Дзікі сабака Дзінга, альбо Аповесць пра першае каханне

XV

Госці разышліся за поўнач, і Таня ўсім пажадала шчасця: сваім дружным і нядружным сяброўкам, і паляўнічаму, і Фільку, і бацьку, і маці, і Надзеі Пятроўне.

І Колю сказала:

— З Новым годам, Коля! Будзь, сябра, шчаслівы і забудзем пра гэтую дурную рыбу.

Яна вырашыла болей не думаць пра яго.

А сярод ночы Таня спалохана прачнулася. З лічынак, што яна ўчора паклала на печ, вывеўся малады камар. Можа, гэта быў і стары камар, які абагрэўся паміж матылёў на печы, але толькі ён раптам ажыў і зазвінеў.

Гэта было так страшна! Ён звінеў сярод ночы ўзімку, калі яму зусім не трэба звінець.

Таня сядзела на ложку, гледзячы ў цемру, і слухала гэты звон, гэтае трапятанне камарыных крылаў, а сэрца яе стукала моцна, нібы ляскотка начнога вартаўніка.

Няўжо гэты слабенькі гук мог яе спалохаць?

«Трэба яго забіць», — падумала Таня.

Але камар папішчаў яшчэ трохі і змоўк. Ён памёр сам.

Таня зноў заснула і раніцай прачнулася з радасцю.

Маці пайшла ўжо ў бальніцу на дзяжурства, але гэта не засмуціла Таню. Якое раздолле было ў яе на душы, якім лёгкім стала яе цела — яно нібыта згубіла сваю вагу.

«Што гэта, — думала яна, — вакацыі? Ці, быць можа, на самай справе каханне, пра якое без усякага сумнення гаворыць тоўстая Жэня? Ну і няхай каханне… Няхай яно… Але я буду з ім сёння танцаваць на ёлцы. І я пайду на каток. Я ім не буду перашкаджаць. Я пастаю там з краю за сумётам і пагляджу, як яны будуць катацца. І, можа, у яго на каньку развяжацца які-небудзь раменьчык. Тады я завяжу яго сваімі рукамі. Так, я зраблю гэта абавязкова».

І пакуль Таня мылася і снедала, яна ўвесь час думала пра гэта. І вочы яе ззялі, і новым уражаннем здаваўся ёй кожны яе крок, кожны рух рукі.

Яна натачыла канькі, перавязала іх моцна раменьчыкамі і паклікала старога сабаку, кінуўшы яму на снег кавалачак цукру. Той пашукаў яго, тыцкаючы пысай у розныя месцы, але пры сваім слабым нюху так і не змог знайсці.

І ўсё-такі бедны Тыгр і гэтым разам пайшоў з ёю. Але, як потым разважыў ён сваім старэчым розумам, гэта было абсалютна дарэмна. Яны дарма прастаялі цэлую гадзіну на рацэ ля катка, хаваючыся за кожны сумёт. Нікога яны тут не напаткалі. Пуста было вакол. А тое, што яны ўбачылі ўнізе на рацэ, было нават небяспечна. З-за далёкага мыса, пакрытага лесам, ціха краўся вецер, ён краем чапляў скалы і з сіпеннем здуваў снег з камення.

Так прастаялі яны з Таняй даволі доўга і пайшлі назад. Але толькі яны падняліся наверх па сцежцы за рыбаковымі хатамі, як адразу ж убачылі Колю. Ён ішоў, падтрымліваючы Жэню, а яна нахілялася, коўзалася па ледзяных дарожках, раскатаных дзецьмі рыбакоў. У руках яны трымалі канькі.

Таня завярнула налева ў завулак і стаілася за хатай, схаваўшы свае канькі ў сумёт. Тыгр прысеў побач, гледзячы на яе. Ён не разумеў яе.

Вось Коля прайшоў міма, нічога не прыкмеціўшы, а яна ўсё стаяла. Тыгр паскуголіў трошкі, лапы яго задрыжалі. Ён успомніў пах птушыных костак, якія Коля часта прыносіў яму, і сумленне яго заныла. Ён з віскам скочыў з-за хаты і кінуўся следам за Колем. Той азірнуўся.

— Тыгр, ты тут? — сказаў ён здзіўлена. — А дзе ж Таня?

