Dom dzienny, dom nocny

Kto napisał żywot świętej i skąd to wiedział

Urodził się jakiś niedoskonały, bo od kiedy pamiętał, było mu w sobie źle, jakby pomylił się w narodzinach i wybrał nie to ciało, nie to miejsce, nie ten czas.

Miał pięciu młodszych braci i jednego starszego, który po śmierci ojca zajmował się rozdzielaniem pracy w gospodarstwie i egzekwowaniem wyników. Johann nienawidził go i podziwiał. Nienawidził go za upór i bezwzględność, z jakimi jego starszy brat rządził gospodarstwem, w którym wszystko musiało być zrobione o właściwej porze i gdzie każdy miał swoje stałe obowiązki, wykonywane jak rytuały. Nawet modlitwa. Johann lubił się modlić, bo to była jedyna chwila, kiedy mógł być z sobą sam na sam. Ale i wtedy jego straszy brat szturchał go i mówił: „Kończ już. Czas na modlitwę minął. Owce czekają”. Za to samo brata podziwiał. Dzięki niemu wszyscy mieli co jeść.

Jednak któregoś roku przyszła wcześnie ostra zima i nie zdążyli zebrać ostatniego siana, a na drzewach pozamarzały owoce. I było jasne, że tym, kto powinien pójść do braciszków, jest Johann. Tak Johann znalazł się w klasztorze w Rosenthalu, wśród mężczyzn młodych i starych, a jego życie niewiele różniło się teraz od tego, jakie wiódł w domu. Tutaj pracował w kuchni i ogrodzie, rąbał drzewo na opał, mył naczynia i karmił zlewkami świnie. Od października do kwietnia było mu cały czas zimno, garnął się więc do kuchni i tulił do pieca, a jego brązowy habit nagrzewał się i wydzielał zapach przypalonej wełny. Wiosną przydzielono go do ogrodu, pod opiekę brata Michała, który nauczył go rozpoznawać zioła i który zaszczepił mu czułość do tego, co rośnie, wypuszcza liście, kwitnie i owocuje. „Masz dobrą rękę do ziół, chłopcze. Patrz, jak rośnie twoja bazylia. Jeszcześmy tu nie mieli takiego okazu”. Habit Johanna, który nazywał się teraz Paschalis, przesiąkał powoli zapachami tymianku, hyzopu, czarnuszki i mięty. Jednak mimo zmiany imienia, ubrania i zapachów, Paschalis nadal czuł się w sobie nieswojo. Wolałby być kim innym i gdzie indziej. Jeszcze nie wiedział, kim i gdzie, ale często, zamiast się modlić, klęczał ze złożonymi dłońmi i przyglądał się obrazom w kaplicy, a zwłaszcza temu, gdzie Matka Boska trzyma na rękach Dzieciątko, obok stoją dwie kobiety – święta Katarzyna z książką i święta Apolonia ze szczypcami.

I kiedy tak patrzył, to wyobrażał sobie, że jest w tym obrazie, w samym środku sceny. Ma za sobą otwartą przestrzeń, którą wieńczą na horyzoncie ośnieżone szczyty gór. Bliżej leży miasto z potężną wieżą i murami z czerwonej cegły. Wydeptane ścieżki ze wszystkich stron prowadzą do bram miasta. Obok niego, na wyciągnięcie ręki, siedzi Matka Boska z Dzieciątkiem; jasne, gładkie nóżki Zbawiciela spoczywają na purpurowej szacie sukni. Nad nią w powietrzu wiszą dwa anioły, bez ruchu, z rozpostartymi skrzydłami, jak ogromne ważki. Paschalis jest świętą Katarzyną albo świętą Apolonią – długo nie mógł się zdecydować. W każdym razie jest jedną z nich. Ma długie włosy, które spływają mu po plecach. Suknia ciasno opina mu krągłe piersi i delikatnymi, cudownymi falami spływa do ziemi. Naga skóra nóg czuje miękkie pieszczoty materiału. Ogarniała go wtedy jakaś rozkosz, przymykał oczy i zapominał, że klęczy na zimnej posadzce kaplicy w swoim brązowym habicie.

Brat Paschalis ma piękną twarz – krótko ostrzyżone po zakonnemu włosy tylko podkreślają jej piękno. Spojrzenie ciemnych oczu spod długich rzęs robi wrażenie. Jego gładka jasna skóra nie zna zarostu. Biel zębów nie ma sobie równych. Kiedy tak klęczy w kaplicy z oczami utkwionymi w obrazie Matki Boskiej, wydaje się boleśnie piękny, piękny nie do wytrzymania.

