Дзікі сабака Дзінга, альбо Аповесць пра першае каханне

II

Саранкі, якія ўчора Таня выкапала вострым сучком з зямлі, цудоўна захаваліся да раніцы. Яна ахінула іх карані мокрай травой і мохам, загарнула сцябліны ў свежую бяросту і, калі ўзяла кветкі пад паху, а на плечы прыладзіла свой рэчавы мяшок, адразу зрабілася падарожнікам, гатовым у далёкую дарогу.

Змены аказаліся нечакана хуткімі. Лагер вырашылі закрыць, а дзяцей завезці ў горад, бо доктар палічыў, што начная раса вельмі шкодзіць іх здароўю. Што ні кажыце, а была ўжо восень.

І сапраўды, паменела летніх траў, і вось ужо тыдзень, як палаткі раніцай пакрываліся шэранню, а на лісці ў лесе да паўдня віселі кроплі расы, ядавітыя ўсе да адной, як змеі.

Аднак шлях, які чакаў Таню, не быў далёкі. Карацей кажучы, гэта была тая самая дарога, па якой учора праехаў з шумам аўтобус. І хаця яна выбягала з лесу, і ўцякала ў лес, і здавалася новай, сёння на ёй стаяў пыл — крамяністы пыл, які ніяк не маглі суняць нават старыя піхты, што раслі ўздоўж абочын. Яны только адмахваліся ад яго сваімі сінімі лапамі.

Таня добра бачыла гэта, ідучы ззаду ўсіх у залатым вянку з пылу. А побач з ёй ішоў Філька разам са сваім бацькам, і самы апошні — алень. Ён таксама не любіў пылу і галасістых медных труб, у якія кожныя паўгадзіны трубілі лагерныя музыканты, ідучы за вазамі з паклажай. І калі міма праехалі на танках чырвонаармейцы і крыкнулі дзецям «ура», ён так моцна нацягнуў повад, што вырваў яго з рук паляўнічага і знік у лесе разам з уюкам. А якраз там былі самыя дарагія рэчы Фількі і Тані. Аленя давялося шукаць.

Яны ўбачылі яго між тонкіх бярэзін, якія, як і ён, калаціліся ад страху.

Доўга не хацеў алень выходзіць з лесу. І калі нарэшце паляўнічы вывеў яго на дарогу, музыкі ўжо не было чутно і пыл улёгся на тыя ж самыя камяні, з якіх падняўся. І піхты больш не махалі галінамі. Лагер пайшоў далёка наперад.

Менавіта гэтая акалічнасць стала прычынай таго, што калі Таня прыйшла ў горад з палатнянай торбачкай за плячыма, у тапках, падраных аб вострую шчабёнку, то дома ў сябе нікога не застала.

Маці, не дачакаўшыся яе, пайшла на работу ў бальніцу, як хадзіла кожны раз, а старая нянька паласкала на рэчцы бялізну. Вароты былі адчынены.

І Таня ступіла на свой двор.

Ці многа трэба падарожніку? Напіцца халоднай вады, адпачыць на траве, апусціўшы рукі на зямлю. Вось трава пад плотам. Яна патанчэла, яе спалілі ўжо начныя зазімкі, але ўсё ж пад вечар у ёй сакочуць конікі, невядома як трапіўшыя ў горад. А вось і вада. Праўда, яна не бяжыць, не струменіцца. Яна зіму і лета стаіць пасярод двара ў дзежцы, прыкаванай да старых саней.

Таня дастала затычку і дала напіцца кветкам, намачыўшы іх карані, ухутаныя белым мохам. Пасля напілася сама і падышла да дрэў, што раслі ля ганка. Шырокая елка і бяроза з тонкімі галінамі стаялі ціха побач. Елка яшчэ была ладная. Яе ценю хапала на паўдвара і нават болей. Але бяроза! Яна пачала жоўкнуць.

Таня пакратала яе белы ствол, увесь пакрыты нарасцям.

