Удзячнасць і абавязак [літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі]

І стаў вытокам радасці радок

З чаго пачынаецца паэт?

У выказваннях крытыкаў, гісторыкаў літаратуры і эстэтычнай думкі адказы на гэта пытанне можна знайсці самыя розныя. У залежнасці ад таго, як хто разумее паэзію, яе прыроду і яе назначэнне ў жыцці людзей.

Дык вось, калі паэзію разглядаць як спецыфічны від грамадска-карыснай дзейнасці (а не як забаву), калі паэзія — лёс, адзіна магчымая форма існавання (а не рамяство і не захапленне), то паэт пачынаецца з пачуцця бацькаўшчыны, радзімы, з глыбока ўсвядомленага адчування сваёй прыналежнасці да народа, неад'емнай часцінкай якога з'яўляешся, кроўнай прывязанасці да зямлі, на якой нарадзіўся. Шчыра кажучы, з гэтага ён пачынаецца і гэтым «трымаецца», жыве, існуе як творчая асоба, у гэтым — сапраўдная, глыбінная сутнасць усёй яго жыццядзейнасці.

Усведамленне таго, што ты прыйшоў у жыццё, каб выявіць і сцвердзіць сабою гэтае найвялікшае і найвысакароднейшае з усіх чалавечых пачуццяў,— вось той вызначальны момант, ад якога і трэба весці адлік. Усё, што робіць паэта паэтам, пачынаецца адсюль. І ўся моц-сіла ягонага слова — у гэтым жа. Без гэтага сапраўднага паэта няма і быць не можа. Бо паэт — гэта не рыфмач, не вершаскладальнік. Найбольш дакладны сінонім да слова паэт — патрыёт, ці, як цудоўна кажуць пашы сябры балгарцы,— «родалюбсц», што значыць верны сып свайго роду-племепі, той, хто горача любіць свой род і самаахвярна служыць дзеля яго ўзвышэння і працвітання.

Паэт Генадзь Бураўкін, паколькі ён паэт сапраўдны,— не выключэнне: ён таксама пачаўся з пачуцця бацькаўшчыны, сыноўняй любасці да роднага краю, і працягвае гэтым пачуццём як паэт існаваць — пачуццём непарыўнай еднасці ўласнага лёсу з лёсам свайго народа. Прыгадаем радкі з яго першай кнігі «Майская просінь» (1960):

Або — таксама пра родны кут, толькі ўжо ў іншым гістарычным плане:

Хораша, вельмі хораша пачынаў адкрываць для сябе і для сваіх сучаснікаў родную зямлю і яе гісторыю дваццацігадовы паэт! Хораша пачынаў і гэтак жа хораша — на даверлівай інтанацыі, на свабодным дыханні, вобразным і дакладным радком — працягваў усе гады далей, ва ўсіх наступных кніжках («З любоўю і нянавісцю зямною», 1963; «Дыханне», 1968; «Жніво», 1971; «Выток», 1974; «Варта вернасці», 1978). З тою, можа быць, розніцай, што яго сыноўняе прызнанне ў любові і вернасці Беларусі, яго шчырая споведзь удзячнасці і абавязку перад сваім народам натуральна паглыбляліся і набывалі адбітак той мудрай разважлівасці і спакойнай упэўненасці, што прыходзяць з узростам.

У адзін шэраг з гэтым становяцца такія слаўныя вершы канца 60-70-х гадоў, як «Рэкі Беларусі», «*** Словы жудасна паміраюць...», «*** Над дарогай — туман ці пыл...», «*** Мы дома песень менш знаходзім...», «*** Хто раней, хто пазней...», «*** Мая вясковая хаціна...», «*** Хтось палюе на сініцу...», «*** Люблю свой край зялёны і спакойны...», «*** Ты, мой народ, мяне не папракнеш...», «Мінскі трыпціх...», «*** Вечарамі на чужых узгорках...», «*** Я над аджылым не дрыжу...», «*** Не кліч мяне музыкай модненькай...», «Удзячны лёсу...», «Вяртанне песні...», «*** Заморскія далікатэсы...», «Выток», «*** Народ мой, дзякую табе...», «*** У гарадскім нямоўклым гуле...», «Прыязджайце дадому!..», і нарэшце — лепшае, што стварыў Бураўкін на гэтую тэму і наогул з усяго ім дасюль напісанага,— паэма «Ленін думае пра Беларусь» (размова пра якую будзе далей асобная).

