шчыра, што каршун не выскуб Сарочына пер'е да таго, як ў яго табакерку папалася сусветная душагубка. Цяпер пішы прапала!

У Дзіда-дзедавым сонечным небе адзінай хмаркай была Сарока. Цяпер яна зрабілася самазванай эстафетніцай. Вось першая навіна, якую яна прынесла ў лес...

Людзі розных узростаў спявалі песні пра табакерку і танцавалі на вуліцах у чэсць неўміручасці.

Гралі струнныя і духавыя аркестры, а дзе не было музыкаў — спявалі, вытылінгівалі на язык.

Можна сабе ўявіць, якая гэта была музыка і якія гэта былі песні! Падумаць толькі... Кожны — і стары і малы — адчуваў, што перад ім плывуць даўжэзнай ракой гады. Спачатку іх лічаць на дзесяткі, потым на сотні, потым на тысячы, на сотні тысяч. Потым даходзяць да такіх цыфраў, што і неба не хопіць, каб на ім усё гэта запісаць.

Словы: «заяц», «табакерка», «палонніца» падхопліваліся чалавечымі вуснамі, як самыя смачныя цукеркі.

Кастры гарэлі ўсю ноч.

Усю ноч пры кастрах мітусіліся людзі... Прадавалася марожанае, пірожныя, канфеты, яблыкі, грушы, кавуны, вінаград, булкі, малако, масла, сыр і ўсё-ўсё, за выключэннем вырабаў з агіднага мяса.

Апрача ежы неўміручыя гандляры прадавалі і іншыя тавары: гарнітуры, дамскае адзенне, кашулі, панчохі, браслеты, гадзіннікі, капелюшы, рукавіцы, дзіцячыя цацкі.

I прадаўцы і пакупцы хадзілі босыя альбо ў панчохах, бо за першы дзень неўміручасці шаўцы яшчэ не паспелі пашыць абуцця з нетрупнага матэрыялу.

Знайшліся прадпрыймальныя людзі, якія прадавалі табакеркі. Гэты тавар купляўся нарасхват усімі. Тытунь з табакерак нюхалі нават малыя дзеці. Яны чхалі разам са сваімі бацькамі, дзядулямі і бабулямі. А за імі ўвіваліся надакучлівыя жабракі і жабрачкі і прасілі літасці, малілі, лямантавалі слязлівымі, жаласлівымі галасамі.

— Дайце, людцы шчаслівыя, нешчасліваму вечнаму жабраку адну шчапотачку тытуню! I мы хочам панюхаць і пачхаць... Дайце з табакеркі, з табакерачкі... Дайце, родныя... Дайце беднаму... панюхаць... паню хаць... Пачхаць... Пачхаць...

Ах, якое было відовішча! Якое сусветнае вяселле! Каб расказаць усё — слоў не хопіць. Эге!

Унукі так уважліва слухалі апавяданне дзеда, што яго не перабівалі. Ён спыніў самога сябе, бо захацеў панюхаць тытуню. Унукі прасілі:

— Доўга, дзядок, не чхай, а гавары, гавары...

— Апчхі, апчхі! Дайце ж, апчхі, адсапнуцца, апчхі,— умаляў дзед і сыпнуў далей:

— Цікава тое, вушастыя мае, што першая радасць вызваленай зямлі не абышлася без смутку і слёз. Свет не паспеў за адзін дзень залізаць свае балючыя раны. Эге! Навокал кастроў хадзілі групкі жанчын, дзяцей, дзядоў і ўпотайку, каб не ацямраць радасць іншых, выціралі слёзы. У чым справа? У аднаго нядаўна сын быў забіты на вайне, у другога — бацька, у трэцяга — брат, у чацвёртага — муж. У некаторых толькі раніцай памерлі ад розных хвароб самыя родныя, самыя блізкія.

У першы дзень славы Дзіда-дзедаўскай табакеркі Смерць была куды больш балючай, чым раней. Бо раней бывала адна ўцеха — дзвюх смярцей не бываць, адной не мінаваць — а цяпер, хто жыве ўжо, ніколі не памрэ...

Людзі ў жалобе рукі ламалі:

— Няхай бы Заяц пасадзіў Смерць на месяц раней, мой брат астаўся б жыць.

— Няхай бы Заяц злітаваўся над намі тыдзень таму назад, і выратавалася б наша маці.

— Няхай бы Заяц паразумнеў на дзень раней.

З гэтых нараканняў на Дзіда-дзеда са словам «няхай бы» можна было сплясці вяроўку ад зямлі да неба. Ад дзённага тэрміну пераходзілі на гадзіну, на паўгадзіны, на хвіліну, на паўхвіліны. I за паўхвіліны Дзіда-дзед мог бы выратаваць на ўсім свеце шмат-шмат жыццяў. Чалавек заўсёды знойдзе прычыну да нездаволенасці — эге! Гэта ж, каб наш Дзіда-дзед учыніў штуку з табакеркай не толькі адзін год, але тысячу год таму назад — былі б тыя самыя нараканні.

У людской нездаволенасці Дзіда-дзед вінаваты, як вы, шызыя галубочкі мае! Няхай дзякуюць Дзіда-дзеду, вечнай славы яму, што ён знайшоў патрэбную шрубку і як належыцца пакруціў тады спружыну вечнасці — эге!