Tak go ujrzał brat Celestyn, kamerariusz, który oprócz życia duchowego zapewniał braciom dostatek materialny. Brat Celestyn zawołał do siebie Paschalisa i powiedział po prostu: „Podobasz mi się. Masz prawdziwe powołanie do zakonnego życia, a to rzadkie w naszych burzliwych, heretyckich czasach. Być może zostaniesz kiedyś opatem. Teraz jednak ja zajmę się tobą”.

I Paschalis został jego kolejnym zastępcą, trzecim czy czwartym. Przynosił lampy do dormitorium, rozwieszał ręczniki i sprawował nadzór nad brzytwami. Następnej zimy Paschalis zaczął uczyć się czytać i teraz dbał o lampy wskryptorium. Brat Celestyn sam sprawdzał postępy wczytaniu i po nonie kazał mu przychodzić do siebie i czytać wskazane fragmenty. Słuchał, przemierzając celę od ściany do ściany, albo stawał odwrócony do okna. Paschalis widział wtedy jego masywne plecy i pięty obleczone w wełniane pończochy. „Czytasz coraz lepiej”, mówił zwierzchnik i podchodził, żeby kciukiem nieuważnie pogładzić jego wygolony kark. Ta pieszczota nie była Paschalisowi nieprzyjemna. W końcu w czasie któregoś czytania Celestyn podszedł do niego i wsunął mu rękę pod habit. „Masz gładkie plecy jak dziewczyna. Wyrosłeś na dorodnego młodzieńca”. Paschalis znalazł się nagi w jego łóżku, gdzie pod wełnianym kocem ukryte były tak delikatne prześcieradła, że zawstydzały skórę. W tej gładkiej pościeli pozwolił robić ze swoim ciałem wszystko, czego tylko brat Celestyn zechciał. Nie było to ani przyjemne, ani nieprzyjemne. Od tej pory habit Paschalisa nie pachniał już ziołami, ale kurzem, papierem książek i dziwnym, cierpkim zapachem obcego, męskiego ciała.

Kiedyś, gdy leżeli obok siebie zmęczeni miłością i własnymi ciałami, Paschalis zwierzył się Celestynowi z tego, że chciałby być kim innym. „Jak by to było, gdybym był kobietą…”, zastanawiał się w ciemności. Powiedział mu też o sukni obciskającej ciało świętej Katarzyny i opadającej falami do ziemi. „Bycie kobietą powinniśmy uważać za swego rodzaju ułomność, chociaż ułomność ta jest częścią naturalnego porządku”, odpowiedział Celestyn słowami Aeropagity i zamknął oczy, jakby chciał się odgrodzić od wszelkich nieomylnych twierdzeń.

Innym razem Paschalis zapytał mądrego brata Celestyna o grzech: „Powiedz mi, czy to jest grzech śmiertelny, bo nie dosyć, że łamiemy śluby czystości, to jeszcze ustalenia natury…” „Cóż ty możesz wiedzieć o naturze?”, powiedział ze złością Celestyn i usiadł na łóżku, spuszczając bose nogi na zimną posadzkę. Jego plecy poznaczone były czerwonymi punkcikami pryszczy. Zaczął naciągać habit. Paschalisowi zrobiło się nagle zimno w pustym łóżku. Ciało Celestyna grzało jak piec. „Wszyscy wielcy filozofowie i ojcowie Kościoła mówili, że kobieta jest źródłem wszelkiego zła, i to przez nią Adam popełnił grzech pierworodny i przez nią Pan nasz umarł na krzyżu. Ona została stworzona na pokuszenie, lecz głupi są ci, którzy jej ulegną. Zapamiętaj, ciało kobiety jest workiem gówna i co miesiąc sama natura przypomina nam o tym, znacząc je nieczystą krwią”. Celestyn przewrócił karty książki, którą Paschalis przedtem głośno czytał. „Chodź tu i czytaj”, powiedział. Paschalis, drżąc, stanął nago nad książką. „W starym zakonie powiedziano, by dół zawsze był zakryty; a jeśliby nawet jakieś zwierzę wpadło do odkrytego dołu, karę poniesie człowiek, który odkrył ów dół. Te straszne słowa dotyczą kobiety, która pokazuje się oczom mężczyzny, wodząc go na pokuszenie. Dół – to jej urodziwa twarz, biała szyja i błyszczące oczy. To kobieta winna jest grzechu mężczyzny i musi zapłacić za ten grzech na Sądzie Ostatecznym”. „Ubieraj się”, powiedział Celestyn, widząc drżące ciało kochanka. „Nasz grzech jest zaledwie drobnym grzechem cielesnym, niewartym wspominania przy spowiedzi. To mniejsze zło niż obcowanie z kobietą”. Jednak brat Celestyn nie był zbyt uważny i nie rozumiał Paschalisa. Jemu nie chodziło o obcowanie z kobietą. Paschalis nie chciał mieć kobiety, ale chciał stać się kobietą. Mieć piersi i czuć je przy każdym ruchu. Ciepłe i miękkie krągłości w pełni zastępują brak tej rzeczy między nogami. Czuć włosy opadające na plecy, słodki zapach własnej miękkiej skóry, słyszeć w uszach brzęk kolczyków, móc jasną dłonią układać fałdy sukni i przykrywać dekolt cieniutką chusteczką. „Jesteś piękny. Nie mogę się tobą nasycić”, powiedział mu nagle Celestyn do ucha. „A teraz pomódlmy się razem”. Uklękli obok siebie na posadzce i półgłosem zaczęli się modlić.