«Што гэта? Няўжо восень?»

І бяроза скінула зморшчаны ліст у яе падстаўленыя далоні.

«Так, так, — сказала сабе Таня, — сапраўды, гэта восень. Аднак касачы пад акном яшчэ стаяць. Можа, і мае саранкі трохі пастаяць. Але дзе ж усё-такі нашы?»

Тут яна пачула ля сябе ціхую мітусню і бурчанне. Гэта старая кошка Казак прывяла сваіх кацянят і загадала ім паскакаць перад Таняй. Пасля прыбегла качка з чарвяком у дзюбцы.

Кацяняты падгадаваліся за лета, і самы маленькі з іх, Арол, цяпер не палохаўся ні чарвякоў, ні качкі.

Затым у брамцы з'явіўся сабака. Быў ён мізэрны ростам, галаваты, і было яму сама мала гадоў дзесяць.

Заўважыўшы Таню, ён стаў у варотах, і ў яго старых слязлівых вачах свяціўся сорам — яму было сорамна, што ён не першы даведаўся пра Танін зварот. Міжвольным рухам яго было пайсці назад, не заўважыўшы Таню. Бываюць і такія выпадкі ў сабачым жыцці. Ён накіраваўся было да вадавозкі, не вільнуўшы нават хвастом. Але ўсім яго хітрыкам прыйшоў канец, як толькі Таня паклікала яго:

— Тыгр!

І адразу сабака падскочыў на кароткіх лапах і кінуўся да Тані, проста ў калені.

Таня доўга гладзіла яго галаву з кароткай жорсткай поўсцю, дзе пад скурай намацваліся старэчыя жаўлакі.

Так, усё гэта былі старыя і слабыя істоты, хаця імёны ў іх былі грозныя.

Таня глядзела на сабаку з ласкай.

А падняўшы вочы, убачыла няньку, такую ж старую, з глыбокімі маршчынамі, з поглядам вачэй, пацямнелых ад доўгага жыцця.

Паставіўшы вядро з бялізнай на зямлю, нянька пацалавала Таню і сказала:

— Якая ты чорная стала, не раўнуючы, як твой Філька. А маці вось няма дома. Чакала, чакала, не дачакалася, пайшла на працу. Засталіся мы з табой. Мы заўсёды адны. Хочаш, самавар пастаўлю? Ці пад'ясі чаго? Ужо і не ведаю, чым яны там вас у лагеры кармілі. Нябось ледзьве выплюнеш?

Але Таня не хацела есці.

Яна занесла ў хату сваю торбачку, пахадзіла па ціхіх пакоях, пакратала кнігі на паліцы.

Так, нянька гаварыла праўду. Як часта Таня заставалася адна гаспадыняй свайго часу і жаданняў. І толькі яна адна ведала, як гэтая свабода абрыдала ёй. У яе ні сясцёр, ні братоў. І маці часта не было дома. Грудзі напаўняе пачуццё горкай пяшчоты, ад якога на вачах з'яўляюцца слёзы. Адкуль яно? Можа, гэта пах рук і твару маці, яе вопраткі. альбо гэта яе погляд, памякчэлы ад пастаяннай турботы, якую Таня носіць у сваёй памяці ўсюды і заўсёды?

Раней, бывала, як маці збіралася з дому, Таня плакала, а зараз думала пра яе з бесперастаннай пяшчотай.

Яна не запыталася ў нянькі, ці скора вернецца маці. Яна толькі паглядзела на яе рэчы ў шафе, пасядзела на яе ложку і выйшла ў двор. Трэба было нарэшце неяк прыладзіць кветкі, якія яна выкапала ў лесе на балаціне.

— Але ж на дварэ восень, Таня! — здзівілася нянька. — Якія ж цяпер кветкі?

— Ну, якая ж восень! Глядзі, — адказала Таня.