Я знарок выпісаў гэтыя назвы, бо нават адзін іх пералік ужо сам па сабе робіць уражанне: гэта ж цэлая анталогія лірычных прызнанняў у любові і пашане свайму народу і краю! Я хацеў гэтым падкрэсліць, як жа часта звяртаецца паэт у думках і марах сваіх да родных малюнкаў і вобразаў, да сучаснага і мінулага любай бацькоўскай зямлі. Што ні кажыце, а такая пастаянная скіраванасць, настроенасць душы паэта на тэму бацькаўшчыны, тэму, якая, па сутнасці, стала яго пастаянным найпершым і найбольшым душэўным клопатам, ёсць несумненная і самая верная адзнака сапраўднай грамадзянскай сталасці паэта. І як жа гэта ў традыцыі нашай беларускай паэзіі — у традыцыі, што ідзе ад Багушэвіча, Цёткі, Купалы, Коласа, Багдановіча!

Пералічаныя вершы, хаця і аб'яднаны адной вялікай тэмай, вельмі розныя і па гучанню ці настрою, і па канкрэтнай ідэйна-мастацкай задуме ці матыву, па тым непасрэдным жыццёвым «матэрыяле», што прымусіў паэта выказацца. У адным выпадку — гэта прасветленасць усведамлення, што вытокі новых песень трэба шукаць перш за ўсё там, «дзе першы крок рабілі, дзе пашы мацеркі жывуць»: «Шукаем сцежак невядомых, чужыя топчам бальшакі. А песні нас чакаюць дома, ля цёплай матчынай шчакі». У другім — гэта прыфарбаваны пачуццём горычы роздум аб складаных шляхах нацыянальнай гісторыі, аб сучасным і мінулым беларускага дойлідства, аб лёсе матэрыяльнай і духоўнай культуры народа: «І пад будзённасцю муры, што мы наставілі паспешна, маўчаць нясвіжскія муры і Белая ўзлятае вежа... Стаю каля сівой красы, хаджу па гулкіх сутарэннях — і чую продкаў галасы, і бачу нашых дзён карэнні». У трэцім — гэта балюча трывожны зварот да людзей, каб не давалі паміраць словам, бо яны «паміраюць жудасна», бо «здаецца, не словы — народы адыходзяць моўчкі ў нябыт»: «Немата ім сціскае грудзі, заціхае самотны ўздых... Людзі! Людзі! Ну, што ж вы, людзі, не ратуеце родных, іх?..» І так — свой канкрэтны змест у кожным вершы гэтай адзінай магістральнай тэмы. Спяшаюся пры гэтым падкрэсліць, што Бураўкіну-песняру роднага краю заўсёды было чужым пачуццё нацыянальнай замкнутасці, самаізаляванасці, пазіцыя адмежавання ад вялікага свету людства для яго рашуча непрымальная. Зрэшты, сцвярджае паэт, гэта ў характары самога беларускага народа, гэта самая каштоўная рыса народнай душы, якою так справядліва ён даражыць.

