Авантуры Пранціша Вырвіча, маршалка менскага

ПРАЛОГ

Лепей бы гэта быў цмок.

Вогненнае вока, чорны грэбень уздоўж спіны, залаціста-юлёвыя пробліскі лускі.

Тады, хочаш не хочаш, альбо лахі пад пахі, альбо страпяніся ды ў бойку.

Але гэта быў усяго толькі захад сонца. Цёмныя, насупленыя аблокі, трохі пазалочаныя, нібыта анёлак пагладзіў па калматых спінах. Неба ў юлёвых пасках, як адсцябанае цівуном. Чорныя зубцы сасновага бору — такі вырастае з чароўнага грабеньчыка, кінутага казачным уцекачом цераз плячо.

I ціша. Змярцвелая ціша. I нерухомая, трохі прыгорбленая худая постаць на высокім адхоне, вугальна-чорная на тле нябеснае барвы.

Пранціш Вырвіч моцна падазраваў, што, нават з’явіся цмок, цёмная постаць не варухнецца і паганая жывёла атрымае магчымасць лёгкага падвячорку.

Ну, калі, глынуўшы асобу на адхоне, не атруціцца ці не задушыцца. Бо, калі гэта той, каго Вырвіч шукае, можа і цвіком у цмокавым горле перасесці.

А вось той ці не той?

Ну колькі можна... Стаіць. Маўчыць. Нізка насунуты каптур манаскага балахона хавае твар. Мусіць, ад відовішча, як сонца сядае, віруюць у мудрай галаве пад гэтым каптуром думкі пра хуткаплыннасць ды марную марнасць жыцця.

Але што, калі памыліліся шпегі, і гэта незнаёмы мніх, святы чалавек сціпла ўзносіць словы малітвы, і грэх раздражняцца ад ягонае адсланёнасці?

Рукі часаліся, як у шкалярскую пару, запусціць у нерухомую фігуру на адхоне хоць гнілым яблыкам. I, што зусім ужо несамавіта для маршалка павета, свіснуць у чатыры пальцы. Каб той, у балахоне, азірнуўся, азваўся, каб нарэшце скончылася паскудная няпэўнасць. Але ні гукнуць, ні наблізіцца. Цераз глыбокі роў, які надзейна бараніў востраў з манастыром, не пераскочыш.

Хоць на далучаных да Расійскай імперыі землях Вялікага Княства шчодра адорваліся заняпалыя праваслаўныя храмы, узводзіліся ды залаціліся купалы, пакрываліся звонкай беллю сцены, фарбаваліся ў лазурак ды смарагд ліштвы (што, вядома ж, мусіла дадаць вернікаў, патэнцыйных вернападданых), гэнай глушмені дарункі імперскія яшчэ не дасягнулі. Быў манастыр, як спрадвеку вялося на залітых крывёй землях, небагаты, каржакаваты, абарончы, беларускі, гатовы да нападу і адстойвання з Божай дапамогай свайго лапіка волі.

Вада цямнела мутна-зялёнай смерцю і люстравала падобны да цмока захад сонца.

Пранціш уздыхнуў прысаромлена ды перахрысціўся.

— Брат Філагоній не любіць, калі назіраюць за ягонымі малітвамі, — дакорліва прамовіў рудабароды мніх.

Праз адсутнасць трох пярэдніх зубоў Пранцішаў праважаты сіпеў так, што не было зразумела, вымавіў ён «Сілагоній», «Філагоній» ці «Шылагоній».

— Пойдзем, літасцівы пане. Лекі раздадуць толькі заўтра, пасля абедні.

Мніх настойліва тузаў ягамосць маршалка за парчовы рукаў жупана.

— I я пасля абедні змагу нарэшце перамовіцца з братам Філагоніем?..

Праважаты насупіў рудыя бровы, якія раслі недарэчнымі пукамі:

— Брат размаўляе толькі з духоўнікам ды ігуменам. Выпрабаванне ў яго такое. — I зрабіў асцярожны крок назад: важны пан, здаецца, угневаўся, пацягнуўся да дзяржальна шаблі, упрыгожанага гербам з выявай самага што ні на ёсць паганскага кентаўра, які цэліць з лука ва ўласны хвост-змяю.