Ponieważ w klasztorze przeszłość niewiele różni się od przyszłości, ponieważ niewiele zmienia się w czasie i w życiu ludzi, może z wyjątkiem kolorów pór roku, żyje się w ciągłym teraz. Żyje się w chwili, która na zewnątrz byłaby ledwie momentem, lecz tu ta chwila nigdzie nie zaczyna się i nigdzie nie kończy. I gdyby nie mądrość ludzkiego ciała, które nigdy nie traci z oczu ostatecznego celu, życie w klasztorze mogłoby być nieśmiertelne.

Paschalisa otaczał zewsząd senny porządek drobiazgowych, obliczonych co do gestu, co do chwili rytuałów. Nawet psy, które obserwował z okien, brały udział w regularności klasztornego życia. Pojawiały się w południe przy śmietniku, gdzie wyrzucano odpadki. Jadły łapczywie, potem znikały, potem znowu wracały i podniecone rozgrzebywały następną porcję śmieci. Wieczorem ustalały swoje hierarchie – gryzły się, skomliły albo przeciwnie urządzały jakieś psie zabawy. Zimą tuliły się do stodół i obór. Wiosną słychać było ich zawistny jazgot, kiedy dzieliły między siebie suki. Latem pojawiały się po kątach wzruszająco nieporadne szczeniaki. Jesienią polowały już hordami na drobne gryzonie.

Paschalis, jak wszyscy, wstawał o świcie, przemywał twarz wodą i wkładał habit. Zaraz potem wchodził w miękki rytm modlitwy i pracy, w szepczące przetasowania ciemnych postaci mnichów, amfilad i krużganków.

Brat Celestyn był mu ojcem, kochankiem i przyjacielem. Nauczył go wielu rzeczy i zaopatrzył w rzadki klasztorny przywilej – comiesięczną wyprawę ze świeżym mięsem do siostrzanego klasztoru żeńskiego. I był to wielki prezent dla Paschalisa: widoki przestrzeni tak wielkiej, tak potężnej, że klasztorne krużganki i labirynty wydawały się chore i skarlałe. Wyjeżdżali jeszcze przed świtem, żeby koło południa znaleźć się przed kuchenną furtką klasztoru. Wóz toczył się wolno pod górę, a potem, gdy osiągał przełęcz, nawet woły przystawały zagapione w niewiarygodnie daleki horyzont, odgraniczający od nieskończonego nieba zieloną dolinę Glatzu i masywne, podobne do rozstawionych stołów góry. Nie wiadomo dlaczego, Paschalisa ogarniał wtedy niepokój. Po drodze mijali tylko jedną małą wieś, kilka glinianych chałup i to był jedyny moment, kiedy przez chwilę tęsknił do domu.

Gdy wóz stawał przed furtą natychmiast rozlegał się alarmujący dzwonek i zaraz cichł. Wóz wjeżdżał na podwórko i bracia brali się do wyładowywania połci wieprzowiny. Paschalis rozglądał się niecierpliwie w poszukiwaniu jakiejkolwiek kobiecej postaci. Najczęściej widział jednak tylko stare zakonnice o pomarszczonych twarzach i ustach, w których brakowało kilku zębów. Przypominały mu matkę. Potem zapraszały ich do kuchni i częstowały posiłkiem. Kuchnia była czysta i przytulna, w powietrzu unosił się zapach miodu i serów. Zakonnice miały pasiekę i hodowały krowy. W zamian za mięso dostawali garnki miodu i kosze serów zawiniętych w czyste szmatki. Paschalis domyślał się, że tak musi pachnieć ciało kobiety: ser i miód – mieszanka i przyjemna, i zbierająca na wymioty.