Любоў да роднай зямлі не толькі не засланяе паэту «чужой красы», але, наадварот — дапамагае гэтую красу лепей убачыць, памагае лепш зразумець хараство душы сяброў і проста людзей добрай волі, дзе б яны ні жылі на планеце. Пра гэта сведчаць яго вершы і паэмы інтэрнацыянальнага «паходжання», у прыватнасці, такія нізкі, як «Лісты ў Ленінград», «Варненскія замалёўкі», «Югаслаўскі мерыдыян», «Чатыры песні пра Эрнеста Чэ Гевару», прысвечаная Юрыю Гагарыну «Паэма расстання», і іншыя. З другога боку, гэтая любоў своеасабліва праясняе позірк паэта і на агіднасці чужога свету, на тое брыдкае, нізкае, нялюдскае, што непазбежна нараджаецца ў нетрах капіталістычна-буржуазнага грамадства і апраўдваецца яго ідэалогіяй. Я маю на ўвазе некаторыя вершы з нізкі «Старонкі з фестывальнага блакнота» і асабліва — з нізкі «Амерыканскія эскізы», лірычны герой якіх — верны нашчадак таго свайго вялікага папярэдніка, што яшчэ больш як паўвека назад заявіў: «Я в восторге от Нью-Йорка города, но кепченку не сдерну с виска: у советских собственная гордость — на буржуев смотрим свысока».

І тут мне хацелася б сказаць пра тое, пра што не раз наважваўся пачаць спецыяльную гаворку і пра што да крыўднага несправядліва маўчыць крытыка. З нашага літаратурнага ўжытку фактычна выбыў тэрмін «палітычная лірыка». Як быццам аднойчы спалохаліся і паверылі, што само слова «палітычная» дыскрэдытуе паэзію, пераводзіць яе ў ніжэйшы разрад, у другую ці нават трэцюю катэгорыю, а належаць да ніжэйшых рангам, да непаўнацэнных нікому, зразумела, не хочацца. Марны спалох і глыбока памылковы погляд! Гісторыя сусветнай і айчыннай паэзіі ведае нямала выдатных узораў гэтага жанру, якія не трацяць сваёй мастацкай вартасці і не старэюць з гадамі і дзесяцігоддзямі — па той жа прычыне, чаму не старэюць і працягваюць нас хваляваць усякія іншыя сапраўдныя паэтычныя творы. Прыгадаем хоць бы такія імёны, як. Пецёфі, Беранжэ, Маякоўскі, Бехер, Хікмет, Пабла Нэруда. Вядома, ад таго, што знік у сучаснай крытычнай літаратуры тэрмін, сама палітычная лірыка існаваць не перастала: вершы адпаведнага зместу паяўляюцца на старонках газет, часопісаў і кніг увесь час. Аднак і думаць, што замоўчванне іх крытыкай зусім не адбілася на лёсе жанру, таксама няправільна: у нейкай меры адбілася, і, вядома, не лепшым чынам.

У творчасці Бураўкіна вершы палітычнага гучання займаюць даволі значнае месца, непараўнана большае, чым у каго б то ні было з яго паэтычных равеснікаў (Р. Барадулін, Я. Сіпакоў, В. Зуёнак, Р. Тармола, Д. Бічэль-Загнетава, А. Грачанікаў і інш.). Перачытваю такія рэчы, як «Сустрэча з Афрыкай», «Эмігранткі», «Бежанцы ў Хельсінкі», «Рукі фестываля», «Ідзе працэс», «Кампрамісы», «Памяці Пабла Нэруды», «Амерыка», «Калядны сэйл», «Блюз вячэрняга Гарлема», «Геаграфія па-амерыканску», і зноў пераконваюся: гэта не проста грамадзянская лірыка, а менавіта палітычная лірыка, народжаная актыўным перажываннем тых ці іншых падзей або фактаў міжнароднага палітычнага жыцця. Гэта падключэнне паэта-грамадзяніна, паэта-камуніста да той вялікай размовы, якую вядзе наша партыя і ўрад з цэлым светам, падключэнне да слова, якое нясе чалавецтву праўду Леніна і з пазіцый гэтае праўды атакоўвае подлы, нялюдскі свет капіталізму.