— Як жа ваш лекар людзей лечыць, пра хваробу не спытаўшы, вокам не кінуўшы? Святы Дух дыягназы нашэптвае? «Лекар, галоўны аптэкар, умею лячыць, кроў мячыць, корпію ўстаўляць, жывых людзей на той свет адпраўляць»? — Пранціш здзекліва цытаваў урывак з інтэрмедыі спектакля, у якім шкаляром удзельнічаў у Менскім езуіцкім калегіуме. Быў там персанаж такі — Лекар, худы, насаты ды смешны. На шчасце, не Вырвічу прызначылі яго іграць.

Мніх аблізнуў перасохлыя вусны, скасавурыўся на магутнага панскага гайдука, што непадалёк пільнаваў бяспеку гаспадара: плечы — як засланка ад печы...

А-ёй, гніся, каласок, мо не зламаешся...

— Няхай не гневаецца вельмішаноўны госць. На ўсё воля Божая. Калі хтось дужа хворы — аглядае яго наш брат... А з увагі на шчодрыя дарункі манастыру, ваша мосць, і вам будзе дазволена падысці да келлі брата Філагонія. А большага, выбачайце, пане дабрадзею, няможна.

Пранціш, у нервах звыкла сціснуўшы дзяржальна прадзедаўскага Гіпацэнтаўра, расчаравана цыкнуў:

— Мусіць, ён дужа святы, Філагоній ваш?

Руды мніх неяк падазрона скрывіўся, зноў перахрысціўся, нешта сабе пад нос пашаптаў, ці не ад сурокаў малітвачку, і роблена абыякавым голасам прамовіў:

— Госпаду нашаму бачна, хто святы, хто грэшны. — Азірнуўся на постаць на адхоне. — Вам бы, ваша мосць, лепей за блаславеннем да іераманаха Анфімія, таксама з нашага манастыра. Просты чалавек, без любамудрасці, з юнацтва ў абіцелі, душа чыстая... Праз ягоныя малітвы хутчэй ацаленне займееце. А брата Філагонія і да пострыгу не дапускаюць. Ігумен кажа, зарана, не гатовы.

Пранціш стрымаў недарэчную ўсмешку. А брата Філагонія пабойваюцца ціхамірныя мніхі. Добры знак.

— З удзячнасцю прыму бласлаўленне айца Анфімія. Але я адмыслова прыехаў за лекамі вашага маўчальніка.

Сонца патанала ва ўласнай барве, быццам растопліваўся на гарачай блясе кругляк чырвонага лёду. Танклявая постаць на адхоне раптам выпрасталася, чалавек задраў галаву да неба. Нібыта па-ваўкалацку збіраўся завыць. Потым зноў унурыўся, перажагнаўся і пацягнуўся туды, дзе шарэў драўляны плот манастыра.

У расчаравання прысмак няспелай каліны. Той, каго Вырвіч шукае, ніколі не хадзіў вось гэтак, унурана, ледзь перастаўляючы ногі. Відавочна, зноў памылка. Пранціш запытальна зірнуў на свайго гайдука Сцяцка... Мацак няўпэўнена паціснуў магутнымі плячыма: таксама сумняваецца.

Лепей бы гэта быў цмок.

Крытая дранкай падслепаватая хата маленькага палескага мястэчка, у якой пахла кіслым цестам і сушанымі яблыкамі, была ўсё-ткі ўтульней за тлумную ды смуродную карчомку... Мясцовы пісар саступіў важным гасцям самы вялікі пакой i нават на пуховыя падушкі выстараўся. Яны былі такія ж худыя, як дзве драўляныя калоны на ганку, што пазначалі сумніўнае шляхецкае паходжанне гаспадара.

— Ну? Бачыў? — Маладая жанчына, у сціплай дарожнай сукенцы каштанавага колеру, са схаванымі пад старасвецкі каптур валасамі, трывожна ўзіралася ў маршалка сінімі вачыма, якія трохі ненатуральна паблісквалі, як шкельцы ў вітражы. — Ён?

Тонкая рука нецярпліва ткнула Пранціша ў перадплечча... Нягжэчны ды непрыстойны жэст для жанчыны пачцівай ды палітэснай.

Але чамусь ад гэтай хударлявай, бледнай кабеты сыходзіла такая сіла, што здавалася натуральным убачыць, як яна не тое што кагось штурхае — а шабляй на лустачкі кроіць, прыпяваючы...

Мусіць, колькасць аднятых жыццяў няўлоўна змяняе нават самыя пяшчотныя рысы, як угадваецца за бліскучай, сонечнай паверхняй вады бяздонны вір.

На руцэ жанчыны не хапала вялікага пальца. Шнар на месцы раны яшчэ не пабялеў.