Czasem udawało się Paschalisowi zobaczyć coś więcej. Raz widział je z wozu przez mur, za którym uprawiały swoje ogródki. Plewiły warzywa i nagle zaczęły się przerzucać wyrwanymi kępkami chwastów. Tłumiły piskliwy śmiech, przyciskając do ust szerokie rękawy habitów. Ten widok nim wstrząsnął. Były jak dzieci. Jedna z nich uniosła lekko do góry spódnicę i skakała przez grządki, unikając uderzenia wiązką roślin. Welon, który udawał włosy, powiewał, jakby u jej głowy urosły cudem skrzydła. Paschalis naśladował potem te ruchy – miękkie, zawsze okrągłe, piękne.

Z niechęcią wracał po czymś takim do klasztoru, nawet do brata Celestyna. Wszystko tu było jakieś kanciaste, nieporadne i szorstkie. Także Celestyn. Jego ciało mogło mu wprawdzie dostarczyć przyjemności, bo tego już się Paschalis nauczył, ale nie było w ciele Celestyna tego, o czym Paschalis marzył. Leżąc przy nim w łóżku, marzył wstydliwie, że Celestyn jest kobietą. Przesuwał dłonią po plecach kochanka, aż w końcu jego palce natrafiały na owłosione, szorstkie pośladki. Cofał dłoń rozczarowany. Potem jednak zaczynał sobie wyobrażać, że to on jest kobietą i wtedy Celestyn mógłby pozostać tym, kim był. Sam pomysł, żeby mieć ciało kobiety, z tą sekretną dziurą między nogami, przyprawiał go o dreszcz przyjemności, aż stał się prawdziwą obsesją. Jak coś takiego może wyglądać, zastanawiał się. Czy to jest dziura jak ucho, jak dziurka w nosie, tylko większa, okrągła i jasna, czy może rodzaj pęknięcia, krwawiącej wiecznie rany, jak skaleczenie na skórze, które nigdy się nie goi. Paschalis dałby wszystko, żeby poznać tę grzeszną tajemnicę, ale nie tak, jak się poznaje rzeczy, od zewnątrz, ale stać się tym, co poznawane, doświadczyć jej na sobie samym.

Następnej zimy Celestyn przeziębił się i gdy stało się już jasne, że nic nie jest w stanie mu pomóc, bracia zebrali się w jego celi i zaczęli odmawiać potrójną modlitwę za umierających. Celestyn wiedział, co to oznacza, więc wodził rozgorączkowanymi oczami po twarzach braci, jakby szukał w nich zapewnienia, że to, co go czeka, mieści się w porządku klasztornego życia. Rozległ się potem stukot kołatek i zeszli się wszyscy mnisi, żeby wysłuchać ostatniej spowiedzi. Paschalis płakał, gdy opat zaintonował Credo in unum Deum. Łzy ciekły mu wciąż po twarzy, gdy w urywanej spowiedzi brat Celestyn nie nazwał grzechu, który czynili razem przez całe miesiące. Opat udzielił umierającemu rozgrzeszenia i położono jego ciało na kamiennej posadzce. Wieczorem umarł.

Opat musiał widzieć rozpacz młodego mnicha, bo zaproponował mu zwolnienie z obowiązku wyprawy z mięsem następnego dnia. Ale Paschalis nie chciał. Paliła go skóra, palił go mózg i serce, jakby już za życia dostał się w płomienie piekła.

Transport mięsa wyruszył w ciemnościach. Równomiernie skrzypiały drewniane koła wozu, a nad pyskami wołów unosił się jasny obłok ich marznących oddechów. Słońce wschodziło ponad niskim zimowym niebem i przełęcz otwarła przed nimi tylko zamglone białe powietrze. Nie było widać ani doliny Glatzu, ani Gór Stołowych. Zanim dotarli na miejsce, Paschalis dostał gorączki, wymiotował i trząsł się jak w febrze. Wóz jechał powoli, woły brnęły przez śnieg z trudem i nie było sensu wieźć chorego z powrotem. Bracia zostawili go więc w klasztorze niezbyt zadowolonym z tego siostrom i obiecali, że wrócą po niego, gdy wyzdrowieje. Na dworze rozpętała się zadymka.

