Дзікі сабака Дзінга, альбо Аповесць пра першае каханне

VIII

Таня любіла зоркі — і ранішнія, і вячэрнія, і вялікія лэтнія зоркі, што гараць нізка ў небе, і восеньскія, калі яны стаяць высока і іх вельмі многа. Добра тады ісці пад зоркамі ціхім горадам да ракі, каб убачыць, што і ў рацэ поўна гэтых самых зор, нібы наскрозь свеціцца імі цёмная і ціхая вада. А потым сесці на гліну на беразе, прыладзіць вуды і чакаць, калі пачнецца клёў, і ведаць, што ні адна хвіліна, адпушчаная законам палявання табе на лоўлю, не прапала марна. А світанку ўсё няма, і сонца яшчэ не хутка працягне туман над ракой. Яшчэ будуць клубіцца ў тумане дрэвы, а пасля ўжо задыміцца вада. А пакуль можна думаць пра што хочаш: пра тое, чым заняты пад кустом бурундук, ці спяць калі-небудзь мурашкі і ці бывае ім зябка пад раніцу.

Так, добра было на світанку.

Але сёння, калі Таня прачнулася, зорак было ўжо мала: адны зніклі зусім, а іншыя бледна гарэлі на краі небасхілу.

«Відаць, не будзе сёння дабра, — падумала Таня. — Коля сабраўся з намі».

І тут жа пачула яна стук. Гэта ў акенца стукнуў два разы Філька.

Таня ў цемнаце апранула сукенку, накінула на плечы хустку і, расхінуўшы акно, саскочыла проста ў двор.

Філька стаяў перад ёю. Яго вочы ў бледных прыцемках былі дзіўнага колеру, блішчалі, як у шалёнага, а вуды ляжалі на плячы.

— Ты што так запазніўся? — спыталася Таня. — Увечары чарвякоў не накапаў?

— А ты паспрабуй накапай іх у горадзе! — хрыпла сказаў Філька. — Яшчэ не позна, якраз прыйдзем.

— Так, — сказала Таня, — з чарвякамі ў нас кепска. Вуду маю ўзяў?

— Узяў.

— Дык пойдзем? Чаго чакаць!

— А Коля? — запытаў Філька.

— А, Коля! — І Таня нават паморшчылася ў цемры, быццам зусім забыла пра Колю, быццам не ўспамінала пра яго ў тую самую хвіліну, калі прачнулася і паглядзела ў акно на зоркі. — Мы пачакаем яго ў завулку на набярэжнай, — сказала яна і ціха свіснула свайму старому сабаку.

Той нават не зварухнуўся пад сенцамі, не перамясціў нават лапы. Толькі зірнуў на Таню, нібы хацеў сказаць ёй: «Хопіць! Хіба мала я хадзіў з табой улетку на рэчку за рыбай, зімой на каток, і хіба не я так часта цягаў у зубах твае канькі! А цяпер досыць. Ты падумай толькі, куды я пайду ў такую сляпую рань!»

І Таня зразумела сабаку.

— Добра, — сказала яна, — ляжы.

«А можа, кошка пойдзе?»

Таня клікнула:

— Казак!

Кошка паднялася і пайшла разам са сваімі кацянятамі.

— Нашто яна табе? — спытаў Філька.

— Маўчы, маўчы, Філька, — сказала Таня. — Яна лепей за нас з табой ведае, чаго мы ідзём на раку.

І яны пайшлі, усё паглыбляючыся ў раніцу, як у чароўны лес, што вырастаў перад імі раптоўна. Кожнае дрэўца ў гаі здавалася клубам дыму, кожны дымок з коміна ператвараўся ў мудрагелісты куст.

На рагу, каля спуску, яны пачакалі Колю.

Ён доўга не ішоў, і Філька дзьмухаў сабе на рукі: холадна было ўначы здабываць чарвякоў — капацца ў астылай зямлі.

А Таня са зларадствам маўчала. Але і яе азяблая постаць з голай галавой, тонкімі валасамі, якія ад вільгаці закруціліся ў кольцы, нібыта гаварылі: «Вось паглядзіце, які ён, гэты Коля».

