Высокае неба ідэала

ГЭТА НЕ ПРАФЕСІЯ, А ШЧАСЦЕ...

Любімыя словы Алега Лойкі, прынамсі, ранейшага — летуценне, светлы сум, далеч, шлях, дарога. Папярэднія яго кнігі так і называліся: «На юначым шляху», «Дарогі і летуценні». Застаецца верным сабе паэт і ў сваім новым зборніку «Дзівасіл» (тут, дарэчы, мы знаходзім нямала цёплых радкоў аб вернасці). І ў «Дзівасіле» сустракаюцца, у самых розных сувязях і кантэкстах, тыя ж словы: «Ты кажаш, што тут добра летуціцца...», «І летуценна ціхі запаўночны час люблю...», «Цішу і песні, цяпло, летуценні...», «Успамінаю як аб самай светлай далечы...», «Калі ў дарозе ты далёкай...» і г. д. За знешнім — унутранае, за пэўным стылем — пэўнае светаадчуванне. Для Лойкі-лірыка заўсёды былі характэрны летуценнасць, — то задуменна-мяккая, то рамантычна-ўзнёслая, — эмацыянальная ўзрушанасць, схільнасць да паэтычнай экзальтацыі. У адным са сваіх ранейшых вершаў ён прызнаваўся:

Верш гэты: называўся «Мне спакою не ведаць», паэт дакляраваў у ім сваю нязгоду з ціхім, спакойным існаваннем, але свой грамадзянскі ідэал ён уяўляў і выказваў яшчэ вельмі агульна. Яшчэ не было пераканання, было толькі добрае, крыху наіўнае парыванне:

Аддае А. Лойка даніну рамантычна-юначай летуценнасці і ў сваёй новай кнізе.

На першы погляд можа здацца, што паэт не схільны змяняцца і ў нечым іншым (тут я ўжо маю на ўвазе не пастаянства, а аднастайнасць) і што ён, маўляў, піша ўсё аб адным і тым жа і ўсё так жа. Ці не аб гэтым сведчыць хаця б ужо тое, як ён пачынае свае вершы? — «Ручаёў лясных я не мінаю...», «Якая яна векавая...», «Хмары плывуць панура...», «Кветкі калыша ветрык ласкавы...», «Люблю над гмахамі блакіт...», «Кахання вырай — зорны карагод...», «Аснежаная Літва сняжынкамі карагодзіць...» і г. д.

Бачыце, усё той жa ручаёк, той жа ветрык, тыя ж зоркі, тыя ж... тэмы, вобразы, матывы, рытмы. «Філалагічнае пакаленне», — сказаў бы адзін наш крытык, — і чаго ад яго хацець». Тым больш што ў дадзеным выпадку мы маем справу з сапраўдным, прафесійным філолагам: Алег Лойка — доктар філалагічных навук, выкладае літаратуру, піша пра паэзію артыкулы, рэдагуе паэтычныя зборнікі і — выдае свае кнігі.

Але давайце не будзем верхаглядамі, давайце не будзем спяшацца — з вывадамі, з ярлыкамі. А тым больш са спажывецка-эстэцкім падыходам да літаратурнага твора: мне падабаецца — не падабаецца, мне па густу — не па густу.

Так, новая кніга А. Лойкі не пазбаўлена недахопаў, у тым ліку і старых для паэта, ён аддае даніну наіўнай паэтызацыі, ці, лепш сказаць, уяўнай паэтычнасці (глядзіце пачатковыя радкі, якія я толькі што прыводзіў). Яго верш часам занадта, як кажуць, традыцыйны па форме, някідкі вонкава, не бойкі. Сціплы, яшчэ дадаў бы я. Але давайце будзем яго прымаць, калі прыгадаць вядомую прыказку, не па вопратцы, а па розуму, па зместу. Давайце будзем дачытваць і дадумваць да канца, скажам, вершы першага раздзела кнігі — таго раздзела, які яўна дораг аўтару, раз ён адкрыў ім кнігу, але які якраз, па прычыне сваёй вонкавай някідкасці, і можа быць недаацэненым.

Раздзел (і ўся кніга) пачынаецца вершам «Ручаёў лясных я не мінаю...». «Лясны ручаёк нагадвае паэту, як «ціхмяны журавель рыпіць». Жураўля таго даўно няма.

