Адам Клакоцкі і ягоныя цені

Гайд-парк

(раман)

Undoubtedly but that it show, Shaun replied, the muttermilk of his blood donor beginning to work, and while innocent of disseminating the foul emanation, it would be a fall day I could not, sole, so you can keep your space and by the power of blurry words I am lo...

Чытаць далей ня мела сэнсу. Ён паспрабаваў прасачыць ланцужок словаў наперад, радок за радком, намагаючыся адначасова ўцямiць, ухапiць, зразумець, прыдумаць (?) хаця б якi сэнс. Сказ быў зьдзеклiва-доўгi, кропка знайшлася адно на сярэдзiне старонкi.

У роспачы, незразумелай яму самому, ён паклаў кнiгу на стол, забыўшыся паглядзець нумар... Ён знайшоў сябе ў невялiчкiм, тыпова студэнцкiм пакоi. Ложак, дзьве шафы, лямпа, пiсьмовы стол. Да сьцяны была прымацаваная вялiкая дошка, на якой практыкавалiся ва ўлюбёнай гульнi лёнданскiх пабаў — кiданьні дроцiкаў. На стале ляжалi шэсьць кнiгаў. Яны былi падабраныя досыць дзiўна: тры Дэрыда, адзiн Эко, адзiн Кундэра, адзiн Ейтс.

Ён быў д-рам Стэфанам Д., ён ведаў гэта дакладна, знаходзячы сваё прозьвiшча ў крэдытнай картцы, банкавых сумаваньнях, чэкавай кнiжцы, а таксама ў разнастайных мэмарандумах, што прыходзiлi да яго з рэгулярнасьцю прыродных цыкляў: зарэгiстравацца ў лекара, аплацiць пражываньне, прыйсьцi на вечарыну, памерцi (?).

Ягонае прозьвiшча глядзела на яго таксама й са сьцiпла выдадзенай манаграфii — у маёй роднай мове — як ён часам тлумачыў.

Пагартаўшы кнiжку (каторы раз?), ён паклаў яе на месца.

Потым павольна падняўся й падышоў да вакна. Сёмы аўтобус, амаль што пусты, ехаў да Пiкадылi. Можна было б пагуляць. Але iншым разам.

Ён падышоў да дошкi й акуратна занатаваў на ёй чырвоным флямастарам: скончым самотай.

* * *

Усё складвалася няблага. Ён прыляцеў у Гiтроў увечары, яго сустрэлi й завезьлi на кватэру. Трымэстар пачынаўся толькi праз тыдзень, i ён меў часу паблукаць па горадзе, якi ня бачыў дзесяць год, а таксама крыху адаптавацца да iрляндзка-ангельскае вымовы факультэцкай сакратаркi. Гэта было неабходна, iнакш бы ён увесь год блытаў гадзiны й аўдыторыi. Ягоны кантракт з факультэтам i быў разьлiчаны на год, а потым аўтаматычна працягваўся, калi не паўставала пярэчаньняў аднаго з бакоў.

Ён перагледзеў свае канспэкты. Асаблiва не хваляваўся, бо чытаў гэты курс ужо пяць гадоў на сваiм факультэце ў Менску. Трэба было толькi сачыць за мовай ды стрымваць, па магчымасьцi, паэтычныя адхiленьнi, якiмi ён там карыстаўся блiскуча. «Усходняя Эўропа: гiсторыя й мэтафiзыка рэгiёну». Ён падрыхтаваў некалькі сюрпрызаў.

* * *

Заняткi пачалiся неяк незаўважна, і гэтак жа незаўважна ён уцягваўся ў рытм новага жыцьця.

Канец гiсторыi, канец жыцьця, блуканьнi па прасторы, лад якой ад цябе ўтоены, ён занатаваў гэта чырвоным флямастарам. I потым яшчэ: Утопii не памiраюць, яны пражываюцца й застаюцца ў памяцi, адкуль сьвецяць нам назаўсёды. Цi адбываецца што-небудзь?