А Таня — вось яна — выйшла з завулка і стаіць: хавацца больш няма чаго. Твар яе залівае яркая фарба, гусцейшая, чым гэта магло быць ад халоднага ветру, які яшчэ з раніцы дзьмуў з усходу.

— Тыгр, — сказала яна, — хадзі зараз жа сюды.

Коля пакланіўся Тані і пайшоў ёй насустрач, як папала размахзаючы канькамі.

— Ты была ўжо на катку, так рана? — спытаў ён. — А я думаў, ты з Фількам пайшла на спектакль у школу.

Таня стаяла нерухома, павярнуўшы твар убок, і словы дрэнна слухаліся яе, хаця яна гаварыла ганарліва:

— Я зусім не была на катку, ты ж бачыш, што канькоў у мяне няма. Філька сказаў табе праўду. Мы ідзём з ім у школу на спектакль.

Коля зірнуў на Таніны рукі. Так, канькоў яна не трымала ў руках, не было іх і на плячы.

— Дык гэта праўда? Выдатна! — сказаў ён. — У такім разе, Тыгр, хадзі сюды.

Таня крыкнула:

— Тыгр, ні з месца!

І стары сабака застаўся на месцы, хаця пах смачных костак не ішоў у яго з галавы. Ён пасядзеў яшчэ крышку каля Тані, і, можа, падумаў, што яму рабіць у такім цяжкім выпадку, і, успомніўшы, відаць, пра свае справы, кінуўся назад у завулак, пакінуўшы дзяцей адных.

Услед за ім шпаркімі крокамі пайшла і Таня.

Яна ішла, стараючыся не азірацца назад.

«Не, я не буду больш хавацца ад Колі за хатамі і сумётамі, — думала Таня, ідучы па вуліцы. — Я не завяжу яму раменьчык на каньках, і ніколі не трэба гэтага рабіць».

І як мала ні жыла Таня на зямлі і як доўга ёй яшчэ ні заставалася жыць, але яна рашыла ўсё астатняе жыццё нават не ўспамінаць пра Колю, забыць думаць пра яго. Ёсць жа на свеце радасці лепшыя, чым гэтая, і, напэўна, больш лёгкія.

Яна іх ведала раней, яшчэ зусім нядаўна ловячы фарэль у рацэ ці слухаючы гукі горна на лінейцы ў адным радзе з іншымі.

І Філька зараз чакае яе ў школе на спектаклі, і ля адкрытых варот тоўпяцца яе сябры.

Нарэшце яна можа проста глядзець па баках, ні пра што не думаючы, можа разглядаць свой родны горад. Ён таксама прыносіць ёй радасць. Ён невялікі, але, як і яна, сябруе з яе небам, з чорнымі ад хвой лясамі. І вясной рачныя арлы любуюцца ім з вышыні. Ён і цяпер, узімку, прыгожы. І ён не ўвесь драўляны. Яго прыстань каменная, і школа каменная, і каменны новы дом, у якім плавяць золата. А колькі новых дарог бяжыць да яго з лесу і зноў уцякае ў лес, дзе ў самай глыбіні днём і ўначы чутно дыханне высокіх труб, плыве новы дым над вяршалінамі кедраў! А колькі машын праходзіць праз горад, абкруціўшы ланцугамі свае колы, каб яны не коўзаліся па снезе!

А вось і стары меднік таксама праходзіць праз горад і крычыць на скрыжаваннях: «Лудзіць, паяць!» Вясной ён носіць сваю маленькую рэйку на плячах, а зімой цягне яе на вяроўцы па снезе, і яна слізгоча, палягчаючы яму працу, — бяжыць за меднікам, як сабачка. Каму што трэба — слізгацца ці не слізгацца. Хіба гэта блага?

І, праводзіўшы вачыма медніка, які грукатаў жалезам, Таня пакрочыла шырэй, хутчэй пабегла наперад да адчыненых варот школы.

Каля школы тоўпіліся дзеці. Але дзіўна, яны не заходзілі, а выходзілі з варот. Яны з крыкам беглі насустрач Тані, і яна доўга не магла зразумець іх словы.

— Буран, — крычалі яны, — буран! Ніякага спектакля не будзе!

Маці, хутаючыся ў футра, хапалі малых за рукі і вялі дадому. Іншых забіралі бацькі.