Тут яшчэ аўтар абмяжоўваецца канстатацыяй. Але вось чытаеш наступны твор, які з'яўляецца ўнутрана працягам першага, і радуешся свежасці яго пачуцця, аўтарскаму адкрыццю. Так, аб сустрэчы з роднымі мясцінамі напісана шмат, пісаў аб гэтым і Алег Лойка. Так, жаўранак, ветрык, сіні дымок — гэта не нова. Але паслухайце, якое адчуванне перажывае на гэты раз аўтар:

Мы звычайна чыталі вершы аб радасці, якую выклікае ў сэрцы паэта выгляд дарагой яму прыроды. Але прырода, аказваецца, не толькі радуе, яна яшчэ можа і дзяліць з намі нашу радасць і гора. Заўважана тонка і мудра. І выказана ў адпаведнай псіхалагічнай танальнасці:

Я прывёў гэты верш поўнасцю таму, што ён у нейкім сэнсе праграмны для паэта, што ў ім выказана самая запаветная, можа быць, яго думка: калі ты любіш свет жыцця і прыроды і ён табе адказвае тым жа, як сваёй часцінцы, дзеліць з табой твае радасць і гора, ты можаш быць задаволеным, можаш адчуваць сябе чалавекам. У непарыўным адзінстве з жывой прыродай («Не, не язычнік я...», «Камень», «Першая адталая зямля...», «Шчаўе»), у вернасці запаветам і ўрокам мінулага («Запавет», «Ракаўскія валы», «У гэты вечар», «Ефрасіння Полацкая», «На магіле Дуніна-Марцінкевіча»), у любві да штодзённай працы («Праца», «Калі цябе не разумеюць...», «Возяць вокны»), у дружбе з людзьмі, у каханні («Кахання вырай», «Калі ў дарозе ты далёкай...», «Як пахне у руках тваіх язмін...»), у няспынным, неспакойным імкненні да дасканаласці, да ідэалу («З нас кожны...», «Калі пазбудуся, калі...», «І мне наканаваны бой...», «Паверка») — бачыць паэт адзіна надзейную крыніцу высакароднасці, духоўнасці, сапраўднай радасці быцця.

гаворыць паэт і гаворыць зноў-такі пераканаўча, важка, бо словы вынашаны, бо за імі — радасць і боль рэальнага жыцця, жыццёвы вопыт, жыццёвая мудрасць. З мудрасцю прыходзіць і сапраўдная мужнасць. І я, чытач, веру, што паэт не кідае слоў на вецер і тады, калі гаворыць:

У адным з сваіх вершаў («Не баюся нямоглай старасці...») Алег Лойка дзеліцца сваім сумненнем — як быць зразуметым другімі? Лішняе, мне здаецца, сумненне: чым смялей выказвае і сцвярджае сябе чалавек, тым больш зразумелы ён для другіх. Гэта верна і ў дачыненні да мастацтва, да паэзіі. Гэта мы бачым і па новай кнізе А. Лойкі. Давер аўтара да сябе, да сваіх адчуванняў і думак, да свайго жыццёвага вопыту прынёс яму добры плён, надаў яго лірыцы значнасць і навізну.

Але не толькі лірыцы, не толькі вершам першага раздзела. Прызнаюся, што мяне асабіста Алег Лойка парадаваў асабліва вершамі з раздзела «Такі ўжо час», у прыватнасці такімі, як «Багі» і «І мне наканаваны бой...», «Догмы», «Мялеюць рэкі», «Паверка». Яны сведчаць аб чуйнасці паэта да праблем і з'яў нашага сучаснага жыцця, аб яго ўменні выступаць у жанры верша публіцыстычнага, сацыяльна завостранага.

Апрача двух названых мной раздзелаў ёсць у кнізе «Дзівасіл» яшчэ два замежна-падарожныя цыклы («Аснежаная Літва» і «Парыж, Парыж...») і паэма «Белая вежа». Яны таксама варты ўвагі, на іх таксама варта было б спыніцца, у прыватнасці на «Белай вежы», але самае галоўнае, здаецца, я ўжо сказаў. І хачу яшчэ раз паўтарыць: багаты талент Алега Лойкі парадаваў нас новымі гранямі і здабыткамі. «І зноў пачынаецца шчасце першага і не апошняга радка», — сказаў у адным вершы паэт. І я, чытаючы гэты верш, успомніў словы Леона Феліпе: «Такая мая прафесія — чуць патаемнае біццё сэрцаў людзей, пародаў і зор. Зрэшты, не. Гэта не прафесія. Гэта — шчасце...»

1969