Добры анёл беларускасці [Штрыхі да партрэта Ніны Іванаўны Гілевіч]

ТАКОЙ ЯЕ ВЕДАЛІ КАЛЕГІ, СЯБРЫ, ВУЧНІ

Ніна Іванаўна Гілевіч амаль 40 гадоў плённа працавала на кафедры беларускай мовы Беларускага дзяржаўнага універсітэта. У яе асобе студэнты і выкладчыкі бачылі нястомнага рупліўца на ніве роднага слова. У светлых, празрыстых глыбінях беларускай мовы яна адкрывала створаны сілаю народнага духу, поўны думкі і пачуцця ўвесь складаны свет духоўнага жыцця народа. I гэты свет, створаны рознымі пакаленнямі нашых суайчыннікаў, праз народнае слова да чулай душы навукоўца даносіў і голас гістарычных падзей, і народныя вераванні, і перажытыя гора і радасці, і любоў чалавека да Бацькаўшчыны. Ніна Іванаўна сэрцам, душою адчувала ў родных словах, як у жывых сведках мінулага і сучаснага, чым і як жылі нашы продкі і жывуць сучаснікі, як шчыравалі і шчыруюць у працы, як весяліліся і весяляцца ў вольны час, як змагаліся і змагаюцца, адчувала ўсё тое, што жыве, звініць, адгукаецца ў слове, у кожным яго гуку. I ў сваіх навуковых працах яна імкнулася знайсці такія падыходы ў асвятленні прыроды роднага слова, каб раскрыць яго багаты сэнсавы і экспрэсіўна-эмацыянальны змест («Таямніцы роднага слова»), вобразна-выяўленчыя патэнцыі («Вобразнае слова Купалы»), жыццё ў мастацкім творы («Стылістыка мастацкай мовы», «Дыялектызмы ў прозе беларускіх пісьменнікаў») і інш.

Тонка адчувала Ніна Іванаўна красу, сілу, выразнасць, гармонію роднага слова ў розных жанрах мастацкай літаратуры і публіцыстыкі, у гутарковым і афіцыйным маўленні, у роднай песні і ў родных напевах, у прыказках і прымаўках. Таму невыпадкова ўпершыню ў практыцы вышэйшай школы яна пачала распрацоўваць новы курс «Асновы культуры мовы і стылістыкі». Па гэтым курсе падрыхтавала праграму, зацверджаную Міністэрствам адукацыі ў якасці тыповай (198бг.), распрацавала курс лекцый, сабрала багаты дыдактычны матэрыял з твораў старажытных асветнікаў, а таксама дзеячаў культуры і навукі, паэтаў, пісьменнікаў і публіцыстаў XIX — XX стст. і на лекцыях, практычных занятках вучыла студэнтаў у роднай мове, у незвычайных спалучэннях бачыць цудадзейную сілу слова, услухоўвацца ў жывое народнае слова, каб зразумець вытокі нацыянальнай свядомасці, самабытнасці і непаўторнасці, не страціць генетычнай памяці. Багацце роднай мовы раскрывала Ніна Іванаўна і ў спецыяльным семінары «Стылістыка мастацкай прозы», і ў спецсемінары, дзе ў творчай атмасферы, у дыскусіях абмяркоўваліся актуальныя пытанні моўнага майстэрства беларускіх пісьменнікаў, выяўляліся індывідуальныя адзнакі іх творчай манеры, асаблівасці іх светабачання і светаразумення, увасобленыя ў слове.

Ніна Іванаўна, як чалавек адкрыты, добразычлівы, тактоўны, прыцягвала да сябе і студэнтаў, і выкладчыкаў. Яна ўмела зацікаўлена выслухаць, даць мудрую параду, падтрымаць, падказаць, дапамагчы і словам і справай. Пры гэтым, як ніхто іншы, яна валодала тонкім гумарам, што заўсёды збліжала з суразмоўцам, выклікала на шчырую размову, падчас якой даверліва раскрывалася душа. Для ўсіх яна знаходзіла патрэбныя словы і інтанацыю. Але пры ўсім тым не магла дараваць фалыну, фанабэрыі, няшчырасці.

Праз такую школу навучання і выхавання родным словам прайшлі амаль усе супрацоўнікі кафедры сучаснай беларускай мовы і кафедры гісторыі беларускай мовы. I сёння кожны з нас удзячны Ніне Іванаўне Гілевіч за навуку, за далучэнне да крамяністага, чыстага, як крыштальная крынічная вадзіца, жывога ў вяках беларускага слова.

