Дзікі сабака Дзінга, альбо Аповесць пра першае каханне

V

Гэты першы школьны дзень, такі радасны для ўсіх дзяцей, здаваўся невясёлым для Тані. Яна ступіла на школьны двор, вытаптаны дзіцячымі нагамі.

Вартаўнік даўно адзваніў.

Яна штурхнула цяжкія дзверы. У калідоры, як і на двары, было светла, пуста, ціха. Няўжо яна спазнілася?

— Не, — адказаў вартаўнік, — бяжы хутчэй. Настаўнікі яшчэ не разыходзіліся па класах.

Але яна не пабегла. Павольна, як узбіраючыся на строму, ішла яна па доўгім нашараваным воскам калідоры, а над яе галавой віселі плакаты. Праз усе дзесяць вялізных акон асвятляла іх сонца, высвечвала кожны знак прыпынку:

«Дзеці, віншуем вас з пачаткам новага года. Заходзьце! Будзем вучыцца на „выдатна“!»

Маленькая дзяўчынка з тонкімі коскамі, завітымі на кончыках, прабегла міма Тані і, бегучы, павярнулася да яе.

— Іх бін, ду біст, эр іст! — пракрычала яна па-нямецку і высунула язык.

Якія тонкія, хуткія ногі ў гэтай маленькай дзяўчынкі! Ці не маленькая Таня, ранейшая Таня, паказала сама сабе язык?

Але дзяўчынка знікла за паваротам, а Таня спынілася ля высокіх дзвярэй. Тут быў яе новы клас.

Дзверы былі зачынены, і ў класе шумелі.

І гэты шум, як мілы гоман ракі і дрэў, з ранніх год знаёмы ёй, супакоіў яе думкі.

Яна, нібы мірачыся сама з сабой, сказала:

— Ну, добра, забудзем, што было.

Яна адчыніла дзверы. Гучны крык сустрэў яе на парозе.

А яна ўжо ўсміхалася. Так чалавек, увайшоўшы з марозу ў хату, не разбіраючы з холаду ні твараў, ні рэчаў, усміхаецца загадзя цеплыні і словам, якія яшчэ не сказаны, але якія — ён ведае — не будуць варожымі яму.

— Таня, ідзі да нас! — крычалі адны.

— Таня, сядай з намі! — крычалі другія.

А Філька зрабіў на парце стойку, цудоўную стойку, якой мог пазайздросціць любы хлопчык, хаця выгляд яго і быў сумны.

А Таня ўсміхалася.

Яна выбрала ў сяброўкі Жэню і села з ёю, як у лагеры ля кастра, а Філька прымасціўся ззаду.

І ў тую ж хвіліну ў клас увайшла Аляксандра Іванаўна, настаўніца расейскай мовы.

Яна паднялася на кафедру, але адразу пакінула яе.

«Калі чатыры фарбаваныя дошкі могуць падняць чалавека ў вачах іншых, — падумала яна, — то гэты свет нічога не варты».

І, абышоўшы кафедру, яна наблізілася да вучняў настолькі, што паміж імі не стала ніякіх перашкод, акрамя ўласных недахопаў кожнага.

Яна была маладая, твар яе быў свежы, позірк светлы і спакойны, які міжволі прывабліваў да сябе ўвагу самых адчайных свавольнікаў. І заўсёды на яе чорнай сукенцы ззяла маленькая зорачка, вытачаная з уральскага каменю.

І дзіўна: яе свежасць і маладосць дзеці ніколі не прымалі за нявопытнасць, з якой яны б выбралі момант пасмяяцца. Яны ніколі не смяяліся з яе.

— Дзеці, — сказала яна, пасля доўгага летняга перапынку спрабуючы свой голас. Ён быў па-ранейшаму глыбокі і зноў прыцягваў да сябе ўвагу. — Дзеці! — сказала яна. — Сёння свята — мы пачынаем вучыцца, і мне радасна, што я зноў з вамі, зноў буду вашым класным кіраўніком — вось ужо каторы год. Усе вы падраслі за гэты час, а я трошкі пастарэла. Але вучыліся мы заўсёды на «выдатна».

І яна, вядома, сказала б усё, што гавораць дзецям перад пачаткам новага года, калі б у клас не зайшлі два новыя вучні. Гэта былі тыя самыя хлопчыкі, якіх Таня сустрэла раніцай на прыстані. Адзін — худы і высокі, другі — нізенькі, таўсташчокі, на выгляд сапраўдная бестыя.

