Дзікі сабака Дзінга, альбо Аповесць пра першае каханне

III

Вада лілася з дзежкі ў бляшаную палівачку з такім цудоўным шумам, нібыта гэта была не старая вада, замкнутая ў гнілой дзежцы, а маленькі вадаспад, які нарадзіўся высока ў гарах пад каменнем.

Яго голас быў чысты і поўны ўдзячнасці гэтай дзяўчынцы, якая адным рухам сваёй рукі вызваліла яго і дала магчымасць выбегчы на волю. Ён гучна звінеў ёй проста ў вушы і так прыгожа струменіўся ў паветры, магчыма, толькі з-за аднаго жадання звярнуць на сябе яе ўвагу.

А Таня зусім не чула і не прыкмячала яго.

Трымаючы ў руцэ драўляную затычку, яна думала пра бацьку. Размова з Фількам растрывожыла яе памяць.

Цяжка думаць пра чалавека, якога ніколі не бачыла і пра якога нічога не памятаеш, апроч таго, што ён твой бацька і жыве дзесьці далёка, у Маскве, на Марасейцы, дом нумар сорак, кватэра пяцьдзесят тры. У такім разе можна думаць толькі пра сябе. А што да сябе, дык Таня даўно зразумела, што яна не любіць яго, не можа любіць і не павінна гэта рабіць! Яна добра ўсё ведае! Ён пакахаў другую жанчыну, пакінуў яе маці, ён пайшоў ад іх шмат гадоў назад і, можа стацца, мае другую дачку, іншых дзяцей. Дык што ён такое для Тані? Хай маці не гаворыць пра яго толькі добра. Гэта толькі гонар, не больш. Але і Тані знаёма гэта пачуццё. Хіба не з-за гонару яна заўсёды маўчыць пра яго? А калі і вымавіць некалькі слоў, то хіба яе сэрца пры гэтым не рвецца на часткі?

Так думала Таня, а вада з дзежкі ўсё цякла і цякла, маленькі вадаспад усё шумеў і весяліўся, пакінуты без усялякай увагі. Даўно напоўніў ён бляшаную палівачку Тані і бег па зямлі, нічога не баючыся. І, прыбегшы да Тані, дакрануўся да ног.

Але і тут не звярнула яна на яго ўвагі. Тады ён пабег далей, да градкі з кветкамі, сярдуючы і шапочучы па-змяінаму паміж чорных каменьчыкаў, што скрозь валяліся на дарожцы.

І толькі крыкі нянькі вывелі Таню з задумення.

Старая стаяла на ганку і крычала:

— Чаго дурэеш? Усю ваду выпусціла! І сама вымакла. Глянь на сябе! Не шкада табе матчыных грошай? Мы ж за ваду грошы плацім!

Таня агледзела сябе. Рукі яе былі запэцканы зямлёй, тапачкі падраныя, панчохі мокрыя.

Яна паказала іх старой. Тая перастала крычаць і толькі пляснула рукамі. Яна прынесла Тані з калодзежа свежай вады ўмыцца.

Калодзеж быў далёка ад двара, а вада халодная. Пакуль Таня мылася, нянька бурчала:

— Расцеш ты, як пагляджу, хутка. Пятнаццаты год пайшоў, — гаварыла яна, — а ўсё ніяк не паразумнееш. Думная ты вельмі.

— А што гэта такое? — запытала Таня. — Разумная?

— Ды не разумная, а думаеш шмат, з таго і неразумная. Ідзі сухія панчохі надзень.

Яна гаварыла на сваёй асобай мове, гэтая старая з жылістай спіной і цвёрдымі жылістымі рукамі, якімі яна мыла Таню ў маленстве.

І Таня, зняўшы на парозе мокры абутак, увайшла ў свой дом басанож. Яна пагрэла ногі на матчыным дыване, на танным дыванчыку з аленевай шкуры, пацёртай у многіх месцах, і засунула рукі пад падушку, каб сагрэць і іх. Калодзежная вада была такая халодная. Але халадней за яе здалася Тані цвёрдая папера, што зашамацела ў яе пад пальцамі.

Яна дастала з-пад падушкі ліст. Ён быў трохі пакамечаны, з адарваным краем, чытаны ўжо некалькі разоў ліст.

Што гэта?

Маці ніколі не хавала пад падушку лістоў.

Таня паглядзела на капэрту. Гэта быў бацькаў ліст да маці.