Paschalis zapomniał, gdzie jest. Wydawało mu się, że niosą go gdzieś w dół, w jakieś mroczne, wilgotne piwnice, i nagle zrozumiał, że chcą go położyć przy martwym ciele Celestyna, pochować go z nim we wspólnym grobie. Próbował się wyrwać, ale miał wrażenie, że jest związany czy może raczej zaplątany we własny habit, który nagle stał się ciężki i sztywny jak wieko trumny. Potem zobaczył nad sobą dwie straszne czarownice. Złapały go za głowę i wlewały mu w usta jakąś gorącą ohydną ciecz. Jedna z nich dała mu do zrozumienia, że pije mocz Celestyna, i Paschalis zesztywniał z przerażenia. „Jestem zatruty, teraz jestem zatruty!”, krzyczał, a jego głos odbijał się obco od nagich ścian.

A potem nagle obudził się w maleńkiej izbie z wąskim wysokim oknem. Miał pełny pęcherz, więc usiadł na pryczy i spuścił nogi. W jednej chwili zakręciło mu się w głowie i pod stopami wyczuł miękki, ciepły dotyk baraniej skóry. Ostrożnie wstał i zajrzał pod łóżko w poszukiwaniu nocnika. W izbie nie było nic więcej poza łóżkiem, klęcznikiem i dywanikiem. Owinął się derką i wyjrzał na zewnątrz. Zobaczył szeroki korytarz z oknami po jednej stronie, które wychodziły wprost na strome skały, i dopiero wtedy zdał sobie sprawę, gdzie jest. Tuż przy drzwiach stało pękate gliniane naczynie; wciągnął je do środka i ulżył sobie. Gdy wrócił do łóżka, poczuł się szczęśliwy. Powietrze było tu cieplejsze, pachniało zupełnie inaczej. Jego stopy zapamiętały dotyk baraniego kożuszka.

Wieczorem przyszła do niego przeorysza. Była w wieku jego matki. Jej usta otaczały promyki zmarszczek, a sucha, pomarszczona skóra miała kolor popiołu. Wzięła go za rękę i liczyła uderzenia pulsu. „Jestem tak słaby, że nie mogę utrzymać się na nogach”, zapewnił ją Paschalis szeptem. Popatrzyła mu bacznie w oczy. „Ile masz lat, chłopcze?”, zapytała. „Siedemnaście”, powiedział i przytrzymał jej dłoń. „Niech siostra pozwoli mi tu przyjść do siebie”, poprosił i pocałował ją w tą suchą gorącą rękę. Uśmiechnęła się lekko i pogładziła go po wygolonej głowie.

Następnego dnia zawołały go do kuchni te dwie staruchy, które pamiętał z gorączkowych majaków. Drewniana balia parowała gorącą wodą. „Wykąpiesz się, żebyś nam tu wszy nie przyniósł”, odezwała się starsza, z policzkami obwisłymi jak puste sakiewki. Mówiła miękko jakby po dziecinnemu – może nie miała zębów, a może pochodziła z południa. Myły go z odwróconymi głowami. Szorowały jego drobne ciało tak, jak to robiła matka – zdecydowanie, ale delikatnie, aż skóra się zaczerwieniła. Dostał długą lnianą koszulę, jaką nosiły mniszki, i skórzane kamaszki na nogi. Zakonnice bez słowa zaprowadziły go do izby, w której leżał ostatnie dwa tygodnie zmorzony chorobą.

Odtąd przeorysza przychodziła do niego codziennie. Stawała nad nim i przyglądała mu się bacznie. Nie mógł znieść tego badawczego wzroku. Był pewien, że wie wszystko o jego kłamstwach i udawaniu. Odwracał twarz do ściany i czekał. Zwykle potem badała mu puls i oboje klękali, żeby zmówić Zdrowaś Mario i modlitwę za chorych. Kiedy wychodziła, zamykał oczy i szukał w powietrzu jej zapachu. Ale przeorysza nie pachniała. Uważał też, że była piękna – wysoka, dobrze zbudowana, wydawała się silna i zdrowa. Między przednimi zębami miała furtkę. Któregoś wieczoru przyszła i powiedziała od drzwi, żeby był gotowy do powrotnej drogi. Już się odwróciła i położyła rękę na klamce, gdy Paschalis nagle rzucił się do jej nóg, złapał za habit i przywarł ustami do stóp w wełnianych skarpetach. „Nie oddawaj mnie tam, matko”, krzyknął piskliwym głosem. Znieruchomiała i teraz dopiero poczuł jej zapach – kurzu, dymu i mąki. Przywarł do tego zapachu gotowy na wszystko. Po długiej chwili pochyliła się nad nim i podniosła go z klęczek. Opowiedział jej wszystko, nawet o Celestynie. Opowiedział jej o swoim ciele, które nie chciało być takie, jakie było. Na koniec rozpłakał się, a łzy ściekały mu po twarzy i wsiąkały w lnianą koszulę. „Trudno ogarnąć rozumem całe boskie dzieło”, westchnęła i spojrzała na niego wzrokiem, w którym pojawił się jakiś dziwny błysk. Chłopiec nie mógł opanować spazmatycznego płaczu. Przeorysza wyszła.