Нарэшце яны ўбачылі яго. Ён выходзіў з завулка. Ён зусім не спяшаўся. Ён падышоў, гучна тупаючы нагамі, і зняў вуду з пляча.

— Выбачайце, калі ласка, — сказаў ён, — я спазніўся. Учора мяне зацягнула да сябе Жэня. Яна паказвала мне розныя рыбы. Толькі трымае яна іх у акварыуме. А ёсць прыгожыя. Адна ўся залатая з доўгім чорным хвастом, падобным на сукенку. Я заглядзеўся на яе… Так што даруйце мне, калі ласка.

Таня задрыжала ад гневу.

— «Выбачайце, калі ласка», — паўтарыла яна некалькі разоў. — Якая ветлівасць! Ты б лепш не затрымліваў нас. Праз цябе мы не наловім рыбы.

Коля маўчаў.

— Мы яшчэ не празявалі, час ёсць. Гэта наверсе светла, а на вадзе паплавок яшчэ не бачны. Чаго ты злуеш? — сказаў Філька, больш спрактыкаваны, чым яна.

— Я таму злую, што не люблю вельмі ветлівых, — адказала Таня. — Мне заўсёды здаецца, што яны могуць падмануць.

— А я, напрыклад, — сказаў, звяртаючыся да Фількі, Коля, — не люблю ніякіх кошак: ні тых, якія ходзяць лавіць рыбу, ні тых, што нікуды не ходзяць. Аднак з гэтага не раблю ніякага вываду.

І Філька, сэрца якога не выносіла цяжару сварак, сумна паглядзеў на абаіх.

— Чаму вы заўсёды лаецеся — і тут, і ў класе? А я вось што скажу: перад паляваннем сварыцца — дык лепш сядзець дома. Так гаворыць мой бацька. А ён ведае, што гаворыць.

Коля паціснуў плячыма.

— Я не ведаю… Я ніколі не сваруся з ёю. А яна заўсёды нечым не задаволена. Бацька гаворыць, што мы павінны быць сябрамі.

— Гэта не абавязкова, што гаворыць бацька, — сказала Таня.

Філька яшчэ больш скрушліва паглядзеў на яе. І Коля таксама быў засмучаны яе словамі, хаця не падаў знаку.

— Не, я не згодзен, — сказаў Філька. — Мой бацька паляўнічы, ён гаворыць са мной мала. Але ўсё, што скажа, — праўда.

— Вось бачыш, — сказаў Коля, — нават Філька, твой верны Санча Панса, не згодзен з табой.

— Чаму ж гэта ён Санча Панса? — здзекліва запыталася Таня. — Ці не таму, што ты нядаўна прачытаў «Дон-Кіхота»?

— Не, «Дон-Кіхота» я прачытаў даўно, — адказаў Коля спакойна, — але хаця б таму, што ён заўсёды носіць твае вуды, капае табе чарвякоў.

— Таму, што ён у тысячу разоў лепшы за цябе! — крыкнула Таня, пачырванеўшы. — Філька, не давай яму чарвякоў!

А Філька падумаў:

«Ліха на іх, яны гавораць пра мяне, як пра забітага мядзведзя, але ж я жывы!»

Коля яшчэ раз паціснуў плячыма.

— І не трэба, я сам накапаю на беразе і месца знайду сабе. Не трэба мне тваіх чарвякоў!

І ён знік пад берагам, дзе кусты і камяні схавалі яго імгненна з вачэй. Толькі крокі яго доўга чуліся знізу, з дарожкі.

Таня глядзела яму ўслед, ужо не бачачы яго. Белы туман падымаўся ёй насустрач з ракі, плыў па гліне, ступаў на лісце, на траву і пясок. І такі ж белы туман стаяў у яе на душы.

Філька з жалем глядзеў у яе твар і маўчаў. І нарэшце сказаў праўду:

— Што табе трэба ад яго? Навошта ты да яго чапляешся? Я сяджу з ім на адной парце і ведаю: ніхто табе пра яго нічога благога не скажа. І я не скажу. Я не бачу ў ім ганарлівасці, хаця ён вучыцца лепш за іншых, нават лепш за цябе. Я сам чуў, як ён гаварыў па-нямецку з настаўніцай нямецкай мовы і гаварыў па-французску. Але ж у класе пра гэта ніхто не ведае. Дык чаго ж ты хочаш ад яго?