Хачу зноў жа падкрэсліць: палітычныя вершы Бураўкіна — гэта не творы-аднадзёнкі, не рытарычныя дэкларацыі. Гарачы, неспакойны пульс жывога сэрца перадаецца ў іх рытму, інтанацыі, вобразам свежым і самабытным; іх не абвінаваціш у стэрэатыпнасці, абкатанасці, «расхожасці» паэтычнай лексікі і фразеалогіі, як і ў збітасці, банальнасці рыфмы. Зусім наадварот! Можам пераканацца яшчэ раз:

Грамадзянская лірыка Бураўкіна вызначаецца той зайздроснай якасцю, якую называюць байцоўскай. Жыццёвая пазіцыя яго лірычнага героя — адкрыта партыйная і наступальная. «Я з твайго неспакойнага племені, Партыя» — гэта поўная высокай гордасці заява ў вуснах маладога паэта (верш з першай кпігі Бураўкіна) сёння, калі ім пройдзены ўжо немалы творчы шлях і ёсць на што азірнуцца, успрымаецца па-асабліваму: яна пралівае святло на ўсю яго творчасць і многае ў ёй тлумачыць. Партыйная пазіцыя — гэта, апрача ўсяго іншага, пазіцыя непрымірымасці да шматаблічнага зла, гэта — бой беспрынцыпнасці, раўнадушнасці, апалітычнасці, мяшчанска-абыватальскай філасофіі і маралі.

Гэтакія ці падобныя паэтычныя абвяшчэнні маральнай праграмы лірычнага героя досыць частыя ў Бураўкіна. Абвяшчэнні наколькі адкрытыя, катэгарычныя, безагаворачныя, настолькі і адказныя, бо зразумела, што вымагаецца ад чалавека, які публічна і так рашуча абнародвае сваё грамадзянскае крэда. Трэба ж мець права на такое самапрызнанне, трэба адчуваць, што ты маеш гэта права, трэба быць упэўненым у сабе, у сваёй ідэйнай і маральнай бескампраміснасці.

Адзначаная рыса, а дакладней — характар лірычнага героя, яго маральны максімалізм заўсёды імпанаваў і імпануе маладым чытачам паэта. Думаю, што менавіта гэта якасць забяспечыла Бураўкіну яшчэ ў маладыя гады шырокае прызнанне і павагу ў асяроддзі камсамольскай моладзі, якія з цягам часу ўсё больш пашыраліся і мацнелі. Сяброўства паэта з камсамолам магло б быць тэмай асобнай вялікай размовы, таму што ў пасляваеннай беларускай паэзіі другога такога прыкладу, здаецца, і няма. Мы ўжо не карыстаемся, як у дваццатыя гады, азначэннем «камсамольскі паэт», але да Бураўкіна, да яго чалавечай і творчай біяграфіі яно б вельмі і вельмі пасавала. «Я твой трубач, таварыш камсамол!» О так, справядліва і дакладна: нястомны баявы трубач шматмільённай арміі савецкай моладзі! І сказана гэта было не чвэрць стагоддзя назад, у пару камсамольскага юнацтва, а ўжо ў зусім сталым веку. А магло б быць паўторана і сёння, таму што і дагэтуль паэт не сказаў камсамолу «бывай», таму што яго душа па-ранейшаму вельмі чуйна настроена на духоўныя запатрабаванні моладзі.