З варот выйшла Аляксандра Іванаўна, ведучы за сабой тую самую дзяўчынку, хуткія ногі якой так часта перабягалі Тані дарогу. А за другую руку настаўніцы трымаўся маленькі хлопчык, каторы, як здавалася, нікуды не хацеў ісці.

Таня ўважліва агледзелася вакол. Яна ўзняла вочы і ўбачыла неба, падзеленае рэзка на два колеры — чорны і сіні. Чорным яно было злева, на ўсходзе, і стаяла там прамой сцяной. І сцяг на гарадской каланчы ляцеў наперад, таксама прамы, як струна. На горад насоўваўся буран. Ён плыў высока, ён яшчэ не апускаўся на зямлю.

Таня паглядзела на паветра скрозь пальцы. Яно было цёмнае і густое.

«Буран, — з трывогай падумала Таня, — а яны на рацэ».

— Буран! — крыкнула Аляксандра Іванаўна. — Вяртайся, Таня, дадому. Скажы пра гэта ўсім, каго сустрэнеш.

Але Таня не павярнула. Яна падбегла бліжэй.

— Я не баюся бурану, — сказала яна. — Я дапамагу вам. Дайце мне дзяўчынку, я завяду яе дадому.

— Яна жыве далёка, каля ракі, дзе баржы.

— Нічога, я ведаю, дзе яна жыве.

— Ну, добра, адвядзі, а я павяду хлопчыка. Толькі глядзі, хутчэй вяртайся дадому, — неспакойна сказала настаўніца.

— Я зраблю ўсё добра, — таропка сказала Таня, — не хвалюйцеся, Аляксандра Іванаўна.

Яна схапіла дзяўчынку за руку, і ўдваіх яны пабеглі па доўгай вуліцы, дзе, не гледзячы на поўдзень, гаспадыні зачынялі аканіцы на вокнах і запальвалі ў дамах агні.

Яны беглі хутка, не спыняючыся, толькі вецер на скрыжаваннях затрымліваў іх.

Ля ракі з вышыні Таня ўбачыла баржы, занесеныя снегам па самыя мачты. А направа — каток. Шырокі і роўны лёд быў чысты ад снегу. Па краях яго на ўбітых колах віселі гірлянды з яловых лапак. Яны матляліся, як снасці на шхуне, якую застала бура. А далёка за катком, на рацэ, на вяршынях адкрытых гор, як кветкі, падымаліся на тонкіх сцяблінах белыя віхуры. На катку нікога не было. Толькі дзве маленькія постаці, трымаючыся за рукі, каталіся па краі.

Таня збегла ўніз па сцежцы і памчалася ўздоўж берага, паглядаючы то на каток, то на дзяўчынку, якая задыхалася ад бегу.

Яна спынілася на секунду.

— Гэта нашы, — сказала дзяўчынка. — Чаго ж ты ім не крычыш?

Але замест адказу Таня прыклала руку дзяўчынкі да свайго сэрца.

— Паслухай, як б'ецца.

— У мяне змерзлі вушы, — сказала дзяўчынка. — Я нічога не чую. Ідзе буран, а яны катаюцца. Чаму ты ім не крычыш?

І Таня зноў не адказала ёй. Яна ўзяла яе на рукі і панесла ў дом, які стаяў на самым беразе.

Праз імгненне Таня зноў паказалася на парозе дома, цяпер адна. Яна скочыла ўніз на лёд і пайшла паміж барж па сцежцы, дзе ногі патаналі ў снезе. Яна вырашыла зусім не спяшацца. Яна пойдзе яшчэ марудней па гэтай цяжкай сцежцы. І хай буран засыпле ёй вочы, засыпле і каток, і гірлянды з яловых галін, да самых гор няхай ён пакрые ўсю раку снегам. Яна не будзе спяшацца. Яна прыйдзе на каток і скажа ім груба: «Пара вам адумацца і разысціся па дамах. Толькі не думайце, што я прыйшла сказаць вам гэта. Я вадзіла дзяўчынку дамоў і выпадкова праходзіла міма. Гэта ваша шчасце, таму што я бачу — вы абое забыліся на ўсё. А калі і не дзяўчынка, то мне проста падабаецца гуляць тут, на рацэ, перад буранам. Можаце не верыць мне, як хочаце. Толькі вы бачыце — вось я павольна прыйшла сюды і пайду зараз, зусім не спяшаючыся».