Таня нічога не адказала Фільку. Яна ціха рушыла наперад, насустрач рацэ, што драмала ўнізе пад туманам. І кошка з кацянятамі таксама паплялася ўніз да ракі.

А Філька ішоў следам за імі і думаў: дзіўны гэты хлопчык Коля! Няхай тысячы кошак ходзяць на раку здабываць сабе рыбу, няхай мільён кошак! Але калі яны з Таняй, то хіба яму, Фільку, горш ад гэтага? Не, яму добра! І дзіўная гэта дзяўчынка Таня. Хай сабе Коля называе Фільку і Санчам і Пансам, пра якіх ён не чуў пакуль што нічога благога, але хіба яму, Фільку, хоць на кроплю горш ад таго? Не, яму добра!

Так спусціліся яны па крутым беразе і дайшлі да ракі, да вузекькіх масткоў, куды прыставалі шампункі[1], і ўбачылі, што Коля сядзіць на дошках якраз на тым месцы, дзе заўсёды бяруцца ляшчы.

— Усё-такі знайшоў ён гэта месца! — сказаў з радасцю Філька, таму што ў душы быў гэтым задаволены.

Ён наблізіўся да Колі, зазірнуў у ягоную банку, дзе на ржавым дне ляжала толькі жменька пустой зямлі, і, павярнуўшыся, каб не ўбачыла Таня, усыпаў туды чарвякоў.

Але Таня ўбачыла гэта і нічога не сказала.

Яна ўзяла сваю вуду і чарвякоў, прайшлася на масткі і села амаль побач з Колем. А Філька адышоўся далей, выбраўшы сабе таксама нядрэннае месцейка. На паляванні ён любіў быць адзін.

І на хвіліну, а можа, і болей рака завалодала дзецьмі і нават кошкай з кацянятамі, што з тых самых масткоў пільна глядзелі ў ваду.

А там, у глыбіні ракі, адбывалася нешта дзіўнае. Нібы чыёсьці дыханне падымала з глыбіні туман, нібы чыесьці нябачныя рукі, што валодалі ім усю ноч, выпусцілі яго на волю, і ён ляцеў цяпер па паверхні ракі, цягнучы над вадой свае доўгія ногі. Ён бег за сонцам, люляючыся ў вышыні. А сама рака святлела, усё вышэй узнімалася неба, віднелася глыбіня. Рыба выйшла пасвіцца да берагоў, пачала добра брацца. Божа, якая гэта была лоўля! Таня ніколі такога не бачыла.

Але калі ты глядзіш не на свой паплавок, а на чужы, то рыба гэта добра разумее. Можа, яна ў гэтую секунду здзекуецца з цябе, павярнуўшыся галавой на струмень.

А Таня штохвілінна падымала вочы і глядзела на Колеву вуду. Коля ж глядзеў на яе паплавок. І страх, што другі зловіць раней, не даваў ім абаім спакою. Здабыча зрывалася з кручка, аб'еўшы прынаду.

Коля першы ўзняўся на ногі, нічога не злавіўшы. Ён пацягнуўся, пазяхнуў, косці яго хруснулі.

— Я так і ведаў, што нічога з гэтага не выйдзе, — прамовіў ён услых, аднак не звяртаючыся да Тані. — Невыносна ўвесь час глядзець на ваду, адразу хочацца спаць. Лепей ужо, як Жэня, трымаць гэтых дурных рыб у акварыуме.

— Вядома, яны дурныя, — сказала Таня, — калі не адрозніваць ваду ад звычайнага шкла.

А Коля не ведаў, што б яшчэ сказаць.

Ён пайшоў па мастках, не крануўшы пальцам сваёй вуды. Дошкі гнуліся ад яго крокаў. Кошка Казак, якая паспела ўжо лапай нацягаць на масткі дробнай рыбы, паглядзела на яго з асцярогай. Яна пасунулася, даючы яму дарогу. Але кацяня Арол, пахістаўшыся на мокрай дошцы, з ціхім усплёскам упала ў ваду. Ці было яно так захоплена малькамі, што шнырылі ля самай дошкі, ці вельмі блізка падышло да краю, не выпусціўшы ў час кіпцюры, толькі Таня ўбачыла кацяня па другі боі; масткоў, куды несла яго плынь. Кацяня захлыналася, а кошка мяўкала, бегаючы па мокрым пяску.

