У пошуках слонімскіх скарбаў

Мае землякі ў свеце

Па розных прычынах і абставінах пакінулі Слонімшчыну мае землякі. Найбольш з іх эмігрыравала ў адышоўшым ХХ стагоддзі. Некалькі тысяч слонімцаў сёння пражывае ў Польшчы, Ізраілі, Германіі, Амерыцы, Канадзе, Бельгіі, Францыі, Аўстраліі і ў іншых краінах. Я ўжо не лічу былой вялікай дзяржавы СССР, асабліва Расіі, дзе пражывае шмат выхадцаў са Слонімшчыны. Яны там займаюць вялікія пасады ў дзяржаўных і навуковых установах, выдаюць свае навуковыя працы, займаюцца мастацтвам і літаратурай.

Слонімцы ў свеце — бясконцая тэма. Пошукі іх слядоў патрабуюць тэрміновай даследчай працы. Бо кожны пражыты год, дзесяцігоддзе, стагоддзе губляюць звесткі пра тых слонімцаў, якія пакінулі нашу радзіму 50-70 гадоў назад. Трэба шукаць сляды папулярнага ў 20-30 гадах беларускага паэта Сяргея Дарожнага са Слоніма, які загінуў у сталінскім засценку, будуючы Камсамольск-на-Амуры. Дзесьці ў горадзе Йашкар-Ала знаходзіцца магіла Івана Бялькевіча з вёскі Варонічы Слонімскага раёна — беларускага мовазнаўцы, лексікографа і лексіколага, аўтара “Краёвага слоўніка ўсходняй Магілёўшчыны” (1970), які таксама быў рэпрэсіраваны, і многіх іншых.

У 1921 годзе памёр забыты ў Здалбунаве Ровенскай вобласці, што на Украіне, беларускі драматург, паэт, празаік Кандрат Лейка з вёскі Збочна Слонімскана раёна. Запушчаная і закінутая яго магіла знаходзіцца ў Здалбунаве. На шыльдачцы, якая прымацавана да жалезнага крыжа, напісаны тэкст:

Такая доля спаткала і выдатнага слонімскага паэта Гальяша Леўчыка, які загінуў у Варшаве ў 1944 годзе.

Некаторыя знакамітыя слонімцы назаўсёды знайшлі свой спачын у Санкт-Пецярбургу. Сярод іх — Канстанцін Пушкарэвіч — доктар філалагічных навук, перакладчык, педагог, Уладзімір Хлябцэвіч — родны брат Яўгена Хлябцэвіча, беларускага крытыка, бібліёграфа, перакладчыка і іншыя.

Вялікая Айчынная вайна зрушыла са Слонімшчыны сотні яе жыхароў. Пакінуў родную зямлю беларускі рэлігійны, а таксама вайскавы дзеяч з вёскі Сурынка Тодар Данілюк (1877—1960). Ён у свой час скончыў духоўную се-мінарыю пры Жыровіцкім манастыры, працаваў настаўнікам, псаломшчыкам. У снежні 1918 года Тодар Данілюк быў абраны старшынёй беларускай валасной рады ў Ваўкавыску. А праз месяц становіцца афіцэрам Першага Беларускага Гродзенскага палка, прымае ўдзел у Слуцкім паўстанні.

У 1922—39 гадах Тодар Данілюк служыў настаяцелем прыходаў на Слонімшчыне, а ў жніўні 1942 года, як прадстаўнік Нава-градскай епархіі, удзельнічаў у Саборы беларускага духавенства ў Мінску, на якім была абвешчана Беларуская аўтакефальная права-слаўная Царква (БАПЦ).

З 1950 года Тодар Данілюк жыў у ЗША. Там стварыў і быў на-стаяцелем парафіі БАПЦ св. Кірылы Тураўскага ў Брукліне (Нью-Йорк). На ўстаноўчым з’ездзе епархіі БАПЦ у ЗША і Канадзе ў траўні 1960 года быў абраны ў епархіяльную ўправу, прызначаны кіраўніком царкоўна-судовага аддзела епархіі. Праўда, на гэтай пасадзе доўга пабыць не ўдалося, бо гады ўсё ж бралі сваё. 27 ліпеня 1960 года Тодара Данілюка не стала. Ён пахаваны на беларускіх могілках у Нью-Брансвіку каля Нью-Йорка.

У ЗША сёння жыве яго сын Барыс Данілюк з сям’ёй, які нарадзіўся, як і бацька, у вёсцы Сурынка Слонімскага раёна. Барыс працягвае рэлігійную справу бацькі. Ён з’яўляецца сакратаром БАПЦ, перакладае на беларускую мову псалмы і выдае газету “Царкоўны Пасланец”. У 2000 годзе рыфмаваныя пераказы выбраных псалмоў і пабожных вершаў пад загалоўкам “Душыныя пасьпевы” Барыса Данілюка выйшлі з друку асобнаю кнігаю.