В. П. Красней

Скончыўшы універсітэт, а затым і аспірантуру, Ніна Іванаўна стала выдатным, высокаэрудыраваным спецыялістам, дасведчаным знаўцам незлічоных скарбаў роднай мовы і нацыянальнай культуры. Свае багатыя веды, яркі педагагічны талент і грамадзянскі запал, сваю змагарнасць у адстойванні самага дарагога — духоўных здабыткаў Бацькаўшчыны — на працягу чатырох дзесяцігоддзяў яна ўкладвала ў руплівую працу з моладдзю, у выхаванне новых пакаленняў сапраўднымі патрыётамі Беларусі. Нават зусім яшчэ нядаўна на бальнічным ложку, у атачэнні сваіх вучняў яна з глыбокай зацікаўленасцю і самааддачай займалася іх курсавымі і дыпломнымі работамі, дапамагала мудрымі парадамі, падтрымлівала мацярынскай цеплынёй і сардэчнасцю.

Ніл Сымонавіч ганарыўся, калі пасля выступаў падчас яго шматлікіх паездак па розных кутках Беларусі да яго падыходзілі былыя выхаванцы Ніны Іванаўны і не толькі дзякавалі славутаму творцу за сустрэчу з сапраўднай паэзіяй, але і прасілі перадаць сваёй любімай настаўніцы: яе навуку, яе душэўны агонь яны беражліва нясуць і перадаюць сваім наступнікам.

Можна не сумнявацца, што і для сённяшніх студэнтаў горкая страта болем адазвалася ў чуйных сэрцах. Бо кандыдат філалагічных навук, дацэнт кафедры беларускай мовы БДУ Ніна Іванаўна Гілевіч была для іх не проста паважаным, аўтарытэтным, высокапрафесіянальным выкладчыкам, а і блізкім, дарагім чалавекам. Такім, якім яна стала для многіх, хто яе ведаў і не мог не любіць.

Шмат гора выпала ёй зведаць яшчэ ў дзяцінстве, як і мноству яе равеснікаў-падлеткаў, прайшоўшы праз вайну. Але беды толькі загартавалі яе характар, ды не счарсцвілі яго, не зашкодзілі раскрыцца насустрач людзям і свету. Мо таму нябёсы і адарылі яе найвышэйшай міласцю: «Ёй выпаў рэдкі лёс — кахаць прыгожа. Кахаць да смерці». Лёс быць Музай паэта. «Той, што слухала сэрца», была яго светлай марай праз гады і дзесяцігоддзі. Той, што застанецца для яго навек такой жа юнай, прыгожай і трапяткой, бы краска на росным лузе. Той, што стала яго маленнем і любоўю «аж да дзёнапошніх»...

С. Ю. Кліменцеша

Калегі Ніны Іванаўны напішуць, якім цудоўным знаўцам мовы яна была, як тонка адчувала слова. Мы ўбачылі гэта яшчэ тады, на дыялекталагічнай практыцы, а потым — на чацвёртым курсе, калі яна пачала выкладаць у нас стылістыку. Сёння цікавасць да фальклору і прыгожага пісьменства ўпала. А я веру, штоіхчакаеадраджэнне, большзатое — праз іх і грамадства адновіцца. Словы ад пастаяннага ўжывання стамляюцца, губляюць сваю замоўна-сугестыўную сілу. I ў рэшце рэшт запатрабуецца абнаўленне мовы: стане неабходным узяць частку ад старажытных багаццяў, захаваных у фальклоры і дыялектах, і кінуць іх у літаратуру, а тая, у сваю чаргу, можа нават і не заўважна для масавага чытача, адновіць праз сябе і жыццё грамадства.

Асабліва зблізіліся мы з Нінай Іванаўнай, калі ў самым пачатку 80-х гг. нам давялося з ёю разам два гады запар удзельнічаць у прыёмнай кампаніі: ёй — у якасці старшыні прадметнай камісіі, мне — яе намесніка, прычым менавіта мяне яна выбрала сама. Вось калі пасябравалі па-сапраўднаму, хоць я, безумоўна, заўсёды ведала дыстанцыю і трымалася менавіта як вучаніца ў дачыненні да настаўніцы. Так яно і было. Паблізу Ніны Іванаўны я адчувала сябе ўпэўнена і навучылася не баяцца людзей. I ўвогуле яна надавала жыццю своеасаблівую прыгажосць, рабіла яго цікавым і нейкім больш бачным.