Таня здагадалася па тым, як моцна стукнула яе сэрца, і яшчэ таму, што ўнізе прачытала яна бацькаў адрас. Відаць, ён вельмі баяўся, что ліст не дойдзе, калі на самым краі напісаў так старанна: «Марасейка, дом нумар 40, кватэра 53».

Таня паклала ліст на ложак і босая пахадзіла па пакоі. Потым узяла яго ў рукі і прачытала:

А Таня нічога не помніла. Яна глянула на свае босыя ногі, смуглявыя па калені, з гладкай скурай, лёгкімі ступнямі. На іх так добра стаяць! Яна разглядвала свае рукі, тонкія ў кісцях, але з моцнымі пальцамі, дужай далоняй. Але хто, акрамя маці, радаваўся іх росту і сіле? Бо нават пасеяўшы гарох пры дарозе, чалавек прыходзіць наведаць яго і радуецца штораніцы, заўважыўшы ўсходы.

Таня горка заплакала.

А паплакаўшы, адчула заспакоеную радасць, якая прыйшла да яе, як прыходзяць голад і смага.

Гэта ж прыязджае яе бацька!

Таня ўскочыла на ложак, паскідвала падушкі на падлогу. Потым легла ніцма і доўга ляжала так, плачучы і смеючыся паціху, пакуль не ўспомніла, што зусім не любіць бацьку. Дзе ж дзелася яе гордасць? Ці не той хлопчык Коля забраў у яе бацькаву любоў?

— А ўсё ж я ненавіджу іх, — сказала яна.

І старая крыўда то авалодвала яе сэрцам, то зноў праходзіла.

Таня ўскочыла на калені і з сілай грукнула кулаком па раме.

Акно расчынілася ад яе ўдару, і Таня зноў убачыла Фільку — трэці раз на дзень.

Відаць, у сэрцы яго не было ні туману, ні крыўды, якую адчувала Таня.

Ён сядзеў на прызбе пад акном і трымаў на каленях атлас.

— Няма такой краіны Марасейкі, — сказаў ён. — Ёсць далёкая краіна Марока, ёсць востраў Маёрка. А Марасейка — гэта не востраў, не паўвостраў, не мацярык. Навошта ты падманваеш мяне?

Таня глядзела на Фільку і не бачыла яго, нібыта глядзела праз яго на пясок.

— Маўчы, маўчы, Філька, — прамовіла яна. — Усё адно не люблю.

— Хіба я цябе чым пакрыўдзіў? — спытаў Філька.

Ён апусціў рукі, як толькі заўважыў на Таніных вейках слёзы. Яго душу агарнула слабасць. Але зманіць Філька мог лёгка, як і сказаць праўду, і ён ляпнуў далоняй па атласе, усклікнуўшы:

— Ёсць такая краіна Марасейка! Ёсць! Гэта дрэнны атлас. Я цяпер успомніў, як настаўнік расказваў нам пра яе.

Таня толькі цяпер пачула Фільку. І яго прастадушная мана вярнула ёй спакой.

«Вось хто будзе сапраўдным маім сябрам, — вырашыла яна. — Ні на каго яго не прамяняю. Ці ж не дзеліцца ён са мной усім, што ў яго ёсць, нават самай дробяззю?»

— Філька, — сказала яна, — я не пра цябе гаварыла. Я ўспомніла зусім іншага хлопчыка, якога завуць Коля. Не крыўдуй на мяне.

А Філька даўно забыў крыўду, як толькі з вуснаў яе зляцела першае ласкавае слова.

— Калі пра другога, — сказаў ён, — ты можаш яго і не любіць. Мне ўсё роўна. Але скажы, за што ты яго не любіш?

Таня адказала не адразу і, памаўчаўшы крыху, запытала:

— Як ты думаеш, Філька, чалавек павінен быць гордым ці не?

— Павінен, — адказаў Філька цвёрда. — Але калі ганарышся не ты, а Коля — гэта іншая справа. Тады ўспомні пра мяне, калі табе будзе трэба моцная рука, альбо аркан, якім ловяць аленяў, альбо кій — я навучыўся добра валодаць ім, палюючы ў тайзе за дзікушамі.

— Але ж ты зусім не ведаеш таго хлопчыка, за што ты збіраешся яго набіць?

— Я ведаю цябе, — запярэчыў Філька.