Таня ўскочыла на ногі, ледзь крануўшыся масткоў — такая яна была лёгкая.

Яна саскочыла на бераг, увайшла ў ваду, і рака надзьмула яе сукенку — яна стала падобная на лясную кветку. Кошка таксама скочыла ў ваду. А Коля застаўся на месцы.

Таня выцягнула руку і ўзяла кацяня ў далонь. Яно стала меншае за пацука. Рыжая поўсць яго вымакла, яно ледзь дыхала.

Таня паклала кацяня на камень, і кошка аблізала яго.

А Коля ўсё стаяў на месцы.

— Ты знарок скінуў яго ў раку! Я сама гэта бачыла! — крыкнула Таня сярдзіта.

Коля маўчаў.

«Можа, ён баязлівец», — падумала Таня.

І тады яна прытупнула на яго нагой.

Але і гэта не заставіла яго зварухнуцца. Ён не мог вымавіць ні слова — настолькі быў здзіўлены.

Таня кінулася прэч ад яго. Яна бегла па сцяжынцы ўгору, і калені яе абдымала мокрая сукенка.

Коля дагнаў яе на самай вяршыні гары, каля рыбацкіх дамоў, і тут, задыхаючыся, узяў яе за руку.

— Таня, — сказаў ён, — павер мне, я не хацеў… гэта выпадкова. Кацяня само ўпала ў ваду.

— Пусці мяне, — сказала яна, вырываючыся. — Я больш не буду лавіць! Я пайду дахаты!

— Тады і я пайду.

Ён адпусціў яе руку і ступаў шырока, каб не адставаць.

— Не хадзі за мной! — крыкнула Таня.

Яны спыніліся ля высокага каменя, што падпіраў хацінку рыбака.

— Але ты прыйдзеш да нас абедаць? — спытаў Коля. — Сёння выхадны. Тата будзе цябе чакаць. Ён скажа, што я пакрыўдзіў цябе.

— Вось чаго ты баішся! — сказала Таня, прыхінуўшыся да высокага каменя.

— Не, ты не так зразумела мяне. Я люблю тату, а ён будзе засмучаны. Вось што ты павінна зразумець. Я не хачу, каб тата…

— Маўчы, — сказала яна, — я добра цябе зразумела. Я не прыйду сёння абедаць. Я больш ніколі да вас не прыйду.

Яна павярнула налева, і сцяна рыбаковай хаты адразу ж закрыла яе.

Коля сеў на камень — яго ўжо нагрэла сонца, ён быў сухі і цёплы, і толькі ў адным месцы цямнела сырая пляма. Гэта мокрая сукенка Тані кранулася каменя і пакінула на ім свой след.

Коля пакратаў яго.

«Дзіўная дзяўчынка Таня, — падумаў ён таксама, як і Філька. — Ці не думае яна, што я баязлівец? Дзіўная дзяўчынка, — рашыў ён цвёрда. — Хіба можна здзіўляцца таму, што яна зробіць ці скажа?»

І, зноў паклаўшы руку на камень, ён задумаўся.

А Філька нічога не бачыў. Ён сядзеў за мыском на гліне і цягаў гусцёрак — плоскіх рыбак з чорнымі вачыма — і выцягнуў карпа з вялікай галавой, якога тут жа каменем забіў на пяску.

Пасля гэтага ён вырашыў адпачыць. Зірнуў на масткі. Дзве вуды гойдаліся над вадой, лёскі былі туга напятыя — на іх хадзіла рыба, — але нікога паблізу не было — ні Колі, ні Тані.

І крамяністая сцежка бязлюдная.

Ён паглядзеў таксама ўверх, на горы. І над гарамі хадзіў толькі вецер, таксама пустэльны, які не наганяў нават асенніх воблакаў.

Толькі адна кошка з кацянятамі валаклася з прыстані ўгору.