У ЗША пражывае сёння яшчэ адзін былы жыхар Слонімшчыны Іван(Джон) Вішнеўскі. Гэта адзін з багацейшых слонімцаў на эміграцыі.

Упершыню родную Беларусь наш зямляк наведаў восем гадоў назад. Пра яго візіт у Мінск паведамляла тады рэспубліканская прэса. “Я думаў, што прыеду ў несучаснае — бруднае мястэчка. А калі ўбачыў родную Беларусь, то быў проста ўражаны. Я зразумеў, што любоў да Радзімы за-станецца ў маім сэрцы да самай смерці”, — гаварыў тады Іван Вішнеўскі. Але гэта быў не проста эмігрант, які ад настальгіі і тугі завітаў на Бацькаўшчыну. Іван Вішнеўскі — кіраўнік буйной амерыканскай фірмы “NDII” па інвестыцыях і продажу нерухомасці, мільянер.

У свой час сям’я Вішнеўскіх эмігрыравала ў ЗША. Там наш зямляк і стаў бізнесменам. Яго фірма мае штогадовы абарот у 165 мільёнаў даляраў. Яна займаецца таксама будаўніцтвам офісаў і жыллёвых будынкаў.

Іван Вішнеўскі яшчэ і пісьменнік. Сем яго кніг, выдадзеных у Штатах, сталі бестселерамі. Тэма — амаль “па Карнегі”: як максімальна выкарыстаць свае творчыя магчымасці. Адна з кніг была надрукавана ў Маскве на рускай мове, а ўвесь прыбытак ад яе продажу пайшоў на патрэбы Беларусі.

Зямляк-мільянер меркаваў “прывезці” у Беларусь буйны бізнес Штатаў, каб укласці мільярды даляраў у беларускую эканоміку. Нават быў распрацаваны план будаўніцтва ў Мінску гасцініц, офісаў і катэджаў. Была размова і пра Слонім. Але хуткія палітычныя змены і нестабільнасць Беларусі насцярожылі Івана Вішнеўскага. Усе планы і задумкі так і засталіся няздзейсненымі. Але хочацца верыць, што не ўсё яшчэ страчана. Бо ў Слоніме ёсць што будаваць і рэстаўрыраваць.

Да вайны і ў час акупацыі ў Слоніме жыў паэт, журналіст і палітык Сяргей Сіняк (Хмара). У 1939 годзе ў Вільні ён выдаў зборнік паэзіі “Жураўліным шляхам”.

Пасля вайны Сяргей Хмара жыў у Канадзе, выдаваў беларускія газеты і часопісы.

Яго дачка — Магдалена Сіняк — узначальвае этнічнае тэлебачанне ў Таронта, выдала кнігу на англійскай мове “Беларусы ў Канадзе”.

Жыў у Канадзе яшчэ адзін наш зямляк Рыгор Акулевіч. Ён нарадзіўся ў вёсцы Вялікая Кракотка, быў адным з арганізатараў гурткоў Грамады і ТБШ, бібліятэкі імя Янкі Купалы ў сваёй роднай вёсцы. Ратуючыся ад рэпрэсій з боку польскіх уладаў, выехаў у 1928 годзе ў Канаду. Там быў адным са стваральнікаў Федэрацыі рускіх канадцаў і яе друкаванага органа — газеты “Вестник”. Выдаў кнігі “Рускія ў Канадзе”, “50 год Беларускай рэспубліцы”.

З Канады вернемся ў Еўропу, найперш у сталіцу Бельгіі горад Брусель, дзе цяпер пражывае вядомы ў Бельгіі фармацэўт-гамеапат Лаўрэн Клыбік (памёр у 2005 годзе).

Нарадзіўся наш зямляк у вёсцы Хадзявічы Слонімскага раёна ў 1928 годзе. У час вайны немцы вывезлі яго ў Германію. Жывучы на Захадзе, Лаўрэн Клыбік скончыў вячэрнія курсы лонданскага “Фінчлей каледжа” і Лювенскі уні-версітэт у Бельгіі. Спачатку працаваў кіраўніком аптэкі ў Бруселі, а пасля ў Мехіліне. Маючы выдатную практыку, у 1996 годзе адкрыў сваю ўласную аптэку. Добры кантакт з кліентамі, карысныя парады аптэкара пачалі прыцягваць людзей. Ён нават сам стварыў некалькі прэпаратаў, якія да сённяшніх дзён карыстаюцца попытам не толькі ў Бельгіі, але і ў іншых краінах.

У 1977 годзе наш зямляк зацікавіўся гамеапатыяй (гамеапатыя — слова грэчаскага паходжання, складаецца з двух слоў: homois — падобны, pathos — хвароба, што азначае “лячыць падобным”), паступіў на вячэрнія курсы га-меапатычнай школы ў Бруселі, а праз чатыры гады адкрыў ужо сваю лабараторыю.

