У пошуках слонімскіх скарбаў

Пра кнігу “Памяць”

Cвет пабачыла гістарычна-дакументальная кніга-хро¬ніка “Памяць. Слонімскі раён”. Многія слонімцы чакалі гэтае выданне вельмі шмат гадоў. Некалі нават планавалі пра наш раён выдаць эксперыментальнае двухтомнае выданне. Але яно так і не выйшла. Добра, што свет пабачыў хоць гэты салідны том, які налічвае ажно 750 старонак тэксту і фотаздымкаў.

Выданне пра нашу Слонімшчыну сапраўды унікальнае, падобнага раней не выходзіла. Тут ёсць што пачытаць. Уласна мне, як слонімцу і чалавеку, які цікавіцца гісторыяй і краязнаўствам, вельмі спадабаліся матэрыялы пра гі-сторыю населеных пунктаў Сло¬німскага раёна. Энцыклапедычныя звесткі пра кожную вёску проста захапляюць. Напрыклад, упершыню даведаўся, што Азяр¬ніца ўпамінаецца з 1478 года, Вецявічы — з XVI стагоддзя і г.д. І наогул многія вёскі на Слонім¬шчыне бяруць свой пачатак з XVI стагоддзя.

Вельмі грунтоўна і цікава адлюстравана на старонках “Памяці” гісторыя слонімскай педагагічнай думкі. Аказваецца, некалі ў Азярніцы, Дзевяткавічах, Дзераўной, Жыровічах, Кастровічах, Міжэвічах, Мялькана-вічах, Парэччы, Пасінічах, Шылавічах, Сасноўцы, Харашэвічах былі народныя вучылішчы. Гэтыя вучылішчы развівалі ў дзяцей цікавасць да ведаў, садзейнічалі пашырэнню пісьменнасці сярод беларускага народа, росту яго культуры.

Вельмі разнастайна паказана ў кнізе гісторыя аховы здароўя нашага краю, гісторыя развіцця прамысловасці Слонімшчыны.

Значная частка кнігі прысвечана перыяду Вялікай Айчыннай вайны. Прыводзяцца ў кнізе спі¬сы партызан, падпольшчыкаў, воінаў Чырвонай Арміі, мірных жыхароў, якія загінулі ў 1941–1945 гадах. Вельмі добра, што “Памяць” і яе складальнікі не абышлі ўвагай і ахвяр палітыч¬ных рэпрэсій, хоць спіс гэтых прозвішчаў далёка не поўны.

Каштоўнымі ў гэтым выданні з’яўляюцца старыя дакументы розных гадоў і стагоддзяў. Гэта разнастайныя запісы, загады, лісты, пастановы, скаргі жыхароў Слонімшчыны XVI–XVIII стагод¬дзяў, успаміны пра жахі апошняй вайны.

Тым не менш, як гэта ні крыў¬дна, слонімская “Памяць” паводле свайго духу і зместу атрымалася бальшавіцка-савецкім выданнем. Хто ж, напрыклад, ён — Валяр’ян Багамолаў, што ў такім салідным выданні яму адведзена амаль дзве старонкі тэксту? Ніхто з нашых слынных слонімцаў не заслужыў столькі радкоў, а вось прадстаўнік рускай бальшавіцкай ваеннай арганізацыі, нейкі прайдзісвет, якога шукала ўся паліцыя Расіі, — Багамолаў — калі ласка. І клічка ў яго была Чорт. Ды і якое ён дачыненне мае да зямлі слонімскай? Зусім ніякага.

Бальшавікам у кнізе адведзена месца шмат, і ўсе яны амаль што героі нашай зямлі. Вядома, гэта наша гісторыя і ад яе нікуды не падзенешся. Але хапіла б пра іх толькі нейкай згадкі, бо былі і застаюцца сотні імёнаў, падзей, фактаў, больш значных для гісторыі Слонімшчыны, чым тыя, што трапілі ў кнігу.

Мне думаецца, што заслужыў значна больш радкоў і нават здымка наш нацыянальны герой Міхал (але чаму ў кнізе Міхаіл?) Валовіч, чым той Багамолаў, ці нейкі Волах, ці Куніца і да іх падобныя.

Цяпер давайце пагартаем кнігу і паглядзім больш аб’ектыўна на тыя ці іншыя публікацыі. Усё-такі мала ўвайшло ў кнігу матэрыялаў пра Жыровічы. У цэлым у “Памяці” амаль не расказваецца пра гісторыю розных рэлігійных канфесій на Слонімшчыне. А Слонім спакон вякоў быў горадам шматнацыянальным і шматканфесій¬ным. Гэта павінны былі быць асобныя артыкулы пра права¬слаўных, каталікоў, уніятаў, мусульманаў, евангелістаў і г.д.

З 1927 да 1943 года ў Альбярціне дзейнічала беларуская уніяцкая царква, якой кіраваў Антон Неманцэвіч, выходзіў з 1938 года часопіс “Да злучэньня”. Антона Неманцэвіча ў 1943 годзе немцы закатавалі ў берлін¬скай турме, а уніяты раз’ехаліся па ўсім свеце. Пра гэта ў кнізе няма ні слова, як няма ні слова і пра слонімскія мусульманскія святыні.

Вялікія раздзелы павінны былі быць і пра Пуслоўскіх, Агінскіх, Слізняў. Яны стваралі гісторыю Слонімшчыны. Калі пра Агінскіх трохі згадваецца, дык пра Пуслоўскіх — амаль нічога. А гэта быў вялікі род, і з XVII стагоддзя на працягу некалькіх вякоў Пуслоўскіх ведалі ва ўсёй Еўропе. Войцех Пуслоўскі быў нават слонімскім дэпутатам у Літоўскім Трыбунале, а Зыгмунд Пуслоўскі — вялікім калекцыянерам і мецэнатам. Але ў слонімскай “Памяці” пра іх — маўчанне.