„Jedno wiem. Nie możesz tu zostać”, powiedziała mu o świcie, gdy bez uprzedzenia weszła do jego celi zaraz po kapitule. „Nie jesteś kobietą masz fizyczne znamiona swojej płci… choć można je ukryć. Jako mężczyzna jesteś tu niebezpieczny i niepożądany”. Paschalis wyrwany ze snu z trudem nadążał za tym, co mówiła. „Ale modliłam się do Świętej Panienki i ona wysłała do mnie Kummernis”. Paschalis szeptem powtórzył to imię. Nic nie rozumiał. Kazała mu wstać. Dał sobie narzucić płaszcz na koszulę i poszedł za nią korytarzami, które z mniejszych przechodziły w większe, potem zakręcały i zamieniały się w krużganki i schody, aż wreszcie stanęli pod drzwiami małej kaplicy, doczepionej do kamiennej ściany jednego z pustych pomieszczeń. Przeorysza przeżegnała się, a Paschalis machinalnie powtórzył ten gest. Weszli w niewielką przestrzeń oświetloną małą olejną lampką tuż przy posadzce. Jej maleńkim płomieniem przeorysza zapaliła świece. Jego oczy oswajały się z tym, co widziały.

Całym ołtarzem było wielkie olejne malowidło, na którym namalowano krzyż i rozpięte na nim ciało. Paschalisa coś nagle na nim zaniepokoiło i coś jednocześnie wydało mu się bardzo znajome – fałdy sukni, miękko opadające ku ziemi. Jego wzrok przywarł do dwóch gładkich i jasnych kobiecych piersi, które wyeksponowane przez rozłożone ręce, wydały mu się centralnym punktem obrazu. Ale było w tym coś jeszcze bardziej dziwacznego, coś nie do przyjęcia i Paschalis zaczął drżeć – kobiece ciało na krzyżu wieńczyła twarz Chrystusa, twarz mężczyzny z młodzieńczym, rudawym zarostem.

Paschalis nie zrozumiał tego, co widział, a jednak odruchowo osunął się na kolana. Szczękał zębami nawet nie z powodu porannego zimna, ale z przeczucia, że klęczy przed istotą jemu podobną bliską choć zdecydowanie nieludzką. Oczy Chrystusa patrzyły na niego łagodnie i ze smutkiem, który mógł być tylko drugą stroną miłości. Nie było na niej męki ani bólu. Odwrócił się do przeoryszy. Uśmiechała się.

„To Kummernis. My mówimy na nią także Troska, zresztą ma wiele imion”. „To kobieta”, powiedział cicho Paschalis. „Nie jest jeszcze świętą ale wierzymy, że kiedyś dojdzie do kanonizacji. Na razie pobłogosławił ją papież Klemens. Żyła przeszło dwa wieki temu niedaleko stąd, w Broumowie. Była cnotliwa i piękna. Wszyscy ubiegali się ojej rękę, ale ona chciała za małżonka tylko Naszego Pana. Jej ojciec próbował więzieniem zmusić ją do zamążpójścia, a wtedy stał się prawdziwy cud. Pan Jezus, chcąc ją uchronić od utraty dziewictwa i wynagrodzić jej nieustępliwość, dał jej swoją twarz”. Przeorysza przeżegnała się powoli. „Rozwścieczony ojciec ukrzyżował ją więc zginęła męczeńską śmiercią tak jak jej Oblubieniec. Wybrałyśmy sobie Kummernis na patronkę naszego zakonu, ale obecny papież zakazał jej kultu, dlatego trzymamy ją tutaj w zamknięciu i wierzymy, że papież zmieni swoją decyzję. A teraz chodź, bo zmarzniesz”. Po drodze spytała go, czy umie dochować tajemnicy. Przytaknął gorliwie. „A pisać i czytać?”