Так мармытала Таня, паскорваючы крок, пакуль ногі не панеслі яе, як на крылах. Яна імчалася міма змёрзлых барж, і цёмнае паветра гудзела ў яе вушах. А дарожка аказалася самай кароткай з усіх. Яна хутка прывяла яе на каток. Але тут Таня нікога не застала. Яна абвяла вачыма ўсю раку, бераг, што дыміўся на высокіх мясцінах. І нечакана заўважыла Колю блізка, амаль каля ног. Ён сядзеў на снезе побач з хвойнымі гірляндамі, што ўпалі ад ветру, і Жэня сядзела побач з ім. Імгла падбіралася ўжо да сонца.

Таня грудзьмі разадрала яловыя галіны.

— Вы што, сляпыя? — сказала яна Жэні. — Хутка пачнецца буран. Аляксандра Іванаўна загадала, каб усе ішлі па дамах.

Але, сказаўшы гэта, яна ўбачыла, што Жэня і без таго напалохана: хаця шчокі яе былі чырвоныя, але яна ўся дрыжала.

— Што здарылася? — у трывозе спытала Таня.

— Гэта ўсё Коля падстроіў, — сказала Жэня, дрыжучы. — Яму хацелася пакатацца са мной на каньках. Але мне страшна, тут вецер.

— Нашто ты маніш? — сказаў Коля. — Хіба ты не хацела пакатацца раніцай?

— А хіба ты не прасіў Фільку, каб той сказаў Тані, што мы раніцай пойдзем сюды? — злосна адказала Жэня.

Але Таня не слухала іх. Яна занепакоена схілілася над Колем.

Твар яго быў бледны, ён трымаўся за нагу, не маючы сілы ўстаць з сумёта.

— Ідзі ты, дурніца, — сказаў ён Жэні. — Ідзіце вы абедзве, я застануся адзін.

Жэня ўсё не пераставала калаціцца.

— Я пайду дамоў, — сказала яна.

Таня ўзяла Жэню за плечы, ціха павярнула тварам да горада.

— Ідзі, — сказала яна. — Толькі зайдзі да Фількі і скажы, што мы тут. Мамы няма дома.

— Не, не, я пайду дадому. Я баюся — хутка пачнецца буран.

Жэня пабегла ўверх на гару, рукавом закрываючы ад ветру твар.

Таня села на лёд перад Колем, пачала рукамі развязваць рамяні.

— Ты ўдарыўся? Табе баліць? — спытала яна.

Ён прамаўчаў.

Навокал цямнела ўсё: рака, і лёд, і неба.

Пальцы яе змерзлі. Яна сагравала іх, зрэдку моцна заціскаючы паміж каленяў. Коля сіліўся не стагнаць. Яна падала яму руку. Ён устаў і зноў апусціўся на снег.

— Ты зламаў нагу? — сказала Таня з жахам.

— Не, — адказаў Коля, — я толькі трохі расцягнуў сабе жылу. Гэтая дурная Жэня зусім не ўмее катацца.

Потым яна пачула яго смех, між тым як смяяцца яму было б не варта.

Можа, ён смяецца з яе, з яе страху за жыццё? Можа, гэта толькі прытворства і жарт — нага ў яго зусім не баліць?

— Паглядзі на дарогу, — сказаў ён са смехам, — гэта ж Тыгр нясе твае канькі ў зубах. Я так і думаў, што ты іх схавала.

Яна паглядзела на дарогу.

Так, гэта Тыгр бег па лёдзе, цягнучы за раменьчыкі канькі. Ён паклаў іх ля яе ног і прысеў побач, чакаючы падзякі. Яна правяла змерзлай рукой па яго халоднай поўсці. Але навошта ёй цяпер канькі і дзе ён іх узяў? Ён, відаць, выкапаў іх з сумёта за домам. Ён валок іх па вуліцы, палохаючыся сустрэчных. І вецер кідаў у яго снегам. Яму, відаць, цяжка было цягнуць. А ўсё дарэмна: ёй цяпер не патрэбны канькі.

