Дзікі сабака Дзінга, альбо Аповесць пра першае каханне

X

І дрэва можна лічыць істотай даволі разумнай, калі яно ўсміхаецца табе вясной, апранутае лісцем, калі яно гаворыць табе: «Добры дзень», калі ты раніцай прыходзіш у свой клас і сядаеш на сваё месца ля акна. І ты таксама міжволі гаворыш яму: «Добры дзень», хаця яно стаіць за акном на заднім двары, дзе складваюць дровы для школы. Але праз шкло добра яго відаць.

Яно цяпер без лісця. Але і без лісця яно было прыгожае. Жывыя галіны яго імкнуліся ў неба, а кара была цёмная.

Быў гэта вяз ці ясень, альбо якое іншае дрэва, Таня не ведала, але снег, што падаў зараз, першы снег, які нібы п'яны валіўся на дрэва, чапляючыся за кару і сукі, не мог утрымацца на ім. Ён раставаў, ледзь дакрануўшыся да ягоных галін.

«Значыць, і па ім імкнецца цяпло, такое ж, як і па мне», — думала Таня і ціхенька ківала яму.

А Коля адказваў урок. Ён стаяў ля дошкі перад Аляксандрай Іванаўнай і расказваў пра старую Ізергіль.

Яго твар быў кемлівы. З-пад крутога лба глядзелі вясёлыя і ясныя вочы. І словы, што зляталі з яго вуснаў, былі заўсёды жывыя.

Настаўніца з задавальненнем думала пра тое, што гэты новы хлопчык пасябруе з класам.

— А я бачыў Горкага, — сказаў ён нечакана і моцна пачырванеў, бо ніводнай кроплі пахвальбы не выносіла яго душа…

Дзеці зразумелі яго няёмкасць.

— Раскажы! — закрычалі яны.

— Вось як! — сказала і Аляксандра Іванаўна. — Вельмі цікава! Дзе ж ты бачыў яго? Можа, ты гаварыў з ім?

— Не, я бачыў яго толькі з-за дрэў у садзе. Гэта было ў Крыме. Але я дрэнна памятаю. Мне было дзесяць гадоў, калі мы з татам прыехалі туды.

— Што ж рабіў Аляксей Максімавіч у садзе?

— Ён распальваў каля дарожкі вогнішча.

— Раскажы нам пра тое, што ты помніш.

Ён памятаў нямнога.

Ён расказаў пра гарысты край на поўдні, дзе каля шэрых дарог, нагрэтых сонцам, за загарадзямі, складзенымі з каменю, цямнее шурпатае лісце вінаграду, а раніцай крычаць аслы.

І дзеці слухалі яго вельмі ўважліва.

Толькі Таня адна, здавалася, нічога не чула. Яна ўсё глядзела ў акно, дзе першы снег падаў на голае дрэва. Яно пачынала ўжо дрыжаць.

«Вінаград, вінаград, — думала Таня. — А я, апроч елак і піхтаў, нічога не бачыла».

Яна задумалася, стараючыся ўявіць сабе не вінаград, а хоць яблыню ў квецені, хоць хлеб, які расце на полі. І ўяўленне малявала ёй нябачаныя кветкі і каласы.

Настаўніца, абапершыся на падаконнік, ужо даўно назірала за ёю. Гэтая дзяўчынка, якую яна любіла болей за другіх, пачынала яе непакоіць.

«Ці не думае яна пра танцулькі? Яшчэ цудоўная памяць яе не аслабла, але позірк безуважны, і мінулы раз па гісторыі яна атрымала толькі „добра“».

— Таня Сабанеева, ты не слухаеш на ўроках.

Таня з цяжкасцю перавяла з акна свой позірк, які блукаў у яе далёкім мроі, і ўстала. Яна была яшчэ не тут, у класе. Яна нібыта не вярнулася са сваёй нябачнай далячыні.

— Што ж ты маўчыш?

— Ён расказвае нецікава.