І так, паэт-грамадзянін, паэт байцоўскага гарту і тэмпераменту, паэт-трыбун і публіцыст? Так, правільна, і мы, спадзяюся, толькі што яшчэ раз пераканаліся ў гэтым. Такім увесь час і падае Бураўкіна наша беларуская крытыка. На жаль, толькі такім. Кажу, на жаль, бо характарыстыка гэта вельмі няпоўная,— сапраўдны рэальны паэт Генадзь Бураўкін ніяк у яе не ўкладваецца. Мы наогул любім трымацца за аднойчы некім дадзеную атэстацыю, паўтараць, як клішэ, чужую думку-ацэнку. Замест таго каб глянуць на тую ці іншую паэтычную з'яву сваімі ўласнымі вачыма, разабрацца ў ёй самастойна і ўбачыць яе ва ўсёй паўнаце і шматграннасці. Калі б крытыка глянула на паэзію Бураўкіна менавіта так, яна б з не меншым поспехам даказала, што гэта ціхі і пяшчотны лірык, пранікнёны пясняр тонкіх, глыбока інтымных перажыванняў і настрояў, тых эмацыянальна-псіхалагічных станаў чалавека, калі душа няйначай раствараецца ў навакольнай прыродзе або лучыцца з другой — роднай і блізкай — душою да самазабыцця радасна, соладка, горача.

Не буду падаваць гэты лірычны цуд да канца, хаця — як і заўсёды ў такіх выпадках — цяжка стрымацца і абрываць яго напасярэдзіне. Звернем увагу, які натуральны топ гэтай чыстай і пяшчотнай чалавечай мовы. Ні трохі не менш натуральны, чым у іншых, «гучных», публіцыстычных вершах Бураўкіна. Гэта сведчанне шырыні эмацыянальнага дыяпазону аўтара, што заўсёды было і ёсць адзнакай таленту не абы-якога. Амплітуда лірычнага пастрою ад аднаго полюса даходзіць да другога — ад сапраўды гучных заяў і дэкларацый да ціхага шэпту і споведзі напаўголасу. Як усякі значны талент, Бураўкін не бянтэжыцца, што нехта ўжо звыкся з уяўленнем пра яго як пра паэта высокага грамадскага гучання, і зусім не намераны гвалціць сваю чалавечую і мастакоўскую прыроду ва ўгоду якой бы то ні было зададзенасці. Адзін з яго вершаў так і называецца «Ціхі верш», і ў ім сапраўды пануе дзівосная музыка вячэрняй цішыні, у ім усё так сцішылася, што нават можна пачуць, «як б'ецца сэрца ля сэрца». І гэтакіх ціхіх вершаў у Бураўкіна нямала, і сярод іх — сапраўдныя паэтычныя шэдэўры, без якіх немагчыма ўявіць анталогію беларускай любоўнай або пейзажнай, прыродаапісальнай лірыкі.

Наконт апошняй трэба зрабіць адну абавязковую агаворку. У Бураўкіна вершы аб прыродзе, аб прыгажосці роднай зямлі заўсёды адухоўленыя. Гэта малюнкі і вобразы, убачаныя не толькі вачыма, але і душой, і перш за ўсё душой, хаця і прадметна-зрокавая іх фактура проста зайздросная, цудоўная ў сваіх дакладных, трапных параўнаннях і метафарах.

А музыкі, колькі музыкі ў гэтых ціхіх вершах паэта! Колькі пявучасці і меладычнасці ў самім гучанні радка! Мне ўжо даводзілася аднойчы гаварыць у друку пра гэтую выдатную якасць паэзіі Бураўкіна спецыяльна, і я не стану зноў спыняцца на ёй і ўдавацца ў падрабязны разгляд. Зазначу толькі, што звярнуць увагу чытача на гэта мне здаецца сёння прынцыпова важным, бо наша сучасная паэзія як бы пачала крыху нядбайна ставіцца да прыроднай рапсодыі беларускага верша, да яго музычнага ладу і складу, а ў цэлым, аказваецца,— да гармоніі зместу і формы, да культуры паэтычнага слова. Не выпадкова многія вершы Бураўкіна пакладзены кампазітарамі на музыку, сталі песнямі. А яшчэ больш, я ўпэўнены, будуць пакладзены і загучаць паўсюдна, блізка і далёка, бо не можа ж такога быць, каб таленавітыя музыкі доўга праходзілі міма вось гэтакіх, напрыклад, радкоў:

І так, да замацаванай у энцыклапедычных і іншых навуковых выданнях характарыстыкі дадаём: натхнёны і пранікнёны пясняр самых тонкіх інтымных зрухаў у чалавечай душы, пяшчотны і задушэўны лірык, чуйны да настрою ў прыродзе, глыбока падлеглы пачуццю замілаванасці яе чароўным хараством, прагны да гармоніі жыцця і паэзіі, дасканалы майстар ціхай музыкі ў слове. Аднак жа і цяпер мы не можам сказаць, што нарэшце Бураўкін адкрыўся перад намі ўсімі гранямі свайго мастацкага дару, што слова паэта цяпер ужо засвяцілася перад намі ўсімі фарбамі і колерамі яго эмацыянальнай палітры. Бо вось жа чытаем вершы з нізкі «Некалькі жартаўлівых дыялогаў», вершы «Застолле пасля абароны дысертацыі», «Спроба вясёлай песенькі пра нетыповых турыстаў» і некаторыя іншыя,— і перад намі паўстае Бураўкін, можна сказаць, раней незнаёмы, у зусім новай якасці: Бураўкін гумарыст і сатырык! Каб не здалося, што я перабольшваю і, чаго добрага, па-сяброўску прыпісваю паэту пазваную каштоўную рысу, запрашаю прачытаць разам і пераканацца:

Як на мой погляд, дык гэта бліскучая вершаваная сатыра, і можна толькі пашкадаваць, што Бураўкін так рэдка да гэтага віду паэзіі звяртаецца.

Гадоў пятнаццаць назад «чысты» датуль лірык Бураўкін апублікаваў паэму «Чужая споведзь». Паэма — ліра-эпічная, і ўсё-такі паэма, з пэўным падзейным сюжэтам, у аснове якога — лёс «ціхенькага» чалавека, што, не вытрымаўшы грузу «крыўд і страху», «сам сябе пасадзіў за краты» баязлівасці і маладушша, капітуліраваў перад цяжкасцямі і нягодамі жыцця. Ужо і па гэтай рэчы можна было меркаваць, што зварот паэта да прыёмаў і сродкаў пісьма апавядальнага невыпадковы. Так і аказалася. Услед за «Чужой споведдзю» паявілася паэма «Хатынскі снег», а затым «Паэма расстання». І нарэшце — «Ленін думае пра Беларусь».

Зрэшты, цяга да апавядальнасці, да сюжэтнасці бачна і ў некаторых лірычных вершах паэта. Напрыклад, у трыпціху «Элегіі старога саду», які аб'ядноўвае тры лірычныя ўспаміны з апавядальным пачаткам і, што асабліва важна, з апавядальнай інтанацыяй. Тое ж самае можна сказаць і пра «жартаўлівыя дыялогі» з мурашом і трутнем.

Паэмы Бураўкіна, як і большасць сучасных паэм, не маюць класічнай жанравай структуры. Іх мастацкая форма свабодная. Як правіла, гэта — счэпленыя задумай і настроем у адно цэлае паасобныя, адносна самастойныя кавалкі — карціны, сцэны, лірычныя роздумы і г. д. Збудаванне трымаецца, такім чынам, не на стрыжні апавядальнага сюжэта, а на аснове ўдалага мантажу. І трымаецца, трэба сказаць, моцна, трывала,— дзякуючы падпарадкаванасці ўсяго матэрыялу адзінай вялікай ідэі. Асабліва добра бачна гэта ў паэме «Ленін думае пра Беларусь».