Вырвіч зняў перавязь з шабляй i не гледзячы кінуў Ясючку, які паныла застыў за левым плячом пана.

Паколькі грукату не пачулася, значыць, недарэка здолеў злавіць рыштунак. Ясючок, прыстаўлены да Вырвіча слугаваць па пратэкцыі свайго дзядзькі Хвэлькі, нагадваў кветку, што вырасла выпадкова ў сутарэнні, у шчыліне між камянёў. Бляклы, худзюсенькі, вачасценькі, галава па-дзіцячы малая для доўгага прыгорбленага тулава, на трэску наступіць — спудзіцца, над вухам пальцамі шчоўкні — усё з рук выпусціць ды галаву рукамі прыкрые. У манастыр не прынялі «з прычыны мройлівасці». I Вырвіч падазраваў, што Хвэлька, стары Лёднікаў слуга, прыстроіў сваячка яму праз тое, што пан Вырвіч сам лічыўся піітам-мройнікам, кніжачку «Згукі пекныя з Падняводдзя» дасюль не даравала яму самавітае панства, якое грэбліва пазірала на духоўныя высілкі «крэсаў» альбо «окраин».

— Вады гарачай падрыхтуй... I Сцяцка пакліч, каб павячэраў, — буркатнуў Вырвіч слугу, а сам так і адводзіў вочы, каб не сустрэцца з бляскам венецыянскага лазурку.

— Ды не ведаю, пані Гальшка, не вярэдзь душу! — нарэшце вырвалася ў маршалка. — Можа быць, і ён. Але ў такім выпадку моцна Бутрыма пашкамутала.

Пані панурыла галаву, прыкусіла губу.

— Гэх, я б прабралася праз гэтыя канавы-парканы на раз.

— Але доктар з табой размаўляць не стане, — змрочна агучыў недагаворанае Пранціш.

— Не стане.

Жанчына нервова правяла рукой па лбе, нібыта прывыкла адкідваць непаслухмяную грыўку.

— Заўтра ўпэўнімся. Пайду па лекі да цудадзея Філагонія.

Пані кінула на Пранціша позірк, які — Пранціш дакладна ведаў — мусіў быць насамрэч бяздонна-цёмным, але хаваўся за сінімі венецыянскімі шкельцамі. Гэтая кабета шмат што па-майстэрску хавала.

— Прызнацца, я думала, і пан Вырвіч са мной размаўляць не захоча.

Бач, які ўдавана абыякавы голас... Але за ім — балючае пытанне.

Пранціш хмыкнуў — хацелася клёцак i паляжаць, а не расплятаць вензелі мітрэнгаў душэўных ды звычайных бздураў.

— Што ж, нарабіла ты, Гальшка, бяды... Але ж і Ледніковіч-дактаровіч дурасці сваёй даклаў у вашую сутычку, не сумняюся.

Пранціш, напляваўшы на куртуазныя манеры, кіраваўся да ложка з худымі падушкамі, як злодзей да набітага сыгнетамі куфэрка. Жанчына пакорліва чакала працягу размовы. От каб яна ў віленскім доме на Дамініканскай такой пакорлівай была.

— Напачатку, прызнацца, як паведамілі, што ты пасынка амаль забіла — сам гатовы быў цябе прыкончыць... — Пранціш цяжка ўсеўся на ложак, накрыты панылай шэрай коўдрай. — Але цяпер адно пра вас скажу: абое рабое. А Бутрыму расплочвацца.

Жанчына цяжка ўздыхнула:

— Павер, Вырвіч, мне лягчэй было б сябе даць забіць, чым Бутрыма зламаць. I я тысячу разоў ужо пракляла сваё майстэрства ваярскае. Калі на мяне пруць з аголенай шабляй — цела само ведае, што рабіць.

Вырвіч махнуў рукой — колькі ўжо чуў гэтыя апраўданні.

Што зробіш — Аляксандр Лёднік, сын слыннага доктара Баўтрамея Лёдніка, прафесара Віленскай акадэміі, удаўся ў татачку — і ўпартасцю, і здольнасцю да навукаў, як разумовых, так і ваярскіх. А з бацькам апошнія гады адносіны былі як у воцату з содай... Мала таго што закахаўся быў у бацькаву асістэнтку, якая абагаўляла змрочнага доктара, дык яшчэ і на навуковым полі з татачкам бадаўся. Усё здавалася яму, што ў цені геніяльнага доктара Лёдніка нічога не даб’ецца. Апошнія свае артыкулы ў навуковых часопісах падпісваў, даруй госпадзе, Ignifer, то-бок «Вогненны».