Восень, як заўсёды, праходзіла над горадам без туману. Навакольныя горы, як і вясной, цямнелі ад хвой, і сонца доўга не схілялася над лясамі, і доўга ў дворыках пад вокнамі цвілі буйныя без паху кветкі.

На самай справе, можа, і саранкі пастаяць яшчэ трохі. А калі пасохнуць, то карані іх захаваюцца ў зямлі.

І Таня шырокім нажом выкапала ў зямлі некалькі ямак на градцы і пасадзіла саранкі.

Тыгр хадзіў паміж градак і абнюхваў іх. А потым падняў сваю вялікую галаву і глянуў угару на плот. Таня таксама паглядзела туды.

На плоце сядзеў Філька. Ён быў босы, у адной майцы, без гальштука, і твар яго гарэў ад хвалявання.

— Таня, — выгукнуў ён, — бяжы хутчэй да нас! Бацька падарыў мне сапраўдных ездавых сабак.

Але Таня не кінула капаць, рукі яе былі чорныя ад зямлі, твар ільсніўся.

— Не можа быць, — адказвала яна, — ты маніш. Калі ён паспеў гэта зрабіць? Мы ж сёння разам прыйшлі ў горад.

— Гэта праўда, — сказаў Філька. — Ён прывёў іх у горад яшчэ тры дні назад і трымаў у гаспадыні ў хляве. Ён падарыў іх мне і кліча, каб ты паглядзела.

Таня ўважліва паглядзела на Фільку.

Зрэшты, гэта магло быць і праўдай. Дораць жа дзецям такія рэчы, пра якія яны мараць. І робяць ім падарункі бацькі, як яна пра гэта чытала.

Яна кінула нож на градку і выйшла за вароты на вуліцу.

Філька жыў праз двор. Яго вароты былі зачынены.

Ён адчыніў іх перад Таняй, і яна ўбачыла сабак.

Побач з сабакамі на зямлі сядзеў Фількаў бацька і курыў. Люлечка яго хрыпела гучна, як і ў лесе ля вогнішча, а твар яго быў прыветны. Алень стаяў, прывязаны да плота. А сабакі ляжалі ўсе разам, з круглымі хвастамі, сапраўдныя лайкі. Не падымаючы вострых пыс, выцягнутых на зямлі, яны па-воўчы глядзелі на Таню.

Паляўнічы засланіў яе ад звяроў.

— Яны злыя, друга, — сказаў ён.

А Філька дадаў:

— Гэта табе не аўстралійскі сабака дзінга.

— Я добра ведаю такіх сабак, — сказала Таня. — Але ж гэта не дзікі сабака дзінга. Калі ласка, запражыце іх.

Паляўнічы быў крыху азадачаны. Запрэгчы сабак улетку? Гэта была такая неразумная забава. Але і сын папрасіў. І паляўнічы вынес з хлява лёгкую нарту і вупраж і падняў сабак на ногі. Забурчаўшы, сабакі падняліся.

А Таня залюбавалася іх прыгожай вупражжу, зробленай з сукна і скуры. Султанчыкі на галовах сабак развяваліся, як белыя мяцёлкі павейніка.

— Які багаты падарунак, — сказала Таня.

Паляўнічы быў рады пахвале сваёй бацькоўскай шчодрасці, хаця выказала яе ўсяго толькі дзяўчынка.

Яны пасядзелі ў нарце, і Таня патрымала каюр — доўгую палку з ясеню, акаваную на канцы жалезам.

Сабакі круціліся, налягаючы на заднія ногі, — збіраліся бегчы, цягнуць нарту па голай зямлі. Паляўнічы даў ім за старанне юколу. Ён дастаў з-за пазухі яшчэ дзве сушаныя рыбкі, дзве маленькія карушкі, зіхоткія на сонцы, працягнуў іх сыну і Тані. Філька пачаў гучна грызці, а Таня адмовілася. Але скончылася тым, што і яна з'ела сваю рыбку.