— Няпраўда. Ён расказвае добра. Мы ўсе слухаем яго з прыемнасцю. Хіба ты была калі-небудзь у Крыме і бачыла Аляксея Максімавіча? Падумай толькі — жывога Горкага!

— Мой бацька мяне туды не вазіў! — сказала Таня дрыготкім голасам.

— Тым больш, табе варта яго паслухаць.

— Я не буду яго слухаць.

— Чаму?

— Таму, што гэта не датычыцца ўрока расейскай мовы.

Бог ведае, што яна гаварыла.

Настаўніца павольна адышлася ад акна. Яе лёгкія, звычайна ціхія крокі загучалі гулка па класе. Яна ішла да Тані, і позірк яе сурова гарэў, накіраваны нерухома наперад.

Таня пакорліва чакала.

— Перадасі пасля заняткаў бацьку, каб ён зайшоў да мяне заўтра, — сказала Аляксандра Іванаўна.

Яна строга зірнула на Таню, на яе палаючы лоб і вусны, і здзівілася, як пабялелі раптам гэтыя вусны, якія толькі што вымавілі такія дзёрзкія словы.

— Я перадам маці, яна прыйдзе, — ціха сказала Таня.

Настаўніца марудзіла. Яна ўсё думала: «Што з ёю робіцца? — і не знаходзіла поўнага адказу ў Таніных словах. — Можа, гэты хлопчык хвалюе яе?»

Яна вырашыла схадзіць да яе дадому. Рука яе паднялася і кранулася пальцаў Тані.

— Ты не ашукаеш мяне сваёй дзёрзкасцю. Няхай ніхто не прыходзіць. Я дарую табе ў гэты раз. Але ведай: ты паводзіла сябе зараз не як піянерка. Ты думаеш не тое, што гаворыш. А раней ты заўжды была справядлівая. І што з табой — мне незразумела.

Яна, усё яшчэ засмучаная, пайшла да сваёй кафедры. Усе сядзелі нерухома і маўчалі. Толькі дзяўчынка Жэня павярнулася назад так хутка, што ледзь не звіхнула сваю тоўстую шыю.

— Таня проста закахалася ў яго, — сказала яна шэптам Фільку.

Ён піхнуў яе нагой.

Ну што рабіць, калі гэтая балбатуха была такая дурная, што ў яе галаве з кучаравымі валасамі не было аніякай фантазіі!

А Таня ўсё стаяла, трымаючыся рукамі за парту. Пальцы яе знясілена дрыжалі. Яна магла б упасці, калі б воля яе маўчала, як маўчаў яе скаваны язык.

— Чаго ж ты стаіш? — сказала Аляксандра Іванаўна.

— Дазвольце мне сесці за іншую парту.

— Навошта? Хіба з Жэняй табе нязручна сядзець?

— Не, зручна, — сказала Таня, — але гэтае дрэва за акном адцягвае маю ўвагу.

— Садзіся. Якая ты аднак дзіўная!

І Таня села за апошнюю парту, дзе нікога не было, апроч яе.

— Сядай і ты, Коля, — сказала настаўніца.

Яна зусім забылася на яго, занятая думкамі пра Таню. Але і цяпер, калі яна ўспомніла, ён не крануўся з месца.

Ён стаяў, крыху падаўшыся наперад, нібыта перад ім была не гладкая падлога, а крутая сцежка на гару; твар яго быў чырвоны, а позірк прыжмураны.

— Добра, Коля, — сказала настаўніца, — сядай. Я стаўлю табе «выдатна».

— Дазвольце мне сесці на месца Сабанеевай Тані?

— Ды што гэта з вамі?

Але дазволіла.

Ён сеў на лаўку побач з дзяўчынкай Жэняй з-за адной толькі ўпартасці.

Таня засталася адна. Яна глядзела ў акно, сапраўды спадзеючыся не бачыць дрэва.

Але і адсюль яно было відно. Першы снег накрыў яго галіны. Ён больш не раставаў. Першы снег кружыўся над яго галавой, што знікала ў туманным небе.