Пасля абароны навуковай працы “Кава і яе ўздзеянне на чалавечы арганізм” Лаўрэн Клыбік быў прыняты ў Асацыяцыю гамеапатаў Бельгіі. Яго праца выклікала вялікую цікавасць у многіх краінах Еўропы. Яна была апублікавана ў медыцынскіх часопісах Францыі, Бельгіі і Беларусі. Адно з апошніх яго навуковых даследаванняў “Уплыў радыеактыўнасці на жывыя арганізмы” выйшла з друку на французскай мове ў Бруселі ў 1995 годзе.

Цяпер не часта наш зямляк бывае на Бацькаўшчыне, але ён па-ранейшаму падтрымлівае сувязь з беларускімі медыкамі для апрабавання гамеапатычных сродкаў супраць хвароб, выкліканых радыяцыяй на тэрыторыі Беларусі, якая забруджана радыенуклідамі ў выніку чарнобыльскай катастрофы. “Хоць усё маё свядомае жыццё праходзіць далёка ад Беларусі, — гаворыць спадар Лаўрэн, — я заўсёды думаю, як дапамагчы людзям на Бацькаўшчыне”. А нядаўна слонімскі фармацэўт у Бельгіі перадаў для музея “Беларусы ў свеце”, які існуе ў Мінску ў Цэнтры імя Ф. Скарыны, некалькі каштоўных рэліквій. Гэта вышыты беларускім арнаментам касцюм, у якім Лаўрэн Клыбік выступаў у час вучобы ў Лювенскім універсітэце, дакументы, фатаграфіі 40 — 50-х гадоў, звязаныя з жыццём і дзейнасцю беларускай эміграцыі…

Да сказанага пра нашага фармацэўта ў Бельгіі хочацца дадаць, што Лаўрэн Клыбік жанаты з бельгійкаю Жанін Сакрэ. Яны маюць дзвюх дачок Сафію і На-дзею, а таксама ўнукаў — Бенжамена і Валянціну.

З Бельгіі завітаем да слонімцаў у Парыж. Дарэчы, класік французскай паэзіі Гіём Апалінэр (сапраўднае прозвішча Уладзімір Аляксандр Апалінарый Кастравіцкі) быў родам з Кастравіцкіх. Гэты род пачынаецца з вёскі Кастровічы Слонімскага раёна. Адсюль была родам маці Гіёма Апалінэра, якая паходзіла з гэтага роду Кастравіцкіх, а Гіём з’яўляўся яе пазашлюбным сынам.

Сёння ў Парыжы пражывае з сям’ёй славуты на ўсю Еўропу спявак з вёскі Какошчыцы Аркадзь Валадось.

Аркадзь Валадось — вядучы барытон Францыі. Ён вучыўся ў Белдзяржфілармоніі ў дацэнта С.Асколава, пасля закончыў Санкт-Пецярбургскую кансерваторыю, дзе пазнаёміўся з французскай спявачкай, якая моцна закахалася ў слонімскага хлопца. Яны пажаніліся і ў 1979 годзе пераехалі жыць у Парыж.

У 1992 годзе Аркадзь Валадось быў у Мінску на гастролях. Ён выконваў партыю Грознага ў оперы М. Рымскага-Корсакава “Царская нявеста” і меў вялікі поспех.

Сёлета Аркадзь Валадось таксама пабываў у Мінску. Разам з піяністам Юго Лёклэрам ён даў канцэрт для пацыентаў Інстытута радыяцыйнай медыцыны ў Аксакаўшчыне. Яны выступалі яшчэ ў другой дзіцячай клініцы ў Мінску. Французскім гасцям давялося нават самім адрамантаваць перад канцэртам бальнічнае фартэпіяна.

Шмат знакамітых слонімцаў сёння пражывае ў Польшчы. Гэта гісторык Тадэвуш Сасінскі, паэт Збігнеў Талачынскі, артыстка тэатра і кіно Аліна Яноўская і многія іншыя.

Польскі кінарэжысёр Збігнеў Хмялеўскі нарадзіўся ў Слоніме ў 1926 годзе ў сям’і настаўнікаў. Скончыў у Лодзі Вышэйшую школу кіно. Паставіў мастацкія фільмы “Твар анёла”, “Шлюбная аб’ява”, “Далёка ад шашы”, “Сям’я Кандэраў”, “Блізка, штораз бліжэй” і іншыя.

Альбярцін з’яўляецца радзімай польскага сацыёлага, публіцыста, доктара гуманітарных навук, прафесара Мікалая Казакевіча. Нарадзіўся ён у 1923 годзе, скончыў філасофскі факультэт Варшаўскага універсітэта. Працаваў у Польскай Акадэміі навук. Выдаў дзесяткі кніг па пытаннях планавання сям’і, для моладзі і пра моладзь…

І, наогул, каб пра ўсіх слонімцаў у свеце расказаць, патрэбна вялікая манаграфія. Радуе адно, што дзе б не жылі мае землякі, яны заўсёды памятаюць, што іх радзімай з’яўляецца Слонімшчына — цудоўны і багаты на таленты куток Беларусі.

2000