Вось ужо на злосць бацьку прозвішча перакруціў...

I выправіўся ж быў у Амерыку па прыкладзе Тадзіка Касцюшкі, з якім, яшчэ ў Францыі жывучы, схаўрусаваўся ды па намове паноў Агалінскіх, што там атабарыліся, ваяваць з ангельцамі ўвязаўся... Ну вось і ваюй за нечую там свабоду, калі для сваёй зямлі яе не здабыў. Але нейкі добразычліўца — у Лёдніка-старэйшага такіх было як журавін на пінскіх балотах — паведаміў шаноўнаму Аляксандру Лёдніку, грамадзяніну толькі што створанай канфедэрацыі Злучаных Штатаў Амерыкі, што ягоны бацька трапіў у бяду: акруціла даверлівага эскулапа непачцівая кабета з дужа цёмным мінулым, апаганіла памяць першай жонкі пана доктара, прыўкраснай Саламеі... I Алесеву сястрыцу малодшую, Сафійку, падступная мачаха са свету зжыць хоча, лёс ёй зламаць. I яшчэ цэбар падобнага лайна, аж пад накрыўку не лезе.

Пранціш пасля чытаў той скамечаны гнеўнай рукой ліст. Калі ўжо ўсё было скончана.

Пакуль весткі дайшлі ў Капанічы, маёнтак Вырвіча, пакуль Пранціш, абраны маршалкам Менскага павета, дадому вярнуўся, ад сумленных бясед шляхецкіх ачуняў ды пасланца з Вільні выслухаў — недапітае віно скісла. Прыскакаў у Вільню да Лёднікаў — застаў толькі апусцелы, як вымерзлая борць, дом, пакінуты на няшчаснага старэчу Хвэльку. З усхліпванняў таго і ўдалося сёе-тое з падзеяў аднавіць... Лёднік-малодшы, і двух гадоў у Новым Свеце не прабыўшы, заявіўся з-за акіяна разбірацца з нечаканай мачыхай ды бацькавымі выбрыкамі.

Пранціш дасюль даўмецца не мог, як можна было вось так кінуць усё ды прыцягнуцца з-за свету роднага бацьку розуму вучыць! Ён не раз паўтараў, што Бутрым надта вольна сваіх дзяцей трымае, на шыю яму ўселіся ды ножкамі боўтаюць. Ого, паспрабаваў бы Пранціш Вырвіч у свой час бацьку хоць якую заўвагу зрабіць — пасля сесці месяц не змог бы... Хоць бацька той і п’янтос быў, i буяш на ўвесь павет, і ў шляхецкім спаборніцтве з суседзямі, хто больш зухаваты, болей сваёй маёмасці панішчыць, выйграў i да галечы сям’ю давёў, а матка Пранцішава дык увогуле ў магілу сышла... I ўсё адно паводле святога сармацкага закону пан бацька — уладар над дзецьмі, якому трэба ручкі-ножкі цалаваць ды за бізуны дзякаваць. А тут «вогненны» пан Аляксандр са сваімі абвінавачваннямі на адрас Баўтрамея, які дзеля дзетачак усё жыццё сабою ахвяраваў...

Праўда, было чаго маладзёну наконт новай бацькавай пасіі непакоіцца... Toe, што яна Гальшка Маеўская, банда Чорнага Доктара даведалася далёка не адразу. Напачатку яны пазнаёміліся з белавалосай ды белавокай забойцай-наймічкай па мянушцы Чорная Меланхолія, якая маскіравала ваўкалацкія свае вочы каляровым венецыянскім шклом i зацята спрабавала выканаць замову аднаго з кліентаў, падскарбія Антонія Тызенгаўза, на забойства доктара Баўтрамея Лёдніка. Але ахвяра аказалася надта жывучай ды спрытнай... Паляванне зацягнулася... I хто мог падумаць, што чорнае сэрца Чорнай Меланхоліі так зачэпіць высакародны, але змрочны полацкі Фаўст? Прайдзісветка то ратавала Бутрыма, то прадавала, то зноў ратавала. Урэшце, каб са свайго злачыннага цэха выйсці, як Баўтрамей загадаў, руку сабе па звычаі скалечыла.

Ды майстэрства не адсячэш, як палец. Таму, калі абураная Меланхолія — а язык у яе быў гостры, як ейныя ж кінжалы, — пачала заступацца перад раз’юшаным Алесем за доктара, а Алесь выхапіў шаблю...