— Што ж мне рабіць? — сказала яна. — Мамы няма дома. Няма нікога, апроч Тыгра. Але калі ты не можаш ісці, я на руках занясу цябе да рыбаковых хат. А тут заставацца нельга. Ты не ведаеш нашых буранаў.

— Я не баюся вашых буранаў, — упарта адказаў Коля. — А калі ты думаеш, што я спалохаўся глыбокай вашай ракі і не пайшоў тады ў ваду па тое няшчаснае кацяня, — твая справа. Думай, як хочаш. Ідзі, калі ты баішся.

— Не, — сказала Таня, — я не бурану баюся, я баюся за цябе. Гэта небяспечна, і я застануся тут з табой.

Яна села на снег каля Колі. Яна глядзела на яго з пяшчотай і не хавала яе больш. І твар яе выказваў трывогу.

Ён апусціў галаву.

— Я павінен быць дома, — сказаў ён. — Я даў слова бацьку. Ён жа не ведае, дзе я.

— Што ж мне рабіць? — паўтарыла Таня.

Яна адвяла вочы ад Колі і задумліва паглядзела на Тыгра, што дрыжаў на лятучым снезе, потым ускочыла на ногі, ужо вясёлая.

Неба спаўзала з гор, сцелючыся, як дым, па цяснінах. І чорная далячынь была блізкая, стаяла за скаламі побач. Але самы страшны вецер яшчэ не выйшаў з-за пясчанай касы, дзе былі раскіданы камяні. І снег яшчэ не падаў зверху. Буран насоўваўся павольна.

— У нас ёсць час, — сказала Таня. — У Фількі сабакі, а я праўлю нартай выдатна. Я прыганю іх сюды. Мы можам паспець. Пачакай мяне тут, і я завязу цябе да бацькі. Толькі не палохайся. З табой застанецца сабака. Ён нікуды не пойдзе.

Таня пасадзіла Тыгра ў сумёт і дала яму лізнуць сваю руку. Ён застаўся на месцы, гледзячы са страхам на поўнач, дзе бура ўжо рухала снег і калыхала лясы на гарах.

Таня ўзбегла на бераг.

Нахіліўшы твар і рассякаючы вецер целам, яна прабегла па вуліцы, заваленай высокімі сумётамі. Усе вароты былі ўжо зачынены. Толькі адны Фількавы вароты стаялі адкрытыя насцеж. Толькі што ён прыехаў з бацькам на сабаках. Ён стаяў на ганку, і чысціў свае лыжы, і, убачыўшы побач Таню, якая дыхала моцна, здзіўлена адступіў перад ёй. А сабакі ляжалі ля варот на двары, запрэжаныя ў нарту, — іх яшчэ не паспелі распрэгчы. І каюр — доўгая палка з ясеню — быў уторкнуты побач з імі ў снег.

Таня схапіла каюр і ўпала ў нарту.

— Што ты робіш, Таня! — крыкнуў спалохана Філька. — Асцярожна, яны злыя.

— Маўчы, — сказала Таня, — маўчы, любы Філька! Мне трэба хутчэй адвезці да бацькі Колю. Ён звіхнуў сабе нагу на катку. Я зараз прыганю тваю нарту. Па рацэ гэта блізка.

Яна ўзмахнула каюрам, крыкнула на сабак па-нанайску, і сабакі вынеслі яе з варот.

Пакуль Філька паспеў саскочыць з ганка і надзець на ногі лыжы, нарта ўжо была далёка. Але ўсё ж ён бег за Таняй і крычаў з усёй моцы:

— Буран, буран! Куды ты? Пачакай мяне!

Але Таня ўжо не пачула яго крыкаў.

Яна сядзела на нарце вярхом, як сапраўдны паляўнічы. Яна правіла выдатна, трымаючы напагатове каюр. І дзіўна, сабакі слухаліся яе, хаця голас яе быў ім незнаёмы.

Філька спыніўся. Вецер ударыў яго ў плечы і прымусіў прысесці на лыжы. Але ён не павярнуў назад.

Ён пасядзеў крышку на лыжах, раздумваючы пра тое, што ўбачыў, пра вецер, пра Таню і пра сябе самога. І, рашыўшы, што ўсё добрае павінна мець добры напрамак, павярнуў раптоўна ад дому і, рушыўшы на дарогу, што вяла ў крэпасць цераз лес, пабег па ёй насустрач буры.

