Ваенны лётчык

XXIII

Як я адмяніўся! Апошнімі днямі, маёр Аліяс, мне было вельмі горка. Гэтымі днямі, калі браніраванае нашэсце напатыкала толькі пустку, бязглуздыя заданні каштавалі нашай групе семнаццаці экіпажаў з дваццаці трох. I мне здавалася, што ўсе мы ўслед за вамі згадзіліся быць статыстамі і строіць з сябе забітых у нейкім спектаклі. Гэта праўда, маёр Аліяс, мне было горка, і гэта было самаашуканствам!

Усе мы ўслед за вамі сутаргава хапіліся за літару доўгу, сутнасць якога ўжо зблякла. Вы інстынктыўна вымагалі ад нас не перамогі — яна была немагчыма, — а сцверджання нашай сутнасці. Вы, як і мы, ведалі што дабытыя намі звесткі нікому не будуць перададзены. Але вы ратавалі абрады, сэнс якіх быў схаваны. Вы сур'ёзна распытвалі нас — як быццам нашы адказы маглі прыдацца на нешта — пра размяшчэнне танкаў, пра баржы, грузавыя машыны, чыгуначныя станцыі, цягнікі на станцыях. Часам вы нават абуралі мяне сваім недаверам:

— Ну што вы! 3 месца пілота бясспрэчна можна весці назіранне!

I ўсё-такі вы мелі рацыю, маёр Аліяс.

Над Арасам я ўзяў на сябе адказнасць за гэты натоўп, што віраваў пада мною. Я звязаны толькі з тымі, каму я даю. Я разумею толькі тых, з кім я звязаны непарыўнымі повязямі. Я існую толькі ў той ступені, У якой мяне мацуюць мае карані. Я неаддзельны ад гэтага натоўпу. Гэты натоўп неаддзельны ад мяне. Пры хуткасці пяцьсот трыццаць кіламетраў і на вышыні дзвесце метраў цяпер, калі я спусціўся пад хмару, я далучаюся да яго ў гэтым вечаровым змроку, як пастух, які адным поглядам пералічвае, гуртуе і яднае свой статак. Гэты натоўп ужо не натоўп: ён — народ. Хіба ж я магу быць у роспачы?

Нягледзячы на твань паражэння, мяне, быццам я прылучаўся да нейкага таінства, перапаўняе няўтрымная святочная радасць. Я аточаны вэрхалам разгрому, і ўсё-такі я адчуваю сябе пераможцам. Хто з маіх таварышаў, вяртаючыся з задання, не адчувае сябе пераможцам? Капітан Пеніко расказваў мне пра свой ранішні палёт: «Калі мне здавалася, што якая-небудзь зенітка надта добра прыстралялася да мяне, я пікіраваў проста на яе на поўнай хуткасці, на брыючым палёце, даваў па ёй кулямётную чаргу, якая адразу ж тушыла гэты чырванаваты агонь, як смерч, праносіўся над гарматным разлікам… Гармата быццам выбухала! Людзі разбягаліся хто куды, спатыкаліся і падалі на зямлю. У мяне было такое ўражанне, што я гуляю ў кеглі». I Пеніко смяяўся, Пеніко пераможна смяяўся. Пеніко — капітан-пераможца!

Я знаю: баявое заданне пераўвасобіла нават таго стралка з экіпажа Гавуаля, які, апынуўшыся ноччу ўнутры храма, узведзенага васьмюдзесяццю чатырма пражэктарамі, прайшоў пад скляпеннем іх промняў, як салдат на вяселлі праходзіць пад скрыжаванымі шпагамі.

— Можаце ўзяць курс дзевяноста чатыры.

Дзютэртр толькі што сарыентаваўся па Сене. Я знізіўся да ста метраў. Зямля з хуткасцю пяцьсот трыццаць кіламетраў у гадзіну коціць на нас вялікія прамавугольнікі канюшыны або пшаніцы і трохвугольнікі лясоў. Я адчуваю дзіўнае фізічнае задавальненне назіраць, як нос майго самалёта нястомна расхінае іх, быццам крыгі. Унізе з'яўляецца Сена. Калі я пралятаю над ёй пад вуглом, яна адступае, быццам паварочваецца вакол сваёй восі. Гэты рух выклікае ўва мне такую ж асалоду, як плаўны ўзмах касы на лузе. Сядзець мне ёмка. Я гаспадар на борце сваёй машыны. Бакі не працякаюць. Я згуляю ў покер з Пеніко, выйграю ў яго чарку каньяку, потым пастаўлю мат Лакардэру. Вось які я, калі я пераможца!

— Пан капітан… страляюць, мы ў забароненай зоне!..

Курс вылічвае ён. Я тут ні пры чым.

— Моцна страляюць?

— 3 чаго толькі можна…

— Павернем прэч?