* * *

Усё пачалося зь нейкай прыкрай няўтульнасьцi. Ён раптам зразумеў, што яму няма дзе застацца на самоце. Горад быў нiбы вялiкi пакой, добра мэбляваны, прадуманы, густоўны, някiдкi. Але без свайго месца. Яму анiчога тут не належала, акрамя ўспамiнаў ды мрояў. Ён раптам адчуў сябе Сартравай пусткай, дзiркай сярод iснага. Ён паступова прызвычаiўся сядзець у пабе, не размаўляць з калегамi пра iстотныя рэчы, увогуле не размаўляць.

Адзiнаю прыемнасьцю былi рэдкiя сустрэчы з Крысам, выкладчыкам славянскiх моваў, iрляндцам. Крыс меў пачуцьцё мэтафiзыкi й павагу да паэзii — якасьцi дастаткова рэдкiя на гэтай высьпе.

* * *

Свабода ня ёсьць чыстаю адсутнасьцю Ўлады, запiсаў ён на дошцы. Яна ёсьць прадуктам пэўнага тыпу Ўлады, яна ёсьць чыстаю адрознасьцю.

* * *

Вяртаючыся пятнаццатым аўтобусам праз Оксфард-стрыт, ён раптам прыгадаў гульню, у якую гуляў падчас доўгiх начных вартаваньняў пасьля ўнiвэрсытэту. Ён называў яе «за фiранкамi».

Тады ён практыкаваў яе як мэдытацыю альбо як выратаваньне. Ён ведаў, што ўсё безнадзейна, што прыйдзецца памерцi на Радзiме, у клетцы. I ён гадзiнамi ўяўляў, як ён блукае па Парыжы (Мадрыдзе, Лёндане, Рыме...), насяляў гэтыя прасторы сябрамi, падзеямi, тэкстамi. Ён займаўся гэтым як высокiм рытуалам. Урэшце, ён мог усю ноч трызьнiць «iстотнаю размоваю» дзе-небудзь у невялiчкай кавярнi на ўскраiне Мадрыду.

Потым быў арышт, вызваленьне, потым была незалежнасьць, якую ён дасюль успрымаў як цуд. Потым былi абыякавасьць i снабiзм з Захаду й нянавiсьць з Усходу. Урэшце ён стамiўся жыць у атмасфэры ўсеагульнае няпэўнасьцi, калi невядома — заваююць цябе заўтра альбо дзесяць гадоў пачакаюць.

* * *

Сэнсы нараджалiся й памiралi, усе ўтопii былi пражытыя й цьмяна сьвяцiлi з памяцi.

* * *

Ён вяртаўся пятнаццатым аўтобусам i незаўважна адчуў сябе «за фiранкамi». Уяўленьне аўтаматычна перанесла яго ў невялiчкi горад, якiм ён анiколi дасюль ня мроiў. Ён павольна йшоў па галоўнай (ён чамусьцi ведаў гэта) вулiцы, што, здаецца, заснула ў сваiм забытым i нiкому не патрэбным клясыцызьме. Ён павольна йшоў па невялiчкай вулiцы й чамусьцi ведаў, што за тым рогам — кавярня, а за гэтым — маленькая кандытэрыя. Усё так i было, i ў далейшым ён ужо не зьвяртаў увагi на горад, удыхваў яго даверлiва й глыбока, як паветра, зь ягонымi паркам i рэчкай, са зграбнымi й цiхiмi вулкамi.

Гэта быў горад, у якiм ён нарадзiўся. Ён раптоўна адчуў сябе Мiдасам — усё, да чаго ён дакранаўся, на доўгiя гады ператваралася ў мiт, у словы, у павуцiньне сэнсаў. Адно гэты горад неяк утрымаўся, ня трапiў у ягоныя каталёгi, так i застаўся на самоце, у патаемным схроне, безь нiякага сэнсу. Не схацеў быць мiтам. Ён адчуў неадольную агiду да словаў. Сярод усяго толькi гэты горад сьвяцiў маўклiвым спадзевам.