А пакуль ён бег, сабакі яго дружна вывезлі Таню на лёд. Яна прытармазіла нарту побач з Колем, з сілай уткнуўшы паміж палазоў доўгі каюр. І адразу сабакі палеглі, зусім не сварачыся адзін з адным.

Коля, хістаючыся ад болю, цяжка ўстаў. Але ён усміхаўся. Нават задавальненне свяцілася на яго змёрзлым твары. Ён упершыню бачыў у запрэжцы сабак, упершыню яму даводзілася ездзіць на іх.

— Сапраўды, гэта нядрэнна прыдумана, — сказаў ён, паглядзеўшы на лёгкую нарту, падбітую кітавым вусам, і на сабак, што грызлі снег па баках. — Гэтыя сабакі не такія злосныя, як пра гэта бесперапынку гаварыў мне Філька, і не такія дужыя на выгляд. Яны не намнога большыя за нашых шпіцаў.

Але Таня, якая лепей ведала іх злосць, нястрыманы нораў і непатольную прагу свабоды, ні на крок не адыходзіла ад нарты. Толькі на момант адлучылася яна, каб асцярожна падхапіць на рукі Колю і пасадзіць яго ў сані. Потым падняла дрыжачага ад страху Тыгра, прыціснула яго да грудзей, скокнула ў нарту і пусціла сабак наперад.

Але якія няўлоўныя былі пры гэтым яе рухі, і якія дакладныя, які пільны быў позірк на снег, што пачынаў сіпець і варушыцца па дарозе, і якім нясмелым рабіўся ён, калі яна скіроўвала яго назад — на Колю.

— Табе не вельмі баліць? — пыталася яна. — Пацярпі, хутка прыедзем. Толькі б паспець да бурану!

Ён здзіўляўся. У яе вачах, якія трывожна гарэлі пад абмерзлымі ад ветру вейкамі, і ва ўсёй яе істоце бачыўся яму другі, зусім незнаёмы сэнс. Нібыта на гэтых дзікіх сабаках, запрэжаных у лёгкія сані, скрозь калючы снег, што сек скуру на твары, несліся яны абое ў нязведаную, новую краіну, пра якую ён яшчэ нічога не чуў.

І ён трымаўся за яе вопратку, каб не вываліцца.

А завея ўжо займала дарогу. Яна ішла сцяной, як лівень, паглынаючы святло і звонячы, як гром паміж скал.

І Таня, аглушаная гэтым ветрам, убачыла смутна, як ад гэтай белай сцяны, нібы стараючыся адарвацца ад яе, ускач імчыцца па дарозе конь. Каго ён выносіў з бурану, Таня не магла ўгледзець. Яна адчула толькі, як сабакі з лютасцю рвануліся насустрач, і закрычала на іх дзікім голасам. Коля не зразумеў яе крыку. Але сама яна ведала, чаму крычыць страшна: сабакі больш не слухаліся.

Нібыта цяжкім кап'ём, Таня паківала каюрам і, натужыўшы руку, з сілай уторкнула яго ў снег. Ён увайшоў глыбока і зламаўся. Тады Таня павярнулася, і Коля на адно толькі імгненне ўбачыў на твары яе жах. Яна крыкнула:

— Трымайся мацней за нарту!

Яна падняла Тыгра над галавой і кінула яго на дарогу. Ён з віскам упаў у снег.

Потым, нібы зразумеўшы, што яму трэба рабіць, імгненна ўскочыў і з гучным выццём панёсся побач з вупражкай. Ён апярэдзіў яе, быццам сам асуджаючы сябе на пагібель. Сабакі заўважылі яго. Ён кінуўся прэч з дарогі, і яны панесліся ўслед за ім.

Конь праскакаў міма.

«Дарагі мой, бедны Тыгр!» — падумала Таня.

Ён скакаў па цаліне высока, ён патанаў, ён задыхаўся ў снезе. Ён, можа, нават праклінаў людзей, якія знявечылі ягонае цела, зрабілі кароткімі ногі, шыю доўгай і слабай. Але ён любіў гэтую дзяўчынку, з якой разам гуляў шчанюком і вырас разам, і толькі ён адзін састарэў. Ці ж справядліва гэта?

А Таня прыпала да нарты, пачуўшы доўгі віск, і хрыпенне, і стук сабачых іклаў, які заглушаў шум ветру.