Пранціш верыў, што яна не хацела раніць пасынка. I што, хутчэй, гэта маладзён у нечым схібіў, падставіўся...

Меланхолія знікла з дому адразу ж пасля здарэння. Што-што, а знікаць яна ўмела. Ценем на сцяне растане, яшчаркай уплішчыцца ў шчыліну, ветрыкам зляціць у далёкую далеч.

Падлечаны бацькам Аляксандр, сцяўшы вусны, некуды з’ехаў. А Сафійка... Сафійка выйшла замуж. Вось чаго Пранціш не мог Бутрыму дараваць. Кручанае дзяўчо дзесяць разоў за хвілю магло думкі памяняць. Ясна, пасля такой атракцыі ў доме, ды паміж блізкімі людзьмі, ёй тут жа захацелася схавацца падалей, а тут і жаніх круціцца, пан ваявода супрасльскі Валенты Жылка. Наравістая прыгажунька ўжо некалькі гадоў то паблажліва набліжала яго, то гарбуза выкочвала. А тут заявіла: гатовая да алтара хоць бегчы. Калі бацька запярэчыць — уцячэ.

Паранены брат малодшую сястру горача падтрымаў. Ці не на злосць злачыннай збеглай мачысе, якая Сафійку ад таго выгаднага шлюбу адгаворвала?

Бедны Карусь, Бутрымаў слуга, выпраўлены панам вучыцца ва ўніверсітэты, — вось ужо хто Сафійку кахаў, Ланцэлот пушчанскі. Ды й яна нібыта дакляравала свайго рыцара, былога раба, дачакацца.

Але маршалак Менскага павета не мог не згадзіцца з тым, што ўчынак Сафіі Лёднічанкі быў у прынцыпе разумны: ваявода — неверагодна ганаровы жаніх для дактароўны, чый бацька — шляхціц па патэнце, сын полацкага гарбара. I хлопец пан Валенты някепскі. Хоць схібіў, разгубіўся, калі Сафійка сябе скалечыла, у твар кіслатою плюхнула, каб не патрапіць у каралеўскія фаварыткі. Пабачыўшы сапсаваную прыгажосць нявесты, Валенты ледзь не заплакаў ды перастаў са шлюбам прыспешваць. Але ж час прайшоў, шнар на шчацэ зацягнуўся, пасвятлеў, а шнар ад першага палкага кахання зажываць не хацеў.

Вядома, крыўднавата, што хроснага, шаноўнага пана Пранціша Вырвіча, на вянчанне не паспелі запрасіць. Ён жа не раз уяўляў, якой гожай будзе Лёднічанка ў вясельным уборы і якія цудоўныя дарункі ён ёй паднясе, каб госці зайздросцілі шчодрасці пана Вырвіча. Смарагдавае калье ў выглядзе лісцікаў канюшыны тонкай фларэнтыйскай працы сужэнка Пранцішава, Дамініка з Гараўскіх, якраз для Сафійкі прыхоўвала...

Але вянчанне, як сведчылі віленчукі, адбылося як мае быць, у Свята-Духавай царкве. Бутрыма, мусіць, пераканала яшчэ і тое, што жаніх, уніят, не толькі пагадзіўся нявесту ў праваслаўі пакінуць, але і сам да дзядоўскай веры вярнуўся — прайшлі часы, калі асабліва зацятыя вернікі на соймах патрабавалі ўвесці смяротнае пакаранне за пераход з каталіцтва. Зараз наадварот: калі Расейская імперыя даядала апошнія лапікі шляхецкае дзяржавы, шмат хто ўспомніў пра праваслаўных прадзедаў ды заспяшаўся з новымі ўладамі парадніцца. А то раздадуць пасады без нас.

З панам Жылкам нават маці ягоная прыехала, пані Ганна Жылкава з Макавецкіх, колішняя Пранцішава нявеста, падступна кінутая ім, тадышнім драгунам, дзеля прыгоннай актрыскі. Так што з абодвух бакоў бацькі прысутнічалі. Усё палітычна ды добрапрыстойна.

Праўда, вяселля ў Вільні не ўчынялі вялікага, не так, як калі Станіслаў Дэнгоф жаніўся з дачкой вялікага гетмана Сяняўскага і ў Львове з рынаў, вадасцёкавых трубаў, віно па ўсім горадзе пускалі. Але пан Валенты дакляраваў, што ў сваім маёнтку пышны баль зладзіць, не на адзін дзень. I звёз маладую жонку ў аўстрыйскі Бадэн, дзе ў Жылкаў меліся ладная камяніца і сваяцтва з бурмістрам.