Апошняя паэма Генадзя Бураўкіна — прынцыповая творчая ўдача аўтара і несумненнае дасягненне беларускай (а шчыра кажучы — і ўсесаюзнай) паэтычнай Ленініяны. Паэма вельмі цікава, арыгінальна задумана. Уладзіміру Ільічу прыносяць тэлеграму з Мінска — запрашэнне прыехаць на першы з'езд Саветаў рэспублікі. Тэлеграма абудзіла ў душы правадыра рэвалюцыі ўспаміны пра Беларусь і думы пра лёс народа, якому вялікі Кастрычнік вярнуў права на гістарычнае існаванне, па жыццё і будучыню.

Бясспрэчна, гэта — ленінскі лад думак, гэта яго разуменне, яго пазіцыя ў такім важным пытанні, як нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва ва ўмовах перамогі сацыялістычнай рэвалюцыі. Таму і хораша гучаць радкі паэмы, таму і верыш аўтару, што ўсё гэта — вельмі па-ленінску, што нідзе няма адступлення ад сутнасці і духу яго вучэння, яго палітыкі, яго стылю дзяржаўнага кіраўніцтва і нават яго чалавечага характару.

Успаміны Уладзіміра Ільіча пра пэўныя моманты яго асабістых судакрананняў з Беларуссю і яе культурай далі паэту магчымасць увесці ў твор постаці трох выдатнейшых сыноў беларускага народа — Францыска Скарыны, Кастуся Каліноўскага і Янкі Купалы. І што асабліва важна — увесці так, што самастойныя самі па сабе расказы пра кожнага з іх знітаваны, спаяны між сабой глыбокапатрыятычным пачуццём аўтара, якое ў сваю чаргу прапушчана праз прызму ленінскага разумення гісторыі, асветлена непамерклым святлом ягонага розуму, ягонай волі, ягонай душы.

Гэта — Скарына, гэта ён так прачула звяртаецца да роднага горада і да свайго «чарнарукага», «светласэрцага» народа. Але гэта, вядома не, і Бураўкін.

Гэта — Каліноўскі, гэта яго апошняя споведзь перад «дзецюкамі», апошняе да іх слова з шыбеніцы, апошні наказ ім і запавет... Але гэта, вядома ж, і Бураўкін.

Гэта — Купала, купалаўская прызнанне і клятва, боль і туга, вера і надзея... Але гэта, вядома ж, і Бураўкін.

Так сказалі пра сябе, пра сваю гаротную бацькаўшчыну, пра шматпакутны беларускі люд Францыск Скарына, Кастусь Каліноўскі і Янка Купала. Так сказаў пра сябе, пра любую маці Беларусь і пра свой таленавіты і гераічны народ іх нашчадак, наш сучаснік паэт Генадзь Бураўкін. Хораша сказаў, моцна, ярка, пераканаўча! Падкрэсліваю: думы вялікіх рупліўцаў і змагароў за шчасце народа, вялікіх сейбітаў на ніве беларускай асветы і культуры, дакладна і мудра ўзгоднены ў паэме з думамі Леніна. З гістарычна-філасофскага пункту гледжання гэта вельмі праўдзіва, што іменна Ленін — найвялікшы з вучоных-мысліцеляў і рэвалюцыянераў — разумее і рэтраспектыўна падтрымлівае шчыры, самаахвярны клопат лепшых сыноў Беларусі. Клопат, які не быў марны, бо ўрэшце ён павінен быў завяршыцца і завяршыўся тым, што «свой пасад сярод народаў мая радзіма запяла». У гэтым трэба бачыць сапраўдны гістарызм творчага мыслення аўтара.

Актуальнасць гучання тэмы акцэнтавана ў заключных строфах твора: усё, чым мы сёння шчаслівыя, чым ганарымся і радуемся, чым вядомы ў свеце,— мы здабылі і маем таму, што і зараз, «штодня, штохвіліны Ленін думае пра Беларусь». Чытач разумее, што слова Лепін тут азначае Ленінскую Камуністычную партыю.