І думка плаціць за крыўду не слязьмі, а помстай здалася ёй у нейкі момант зусім яснай, без усялякай цьмянасці, якую насіла яна ў сабе. Яна і сама ўмела выдатна збіваць з дрэў дзікуш, трапна шпурляючы ў гэтых спакойных птушак каменнем і сучкамі.

Але праз хвіліну ёй падумалася: «Здаецца, я раблюся злою».

А Філька раптам адышоўся ад акна ўлева, сумеўшыся, паглядзеў паверх Таніных плячэй і, прыціснуўшы свой атлас локцем, нечакана кінуўся бегчы з двара.

За Танінымі плячыма блізка стаяла маці. Яна ўвайшла нячутна. У дажджавым плашчы, у белым доктарскім халаце, яна здалася Тані зусім інакшай, чым месяц назад. Так прадмет, паднесены блізка да вачэй, траціць раптам сваю знаёмую форму. І Таня, не паспеўшы апамятацца, секунду, дзве глядзела не маргнуўшы на маці. Яна ўбачыла ледзь прыкметныя маршчынкі, якія разбегліся ад куточкаў носа, і худыя ногі ў туфлях, занадта свабодных для яе — маці ніколі не ўмела глядзець за сабой, — і худыя, слабыя рукі, што так добра лячылі хворых. Толькі позірк яе застаўся нязменным. Такі заўжды ён быў у памяці Тані. Маці глядзела на яе вялікімі шэрымі вачыма. І ў гэтых вачах, як дробка солі ў моры, імгненна растала Таніна крыўда. Яна пацалавала маці асцярожна, стараючыся не крануцца вачэй, нібы баялася лішнім рухам патушыць іх погляд.

— Мама! — сказала Таня.

Маці абняла яе.

— Я спяшалася дадому, — сказала яна, — як я сумавала па табе, дачушка.

Яна агледзела дачку доўгім і ўважлівым позіркам. Спачатку зірнула на валасы — яны выгаралі і сталі падобныя на сталь, потым паглядзела ў твар — ён быў гарачы і скура пацямнела ад загару.

«Відаць, ёй было добра ў лагеры», — падумала маці.

Затым маці зірнула на ногі і здзівілася, што Таня сядзіць босая. Толькі цяпер заўважыла маці непарадак: падушкі валяліся на падлозе, ложак быў памяты і на ложку ліст і капэрта.

І позірк яе вачэй, які Таня так баялася патрывожыць сваёй ласкай, патух сам сабой, нібыта вецер, наляцеўшы раптоўна, замуціў яго яснасць. У ім з'явіліся неспакой, няўпэўненасць, трывога. Нават прытворства знайшла ў ім Таня. Інакш навошта маці так павольна збірае з падлогі падушкі і наводзіць парадак на ложку?

— Ты прачытала гэта без мяне, Таня? — ціха спытала маці.

Таня моўчкі апусціла галаву.

— Ты павінна радавацца, Таня.

Але і гэтым разам Таня прамаўчала.

А маці цярпліва чакала.

— Мама, гэты хлопчык мой брат? — запытала Таня.

— Не, — адказала маці. — Ён чужы. Гэта пляменнік Надзеі Пятроўны. Але ён гадаваўся ў іх, і тата яго любіць і шкадуе, бо ў хлопчыка няма ні бацькі, ні маці. Тата — добры чалавек. Я заўсёды казала табе пра гэта.

— Дык ён мне чужы, ён нават мне не брат, — сказала Таня, яшчэ ніжэй нахіліўшы галаву.

Маці ласкавым рухам падняла яе галаву і пацалавала два разы ў твар.

— Дачушка, любая, мы з табой яшчэ пагаворым. Мы пра ўсё пагаворым. Ты сустрэнеш іх, Таня, і ўбачыш сама. Бацька будзе рады. Ты ж пойдзеш на прыстань, праўда?

— А ты, мама?

Але маці адвярнулася ад яе ўважлівых вачэй.

— Не, Таня, я не змагу. Ты ж ведаеш, як мне заўсёды некалі.

І, адвярнуўшыся, яна не ўбачыла, а толькі адчула, як Таня схавала галаву пад яе слабую руку і моцна прытулілася да яе.

— Мамачка, я люблю толькі цябе. Я буду толькі з табой. І ніхто не патрэбны мне болей. Я не пайду сустракаць іх.