Вырвіч, як даведаўся пра шлюб хросніцы, заперажываў... Але ўспомніў, як паніч Жылка за юнай Сафійкай бегаў ды пакорліва ейныя капрызы выконваў... I Ганулька — жанчына пачцівая, сціплая, рахманая... Ну падумаеш, дамагалася, каб Лёднік свайго слугу Каруся адсцябаў за дзёрзкасць... Дык з самых хрысціянскіх меркаванняў жа! Павінна пані Сафіі Жылкавай жыцца ўтульна ды шчасна... Вось і зараз у Бадэн, мусіць, выправіліся, бо Сафійцы так і карцела нарэшце сустрэцца з венскім навукоўцам, зусім троху шалберам панам Кемпеленам, якому яна калісь пасылала сваю працу пра солі хімічныя, мудроныя. Убіла сабе дзеўка ў галаву, што мусіць праславіцца навукаю, як бацька ды брат. Ну і яшчэ, вядома, пан Валенты жадаў звезці заваяваную ім прыгажуньку падалей ад Варшавы, ад прагных, пажадлівых ручак Станіслава Панятоўскага.

Карацей, за месяц усё вырашылася, выстарчылася, вычварылася. I куды Бутрым падзеўся — не ведалі ні бедны Хвэлька, ні шаноўнае кіраўніцтва Галоўнай віленскай школы, як цяпер называўся ўніверсітэт, ні дактары ўніверсітэцкага шпіталя, якім Бутрым кіраваў, ні булачніцы з Дамініканскай... А булачніцы з Дамініканскай ведаюць нават, у чыім доме ўчора цеста з дзяжы збегла... Можа, калі іх добра распытаць, яны б расказалі, куды падзелася карона Вітаўта Вялікага — але хто ж будзе булачніц пра кароны распытваць!

Калі месяц таму да Вырвіча заявілася ўстрывожаная Гальшка з вельмі кепскімі навінамі і яны разам узяліся шукаць Бутрыма, Пранціш нават новую паэму задумаў — пра тое, як ліцвінскі Адысей гераічна ў Аід выправіўся. Па дарозе недарэку Цэрбер за лыткі пакусаў, тады недаедзены беларус, паслізнуўшыся, у халаднюсенькі Стыкс уваліўся, потым нагу зламаў, аб мерцвяка спатыкнуўшыся, ды боўць у дрыгву... Так і круціліся ў галаве велягурыстыя радкі:

Страшна было ўявіць, у якім душэўным стане зараз Бутрым... Няўжо і праўда зламаўся?

Пранціш у задуменні падышоў да свайго дарожнага куфра, адкінуў накрыўку, узяў шаблю ў сціплых ножнах з вугрынае скуры, прыкрашаных выціснутым арнаментам з грыфонаў і адзінарогаў... Заляжалася, зачакалася.

Бутрым, шляхціц па патэнце, не меў радавое зброі, як Гіпацэнтаўр, прадзедаўская шабля Вырвіча. Выбітны фехтавальшчык, чым толькі доктар не арудаваў, маючы цэлую калекцыю шабляў, шпагаў, рапіраў — ад сціплай аўгустоўкі да вытанчанай серпанціны, са звілістым, як змяя, лязом, — і вернасці не захоўваў ніводнай. Хаця меў некалькі «фаварытак». Адна такая — яе зараз Вырвіч трымаў у руках — захоўвалася ў Капанічах, яе доктар заўсёды выбіраў, калі даходзіла да трэнінгаў на дзвюх шаблях. А трэнінгі занудлівы доктар учыняў сабе кожны дзень.

Трэба было меч князя Глеба з Марыінскага менскага касцёла забраць, цырыманіяльны, пудовы, — ім калісьці доктар сяк-так размахваў падчас ардаліі, Божага суда, ля менскай ратушы, абараняючы гонар і жыццё пані Саламеі. Даць бы гэтым мячом па мудрай прафесарскай галаве — можа, мазгі б на месца сталі. Уцякаць, знаку родным сваім ды найбліжэйшым сябрам не падаўшы...

Ну, зірнём заўтра на брата Філагонія — i далей. Была яшчэ адна прыкідка, да Турава трэба падацца... Там, у скіце, таксама адзін лекар аб’явіўся. Ну, дапамажы, Божа, на ўсё добрае, а на благое і самі здагадаемся.