Сціпла напісана пра Слонім¬шчыну ў перыяд першай сусветнай вайны. Пры згадванні камсамольцаў 20–30-ых гадоў трэба было ўспамянуць і Леаніда Бялькевіча (Леаніда Клёна), які пісаў вершы.

Адзін з раздзелаў “Памяці” пры¬свечаны знакамітым і вядомым слонімцам, якія дасягнулі пэўных поспехаў у навуцы, спорце, культуры і літаратуры. Шчыра кажучы, амаль палова сло¬німцаў не згадваецца. Сярод іх — дзесяткі акцёраў і музыкантаў, якія працавалі ў тэатры Агінскага. Не прыгадваецца і наш зямляк кампазітар Уладзімір Дарохін, які жыве ў Мінску. Ён з’яўляецца сябрам Беларускага Саюза кампазітараў, заслужаным дзеячам мастацтваў Беларусі, узначальвае кафедру кампазіцыі Акадэміі музыкі.

Няма згадкі і пра яшчэ аднаго наша знакамітага музыканта і спевака Аркадзя Валадося (нарадзіўся ў вёсцы Какошчычы), які жыве ў Парыжы. Славуты на ўсю Еўропу барытон, ён выступаў і выступае на сцэнах многіх тэатраў свету, у тым ліку і ў Беларусі. Забыліся складальнікі і пра сло¬німскага артыста кіно і тэатра Уладзіміра Антоніка, які жыве ў Маскве. Не згадваецца і польскі кінарэжысёр Збігнеў Хмялеўскі, які нарадзіўся ў Слоніме, а ў 1948 годзе з бацькамі пераехаў у Польшчу. Ён зняў шмат мастацкіх фільмаў, жыве ў Лодзі. Забыліся складальнікі і пра яшчэ аднаго вядомага земляка — чамяроўца Сцяпана Міско, беларускага мастацтвазнаўца і культуролага, кандыдата мастацтвазнаўства, аўтара шматлікіх артыкулаў, у тым ліку і кнігі “Школьны тэатр Беларусі (XVI–XVIII стст.)”

Недаравальна адказным за гэта выданне і тое, што не ўключылі ў кнігу звестак пра Жанну Міцкевіч (нар. у Слоніме ў 1947 г.) — кандыдата педагагічных навук, аўтара кніг па педагогіцы; Аляксея Таўлая (нар. у вёсцы Ганькі ў 1938 г.) — кандыдата філасофскіх навук, педагога, аўтара некалькіх манаграфій і навуковых прац; Антаніну Шалемаву (нар. у Слоніме ў 1953 г.) — кандыдата філалагічных навук, педагога, аўтара некалькіх кніг; Паўла Лойку (нар. у Слоніме ў 1958 г.) — кандыдата гістарыч¬ных навук, аўтара многіх прац і кніг па гісторыі Беларусі; Марыю Ярмаловіч (нар. у Жыровічах у 1942 г.) — кандыдата педагагіч¬ных навук, аўтара шматлікіх кніг па педагогіцы; Ніну Здановіч (нар. у Слоніме ў 1959 г.) — беларускага археолага і культуролага, аўтара кніг па гісторыі Беларусі; Галіну Каспяровіч ( нар. у Кастровічах у 1947 г.) — кандыдата філасофскіх навук, дацэнта, якая даследуе праблемы гнасеалогіі, філасофіі культуры, чалавека і свядомасці. Не трапіў у кнігу і настаўнік Новадзевяткавіцкай СШ Васіль Ракуць — аўтар шмат¬лікіх кніг, даведнікаў, падруч¬нікаў па гісторыі Беларусі. А па яго кнігах пра гісторыю Беларусі вучацца ўсе дзеткі нашай рэспублікі.

Ёсць у “Памяці” раздзел “Дзяржаўныя дзеячы”, куды ўвайшлі нашы землякі Мальцаў, Харужык, Чавус. Але чамусьці адсутнічае яшчэ адзін наш зямляк з Альбярціна — Валянцін Шухно. Валянцін Міхайлавіч цяпер з’яў-ляецца старшынёю Камітэта па каштоўных паперах РБ. Пасада даволі сур’ёзная, але пра земляка ў Слоніме забыліся. Па-за “Памяццю” засталіся і многія знакамітыя слонімскія палякі, яўрэі, татары, якія жылі і цяпер жывуць у іншых краінах свету. Наогул тэма “Сло¬німцы ў свеце” поўнасцю адсутнічае на старонках гэтага выдання.

Няма ў кнізе даследавання вайсковых злучэнняў, якія спакон веку базаваліся ў нашым гора¬дзе. А ў цэлым Слонім — горад вайскоўцаў (польскіх, француз¬скіх, нямецкіх, савецкіх, беларускіх). Пра гэта і трэба пісаць, бо гэта таксама гісторыя нашага горада.

Адсутнічае ў “Памяці” і даследчы артыкул пра гісторыю слонім¬скай прэсы. А за трыста апошніх гадоў у нашым горадзе выхо¬дзіла вельмі шмат цікавых газет і часопісаў, а не толькі адна газета “За перамогу камунізму”.

Гэтым артыкулам я не хачу нікога пакрыўдзіць, асабліва тых, хто сапраўды шмат зрабіў дзеля выхаду слонімскай “Памяці”. Тым не менш крыўдна, што мно¬гія слонімскія чыноўнікі і мін¬скія навукоўцы да цяперашняга часу хварэюць на амнезію. Да простых людзей з-за гэтай хваробы так і не дайшла праўда пра гісторыю зямлі слонімскай і яе знакамітых людзей.

2004