* * *

Сартр меў рацыю, — запiсаў ён сiнiм флямастарам, — мы нiколi ня ёсьць тымi, кiм мы ёсьць, i заўсёды ёсьць тымi, кiм мы ня ёсьць. Мы нават ня ведаем, цi сапраўды мы існуем.

* * *

Каля тэлевiзара ў холе было зашмат людзей. Ён асьцярожна падышоў, прытулiўся да сьцяны. Iшоў незаплянаваны выпуск СiЭнЭн, празь сьпiны на экране была бачная чародка панцырных машын, што з характэрнымi гукамi ехала па вулках апусьцелага гораду.

Пяты танкавы корпус расейскае армii ўваходзiў у Менск. Пачынаўся чацьверты падзел Усходняе Эўропы.

* * *

Яму асьцярожна спачувалi. Ён цяпер вёў яшчэ сэмiнар для выкладчыкаў, дзе, як мог, камэнтаваў ход падзеяў i далейшыя пэрспэктывы. «Гэта анiчога не вырашае», — паўтарыў ён словы аднаго менскага сябра. Прафэсары ў адказ усьмiхалiся загадкавымi ўсьмешкамi, сэнс якiх ён не хацеў разумець.

* * *

Усё сапраўднае адбываецца недзе там, за фiранкамi, запiсаў ён.

Крыс паведамiў, што на наступны год наўрад цi можна будзе працягнуць кантракт: нiхто не зацiкаўлены ў тым, каб фiнансаваць прывiды, альбо сны — такiя доўгiя сны аб iснаваньнi.

* * *

Дзень таяў, быццам недарэчны веснавы сьнег за вокнамi, асьцярожна прасядаў у сутоньне, стомлены, сьмяротна хворы. Разам зь iм цьмянелi фарбы, згасалi лiхтары. Горад цкавала ноч... Пакойчык. Так, пакойчык. Заўсёды знаходзiш сябе тут — i заўсёды знаходзiў. Ня памятаеш, калi гэта пачалося — гэты прастакутнiк падлогi, сьцены, столь, шпалеры. Хочацца сказаць: гэтак было заўсёды. Так, i лямпа пад стольлю — заўсёды. I фiранкi. Калi ўважлiва глядзець на iх зморшчынкi, на ледзь бачнае пагойдваньне, на тое, як зьмяняецца ўзор на бачынках — можна забыцца на ўсё. Але яны разыходзяцца i — апошнi тэатар — адбываецца там, за фiранкамi.

* * *

Ён вяртаўся праз Парыж, Вену й Менск, праз гады й падзеi, праз расейскiя танкi й праскiя кавярнi, праз пазнаньскіх iнтэлектуалаў i крывыя вiленскiя вулкi. Ён вяртаўся ў маўклiвы горад, якi не захацеў стаць мiтам, у горад, дзе маленства дарэшты зблыталася з каштанамi, а немудрагелiсты малюнак вулак, здавалася, iснаваў адвеку — цi то iх узрост быў старэйшы за яго, цi то праўда Плятона й спрадвечныя эйдасы забрылi ў вобразы ягонага дзяцiнства.

Ён вяртаўся, ён бег, нязграбна, сьмешна, безнадзейна, i расейскi вартавы гелiкоптар кружляў над iм, робячы далёкiя колы, хаваўся й вяртаўся зноў, каб працягнуць прыемнасьць, каб забiць яго не адразу, а ён усё бег, утаймоўваючы сэрца, у нiкуды, чымсьцi падобны да Дыянiса, а можа, і сам Дыянiс, памерлы i ўваскрослы бог, на тлустай чорнай ральлi Ўсходняй Эўропы.

Менск, 1994 г.