Усе глядзелі на іх з цікаўнасцю. Але ніхто з гэтых сарака хлопчыкаў і дзяўчынак, што неспакойна сядзелі на партах, не глянуў на іх з такім чаканнем, як Таня. Зараз яна даведаецца, хто з іх прынёс ёй муку, яшчэ большую, чым страх. Можа быть, гэта ўсё-такі Коля.

Настаўніца спыталася іх прозвішчы.

Тоўсты хлопчык адказаў:

— Гадзіла-Гадлеўскі.

А худы сказаў:

— Боршч.

«Значыць, сапраўды „яны“ не прыехалі, — падумала з палёгкай Таня і сказала самой сабе: — Добра, пакуль што забудзем гэта».

Затое смех, што зазвінеў у класе, не абяцаў нічога добрага настаўніцы.

І яна сказала:

— Пачнём заняткі. Спадзяюся, што за лета вы, дзеці, нічога не забылі.

Філька голасна ўздыхнуў.

Настаўніца секунду глядзела на яго. Але позірк яе не быў строгім. Яна вырашыла сёння быць паблажлівай да дзяцей. Усё-такі гэта іх свята, і хай ім здаецца, што сёння яна ў іх у гасцях.

— Што ты ўздыхаеш, Філька? — запытала яна.

Філька падняўся з-за парты.

— Я ўстаў сёння на світанку, каб напісаць свайму сябру ліст, але адклаў яго, бо забыўся, якія знакі трэба паставіць у такім сказе: «Куды ты раніцай так рана хадзіла, дружок?»

— Дрэнна, калі ты забыў, — сказала настаўніца і паглядзела на Таню.

Тая сядзела, апусціўшы вочы.

І, зразумеўшы гэта, як жаданне не адказваць зусім, Аляксандра Іванаўна сказала:

— А Таня Сабанеева, ты не забылася, якія знакі прыпынку трэба паставіць у гэтым сказе? Скажы нам правіла.

«Што гэта? — падумала Таня. — Гэта ж ён пра мяне. Няўжо ўсе яны, пават Філька, такія бязлітасныя, што ні на хвіліну не даюць забыць мне пра тое, што ўсімі сіламі я стараюся не помніць».

І, падумаўшы так, яна адказала:

— У сказе, дзе ёсць зваротак, патрэбна коска або клічнік, або пытальнік.

— Вось бачыш, — звярнулася да Фількі настаўніца, — Таня добра помніць правіла. Ідзі ж да дошкі, напішы які-небудзь прыклад, дзе быў бы зваротак.

Філька, падышоўшы да дошкі, узяў крэйду ў рукі.

Таня сядзела па-ранейшаму, апусціўшы вочы, закрыўшыся рукой. І твар яе здаўся хлопчыку такім няшчасным, што ён быў гатовы праваліцца на месцы, калі яго жарт выклікаў у яе незадаволенасць.

«Што з ёй?» — падумаў ён.

І падняўшы руку, крэйдай напісаў на дошцы:

«Эй, товарищь, больше жизни!»

Настаўніца пляснула рукамі.

— Філька, Філька, — сказала яна з дакорам, — ты ўсё перазабыў! Чаму ты слова «товарищ» пішаш з мяккім знакам?

— Гэта дзеяслоў другой асобы, — адказаў, не сумеўшыся, Філька.

— Які дзеяслоў, чаму дзеяслоў? — усклікнула настаўніца.

— Вядома, дзеяслоў другой асобы, — упарта паўтарыў Філька. — «Таварыш! Ты, таварыш, што робіш?» Адказвае на пытанне: «што робіш?».

Рогат прайшоўся па класе, прымусіўшы Таню ўзняць галаву. І калі Філька зноў зірнуў на яе, яна ўжо смяялася сваім мілым смехам мацней за ўсіх.

Філька, усміхнуўшыся, страсянуў с пальцаў мел.

Філька быў задаволены.

А настаўніца, нічога не разумеючы, сачыла за ім, прыхінуўшыся да сцяны.

Як гэты хлопчык, якога яна цаніла за спрытны розум і знаходлівасць, мог быць задаволены грубай памылкай? Не, тут крыецца нешта іншае. Дзеці падманваюць яе. А яна думала, што добра ведае дзіцячае сэрца!