Ніна Іванаўна тады шмат распавядала пра сваё дзяцінства, юнацтва, студэнцкія гады, членаў сям'і. Я пераканалася, што ў яе — заўсёды такой вясёлай, гарэзлівай — жыццё было далёка не салодкае. Дзяўчынай яна вельмі цяжка фізічна працавала — магчыма, гэта і стала ў рэшце рэшт прычынай яе пакутлівай хваробы і заўчаснай смерці.

У розныя нюансы адносін паміж пісьменнікамі я пасвечанай не была. А Ніна Іванаўна цудоўна адчувала менавіта нюансы. Гэта былі ні ў якім разе не плёткі, а як бы ўвядзенне мяне ў вельмі спецыфічнае кола прафесійных і чалавечых узаемаадносін. Мне тады здалося, што сама Ніна Іванаўна магла б стаць нядрэнным пісьменнікам, бо яе цікавілі чалавечая псіхалогія і розныя дзіўныя стасункі паміж людзьмі. Пераканаўшыся, што я нікому нічога ніколі не перадаю, яна зрабілася яшчэ больш шчырая, даверлівая. Мне Ніна Іванаўна на многае адкрыла вочы, на такія рэчы, пра якія я ні да яе, ні пазней ужо не чула.

Ніна Іванаўна яшчэ з дыялекталагічнай практыкі ставілася да мяне з мацярынскім клопатам, і чым далей, тым болей.

Што ж тычыцца той праёмнай камісіі, падчас якой мы па-добраму пасябравалі, то Ніна Іванаўна ў адной надзвычай цяжкай і двухсэнсоўнай сітуацыі праявіла — як заўсёды — прынцыповасць, непахіснасць і мужнасць, і з таго часу яе старшынёй не прызначалі...

Чым далей, тым болып цэніш сваіх настаўнікаў, задумваешся пра іх ролю ў сваім жыцці, пра тое, што пакінуў кожны спадчынай у нашых душах. НІна Іванаўна — надзвычай мудрая жанчына, каларытная, своеасаблівая, як мала хто з нашых калег, асоба — ужо сваім існаваннем шмат што вызначыла ў жыцці тых, хто яе цаніў і любіў.

Т. I. Шамякіна

Калі гэтая светлая, узнёслая жанчына заходзіла ў аўдыторыю — колькі жыццёвай энергіі было ў ёй, як умела яна зацікавіць студэнтаў, прымусіць іх услухацца ў жыццядайную мелодыку старадаўніх слоў роднай мовы!

Сярод яе вучняў былі многія з тых, хто сёння таксама шчыруе на ніве роднай літаратуры і мовы. Я ганаруся тым, што таксама была сярод студэнтаў Ніны Іванаўны, таксама маю права падзякаваць ёй сёння як настаўніку.

Уся гісторыя чалавецтва — гэта спробы застацца ў памяці, пакінуць па сабе след. Хіба не для гэтага будуюцца маўзалеі і ствараюцца імперыі? Але пакінутае на зямлі ператвараецца ў тло — разбураюцца імперыі, рассыпаюцца ўзведзеныя на вякі піраміды... Затое дасюль мы ўяўляем абліччы жанчын, якіх апісвалі ў сваіх творах закаханыя паэты Старажытнай Грзцыі і Рыма, Сярэднявечча і Адраджэння...

Вобраз Ніны Іванаўны назаўсёды застаўся ў вершах, прысвечаных ёй народным паэтам Беларусі, яе мужам Нілам Гілевічам. Паўвека побач з паэтам, паўвека духоўнай еднасці, сяброўстваі — кахання...

Ніна Іванаўна Гілевіч — муза паэта, жонка, маці, настаўніца, філолаг — пражыла годнае, цікавае, змястоўнае жыццё. «I плямы на табе няма» — засведчыў Паэт.

Таму — аддадзім належнае памяці гэтай цудоўнай жанчыны.

Л. I. Рублеўская

Усе пададзеныя тут вытрымкі ўзяты з кнігі «Працы кафедры сучаснай беларускай мовы», Выпуск 3. Светлай памяці Ніны Іванаўны Плевіч. Мінск, РІВШ, 2004.