Нарта, якую не стрымліваў больш тормаз, наляцела на сабак, паднялася, перакулілася набок.

І сабакі памчалі ў глухую завею.

Ніхто не варушыўся: ні Таня, што ляжала побач з нартай, ні Коля, які ўпаў ніцма, ні мёртвы Тыгр з разарваным горлам, які глядзеў у непагоднае неба, — усё было нерухомае. Рухаўся толькі снег і паветра, якое туга хадзіла туды-сюды па рацэ.

Таня першая ўскочыла на ногі. Яна нахілілася, падняла нарту і зноў нахілілася, дапамагаючы ўстаць Колю. Падзенне не ашаламіла яе. Як і раней, усе яе рухі былі няўлоўныя, моцныя, гнуткія. Яна страсянула снег з твару спакойна, нібыта нічога не здарылася.

Коля ж не стаяў на нагах.

— Мы загінем. Што я нарабіў, Таня! — сказаў ён са страхам, і нават слёзы выступілі ў яго на вачах, але яны змерзліся, не паспеўшы нават скаціцца па вейках.

Коля пачаў зноў хіліцца на бок, апускацца на зямлю. І Таня зноў падхапіла яго, стараючыся ўтрымаць.

Яна закрычала яму:

— Коля, ты чуеш, мы ніколі не загінем! Толькі нельга стаяць на месцы — занясе. Ты чуеш мяне, Коля, мілы! Рухацца трэба!

Яна напружвала ўсе сілы. І так стаялі яны, нібыта абняўшыся. І завея прытуліла іх на хвіліну ў сваіх воблаках, а потым аглушыла сваім моцным голасам.

Таня нагой падсунула нарту бліжэй.

— Не, не, — крыкнуў Коля, — я гэтага не хачу! Я не дазволю табе мяне везці!

Ён пачаў вырывацца, Таня абхапіла яго за шыю. Халодныя твары іх краналіся адзін аднаго. Яна прасіла, паўтараючы адно і тое ж, хаця цяжка было вымавіць слова — кожны гук на губах паміраў ад жорсткага ветру.

— Мы выратуемся, — гаварыла яна. — Тут блізка. Хутчэй! Нельга чакаць.

Ён апусціўся на нарту. Яна шалікам сцерла з яго твару снег, агледзела рукі — яны былі яшчэ сухія — і моцна завязала ля кісці шнуркі яго рукавіц.

Учапіўшыся за абрывак вяроўкі, Таня пацягнула нарту за сабой. Высокія хвалі снегу каціліся ёй насустрач — заступалі дарогу. Яна падымалася на іх і зноў апускалася і ўсё ішла і ішла наперад, плячыма рассоўваючы густое, увесь час рухлівае павегра, якое пры кожным кроку адчайна чаплялася за вопратку, як калючкі паўзучых траў. Яно было цёмнае, поўнае снегу, і нічога скрозь яго не было бачна.

Часам Таня спынялася, вярталася да нарты, штурхала Колю і, нягледзячы ні на якія яго пакуты і скаргі, прымушала зрабіць дзесяць крокаў наперад. Дыхала яна цяжка. Увесь твар яе быў мокры, і вопратка цвярдзела — пакрывалася тонкім лёдам.

Так ішла яна доўга, не ведаючы, дзе горад, дзе бераг, дзе неба, — усё знікла, схавалася ў гэтым белым мораку. Але Таня ішла, нахіліўшы твар, намацваючы дарогу нагамі, і, як у самую страшную спёку, пот струменіўся па яе спіне.

Раптам яна пачула стрэл з гарматы. Яна зняла шапку, паслухала, падбегла да Колі і зноў прымусіла яго ўстаць з санак.

Яна закрычала, і гукі з цяжкасцю выляталі з яе горла. Але крык яе здаўся не мацнейшым за шоргат сухіх сняжынак.

— Ты чуў, гармата страляе з крэпасці. Можа, гэта нам падаюць знак.

Ён слаба кіўнуў галавой. Здранцвенне ахоплівала яго ўсё мацней. І Таня ўжо не пасадзіла, як раней, Колю ў санкі, а, абхапіўшы за пояс і паклаўшы яго руку сабе на шыю, пацягнула зноў наперад, прымушаючы яго перабіраць нагамі. А нарта засталася на месцы.