Усё лепшае, што гучала ў грамадзянскай лірыцы Бураўкіна, у паэме «Ленін думае пра Беларусь», сканцэнтравана і ўвасоблена з асабліваю мастацкай сілай, сплаўлена ў паэтычным сплаве вялікай трываласці і моцы. Несумненна, што гэта крок наперад у творчай біяграфіі паэта. Наогул, 70-я гады былі для Бураўкіна гадамі надзвычай плённымі. Кнігі «Выток» і «Варта вернасці» аказаліся этапнымі ў тым сэнсе, што яны яскрава засведчылі падыход сапраўднай творчай сталасці паэта, далейшы прыкметны рост яго майстэрства. Удасканаленне прафесійнага майстэрства — гэта пераадоленне пэўных слабасцей і недахопаў, звязаных з недастатковасцю жыццёвага і творчага вопыту. Як і кожнаму сур'ёзнаму творцу, Бураўкіну таксама давялося на шляху станаўлення сёе-тое пераадолець. Напрыклад, пэўны недавер да сябе, да сваёй уласнай біяграфіі, якая іншы раз падменьвалася сумарнай біяграфіяй свайго пакалення, ад імя якога ён браў слова. Гэтаксама і пэўны эмацыянальны «перабор», залішняе фарсіраванне пачуцця, празмерны націск у тым, я сказаў бы, небяспечным моманце, дзе можна лёгка пераступіць мяжу і дасягнуць супроцьлеглага пажаданаму эстэтычнага выніку. Асабіста мне не здавалася апраўданай у некаторых ранейшых вершах і пэўная празаізацыя інтанацыі, нейкая рытмічная расслабленасць і запаволенасць «цячэння» радка; трацілася тая эмацыянальная напружанасць, той рытмічны напор, што не дае расслабіцца і ўспрыняццю чытача. Карацей кажучы, узыход на вяршыні майстэрства, хоць і пачаўся з першых жа крокаў вельмі ўпэўнена і рашуча, не быў простым і лёгкім, як гэта можа каму-небудзь падацца. Усе гады ішла вялікая, нябачная чужому воку работа над словам і радком, над пачуццём і думкай, работа душы, розуму і сэрца. І ўсё глыбейшымі робяцца задумы, усё больш выразнымі паэтычныя малюнкі, усё больш дакладным і важкім слова. І ўжо не дзіва спаткаць такія змястоўна-ёмкія афарыстычныя формулы, якія даюцца толькі спелым і дасканалым майстрам.

Мы часам гаворым — і, можа, залішне часта — пра філасафічнасць паэзіі там, дзе яе няма. А вось я прывёў узор паэзіі — не, не назаву яе філасофскай, але паэзіі глыбокай змястоўнай думкі. Так, многа сказана ў гэтых двух скупых радках і — мудра сказана: «Што ні дзень — жыцця ўсё болей, што ні дзень — жыцця ўсё меней!» Як-то кажуць, ёсць над чым падумаць. З ходу ўсё багацце ідэйна-эстэтычнага зместу такога верша не схапіць. Гэта і ёсць сённяшні ўзровень майстэрства паэта Генадзя Бураўкіна.

У вершы «Выток», якім заканчваецца аднайменная кніга, Бураўкін задае сабе рытарычнае, але не марнае пытанне:

Адказ на гэтае пытанне даецца там жа адразу: і першае, і другое, і трэцяе — усё разам яшве ў душы паэта як адно неразрыўнае і нераз'яднанае і канешне ж з'яўляецца галоўным і невычэрпным вытокам ягонай сапраўднай творчай радасці, творчага шчасця.

Ужо даўно паэтычны «радок» Генадзя Бураўкіна стаў светлай радасцю для яго сучаснікаў-чытачоў, якія неаднойчы засведчылі яму сваю шчырую ўдзячнасць і прызнанне. Многа-многа разоў зведаў гэтую чытацкую радасць і я.

Моцна веру, што яшчэ больш радасці падорыць людзям яго натхнёны радок заўтра.

1980