Паляўнічы пачаў збірацца ў дарогу. Пара было пакінуць гэты горад, дзе яго алень цэлы дзень стаяў някормлены. Ён загнаў сабак у хлеў і распрог там нарту. Потым адвязаў ад плота аленя і даў яму з далоні солі. Паклажа была гатова даўно.

За варотамі паляўнічы развітаўся з дзецьмі.

Ён падаў Тані руку, спачатку адну, потым другую, як падаюць на развітанне суседу, і запрасіў па снезе прыехаць на сабаках у госці.

Сына абняў за плечы.

— Будзь, калі зможаш, добрым паляўнічым і вучоным, — сказаў ён. — І, відаць, успомніўшы скаргі начальніка на сына, дадаў задуменна: — І насі сваю хустку на шыі, як гэта трэба.

Вось ён падышоў да павароту, ведучы аленя за повад, і павярнуўся яшчэ раз. Яго цёмны твар, нібыта зроблены з дрэва, і здалёк здаваўся прыветным. І Тані стала шкада, што ён так хутка знік.

— Добры ў цябе бацька, Філька, — сказала яна ў роздуме.

— І я яго люблю, калі не б'ецца.

— Хіба ён біў цябе калі-небудзь?

— Вельмі рэдка, і толькі тады, калі п'яны.

— Вось як! — Таня паківала галавой.

— А твой бацька хіба цябе ніколі не біў? І дзе ён? Я ніколі яго не бачыў.

Таня паглядзела яму ў вочы — ці няма там цікавасці альбо ўсмешкі. Яна ніколі не гаварыла з ім пра свайго бацьку.

Але Філька глядзеў ёй проста ў твар, і ў вачах яго была адна прастадушнасць.

— Ніколі, — сказала яна, — ён мяне не біў.

— Ты, мусіць, вельмі любіш яго.

— Не, не люблю, — адказала Таня.

— Вось як, — прамовіў у сваю чаргу Філька. І, памаўчаўшы крыху, крануў Таню за рукаў: — Чаму?

Таня нахмурылася.

І адразу ж у Фількі скончыліся ўсе словы, быццам яму адрэзалі язык. Здавалася, ніколі ўжо ён нічога не запытае ў яе.

Але раптоўна Таня пачырванела.

— Я яго не ведаю зусім.

— Хіба ён памёр?

Таня павольна паківала галавой.

— Дык дзе ж ён?

— Далёка, вельмі далёка. Можа, нават за акіянам.

— Значыць, у Амерыцы?

Таня кіўнула галавой.

— Я ўгадаў!.. У Амерыцы? — паўтарыў Філька.

Таня моўчкі павяла галавой справа налева.

— Дык дзе ж ён? — спытаў Філька.

Тоўстыя губы Фількі адтапырыліся. Па праўдзе кажучы, Таня здзівіла яго.

— А ты ведаеш, дзе Алжыр і Туніс?

— Ведаю. У Афрыцы. Значыць, ён там?

Таня зноў адмоўна заківала галавой, гэтым разам з большым сумам, чым раней.

— Не, Філька. Ведаеш, ёсць такая краіна — Марасейка.

— Марасейка? — паўтарыў за ёй задуменна Філька. Гэтая назва спадабалася яму. — Відаць, прыгожая краіна — Марасейка.

— Так, Марасейка, — ціха прамовіла Таня, — дом нумар сорак, кватэра пяцьдзесят тры. Ён там.

І яна знікла ў сваім двары.

А Філька застаўся адзін на вуліцы. Ён усё больш дзівіўся з Тані. Калі казаць праўду, ён быў зусім збіты з панталыку.

— Марасейка, — сказаў ён.

Можа, гэта востраў, пра які ён забыўся за лета? Гэтыя праклятыя астравы ніяк не трымаліся ў яго памяці. Ён быў толькі звычайны школьнік, хлопчык, які нарадзіўся ў глухім лесе ў скураным будане звералова. Ну навошта яму тыя астравы!