Яны збочылі ўлева, адкуль пачуўся яшчэ адзін стрэл. Гэты быў гучнейшы і прайшоўся па ўсёй рацэ.

Таня мацней налягла на вецер грудзьмі, благаслаўляючы моц сваіх лёгкіх, якія дапамагалі ёй неяк дыхаць у гэтую страшэнную буру, і моц сваіх ног, што неслі яе наперад, і сілу рук, што не выпускалі з абдымкаў сябра.

Але часам на імгненне нападаў на яе страх. І тады здавалася ёй, што яна адна ў свеце сярод гэтай завірухі.

А між тым насустрач ёй, ахутаныя гэтай жа завірухай, рухаліся на лыжах пагранічнікі. Яны ішлі густым ланцугом, які раскінуўся далёка па рацэ. У руках у кожнага была доўгая вяроўка, канец якой трымаў другі. Так былі яны аб'яднаны ўсе да адзінага і нічога не баяліся ў свеце. Такая ж імгла, тыя ж таросы, тыя ж высокія сумёты, што каціліся наперад і назад, паўставалі перад імі, як і перад Таняй. Але стралкі лёгка збягалі з іх і лёгка ўзбіраліся, не губляючы дарэмна дыхання. А калі вецер мацнеў, яны прыгіналіся да зямлі, нібы стараліся пад ім праскочыць.

Так набліжаліся яны да таго месца, дзе была Таня. Але і за два крокі яе не было бачна. Па-ранейшаму адзінокай здавалася сярод завірухі гэтая дзяўчынка з абледзянелым ад поту тварам, якая трымала на руках свайго аслабелага сябра. Яна яшчэ рухалася наперад, але ў яе не хапала ўжо сіл. Яна хісталася ад кожнага парыву ветру, падала, зноў уставала, працягваючы наперад толькі адну вольную руку. І раптам адчула яна сваім локцем вяроўку. Яна сутаргава ўчапілася за яе. Гэта магла быць і вяроўка з баржы, што ўмерзла недалёка ў лёд. Але ўсё-такі, перабіраючы рукой па канаце, Таня закрычала:

— Хто тут, памажыце!

І нечакана дакранулася да бацькавага шыняля. У змроку, без усялякіх бачных адзнак, не вачыма, аслепленымі снегам, не пальцамі, змярцвелымі ад сцюжы, а сваім цёплым сэрцам, што так доўга шукала ў цэлым свеце бацьку, пазнала яна яго тут, у халоднай пустыні, якая пагражала смерцю, у поўнай цемры.

— Тата, тата! — закрычала яна.

— Я тут! — адказаў ён ёй.

І твар яе, знявечаны мукай і стомай, пакрыўся слязамі.

— Ён жывы, — сказала яна, падштурхнуўшы Колю да бацькі, і сама, уся ўздрыгваючы ад громкага плачу, прыпала лбом да яго каленяў.

Ён прысеў на кукішкі і, сарваўшы з сябе шынель, ухутаў прыціснуўшыхся да яго дзяцей.

Што з ім? Ён таксама плакаў, і твар яго, перакрыўлены пакутай, як у Тані, быў зусім мокры. Але гэта мог быць і снег, што растаў ад яго дыхання пад цёплым шаломам.

— Філька… Філька прыбег да нас, — сказаў бацька.

— Філька, Філька, — паўтарыла гучна Таня, хаця Фількі не было тут.

Хвіліны са дзве яны заставаліся нерухомыя. Снег поўз на іх усё вышэй.

Бацька моцна таргануў за вяроўку. Злева і справа пачалі падыходзіць чырвонаармейцы, не выпускаючы з рук ліны. Яны, як белыя клубы снегу, узнікалі з завірухі і спыняліся каля дзяцей.

Апошні падышоў чырвонаармеец Фралоў. Ён увэсь быў закручаны ў завею. Ружжо яго вісела за плячыма, а твар быў у снезе.

— Знайшлі, — сказаў ён. — Я ж казаў, што знойдзем. Без гэтага нельга.

Чырвонаармейцы цесным колам акружылі дзяцей і палкоўніка, і ўвесь натоўп рушыў па завірусе назад.

А з крэпасці пачуўся яшчэ адзін стрэл.