— Ну, не!..

Тон у яго пагардлівы. Мы ведаем, што такое патоп. Агонь нашых зенітак — проста як вясновы дожджык.

— Дзютэртр… Паслухайце, гэта ж ідыёцтва — быць збітымі сваімі!

— Нічога… Не саб'юць… Хай папрактыкуюцца.

Голас Дзютэртра з'едлівы.

А ў мяне няма ахвоты да з'едлівасці. Я шчаслівы. Мне прыемна пагаварыць са сваімі людзьмі.

— Ну й праўда, страляюць, як…

Глянь, ён яшчэ жывы, наш стралок! Я заўважыў, што па ўласнай ініцыятыве ён яшчэ ні разу не абвяшчаў пра сваю прысутнасць. Ён пераварыў усю прыгоду моўчкі, не адчуваючы патрэбы мець зносіны з людзьмі. Зрэшты, адзін раз ён, здаецца, вымавіў: «Ну і ну!» — у самы разгар абстрэлу. Ва ўсякім разе, плыні прызнанняў не было.

Але зараз закранута яго спецыяльнасць: кулямёт. А калі закранецца спецыяльнасць, тут ужо спецыялістаў не стрымаць.

Я міжволі супрацьпастаўляю гэтыя два светы. Свет самалёта і свет зямлі. Толькі што я ўцягнуў Дзютэртра і майго стралка па-за дазволеныя межы. Мы бачылі, як палае Францыя. Мы бачылі, як ззяе мора. Мы састарэлі на вялікай вышыні. Мы схіляліся над далёкай зямлёй, як над музейнай вітрынай. Мы гулялі ў сонцы з пылінкамі варожых знішчальнікаў. Потым мы знізіліся зноў. Мы кінуліся ў касцёр. Мы ахвяравалі ўсім. I там мы даведаліся пра саміх сябе болей, чым змаглі б зразумець за дзесяць гадоў роздуму. Нарэшце, мы выйшлі з гэтага дзесяцігадовага пустэльніцтва…

А караван бежанцаў, які мы, магчыма, ужо бачылі, калі ляцелі да Араса, прасунуўся самае большае на паўкіламетра.

За той час, што яны будуць адцягваць у роў зламаны аўтамабіль, мяняць колы ці проста сядзець і барабаніць па баранцы ў чаканні, пакуль скрыжаванне вызваляць ад разбітых машын, мы паспеем ужо вярнуцца на базу.

Мы пераступілі цераз усё паражэнне. Мы нагадваем паломнікаў, якія лёгка зносяць пакуты ў пустыні, бо сэрцам яны ўжо ў свяшчэнным горадзе.

Вось-вось апусціцца глыбокая ноч і ахіне гэты бязладны натоўп сваімі горкімі крыламі. Статак збіваецца да купы. У каго яму вымольваць паратунак? А нам падорана шчасце спяшацца да таварышаў, і ў мяне такое ўражанне, што мы спяшаемся на свята. Гэтак звычайная халупа, калі яе здалёк асвеціць нам агеньчык, ператварае самую суровую зімовую ноч у ноч перад калядамі. Там, куды мы ляцім, нас чакае прыязны прытулак. Там, куды мы ляцім, мы далучымся да вячэрняй трапезы.

На сёння досыць прыгод: я шчаслівы і стомлены. Я перадам механікам свой самалёт, аздоблены новымі прабоінамі. Я скіну цяжкі лётны камбінезон, і так як згуляць з Пеніко на чарку каньяку будзе ўжо занадта позна, я проста сяду вячэраць разам з таварышамі…

Мы познімся. Таварышы, якія позняцца, звычайна не вяртаюцца. Яны спазніліся? Не, ужо ўвогуле запозна. Трудная рада! Ноч саштурхоўвае іх у вечнасць. За вячэрай група падлічвае свае страты.

Тыя, хто не вярнуўся, становяцца ва ўспамінах яшчэ мілей. Цяпер ім вечна ўсміхацца самай светлай усмешкай. Мы адпрэчым гэтую перавагу. Мы з'явімся неспадзявана, як злыя духі ці браканьеры. Маёр не паспее адкусіць кавалак хлеба. Ён будзе глядзець на нас. I, магчыма, скажа: «Ах!.. Вось і вы…» Таварышы будуць маўчаць. Яны ледзь глянуць на нас.

Некалі ў мяне было няшмат пашаны да дарослых. I дарэмна. Чалавек ніколі не старэе. Маёр Аліяс! Калі дарослыя вяртаюцца дадому, яны — як дзеці. «Вось ты, наш таварыш!..» I цнатліва змаўкаюць.

Маёр Аліяс, маёр Аліяс!.. Гэтай лучнасцю з усімі вамі я цешуся, як сляпы цешыцца агнём. Сляпко сядае і працягвае рукі, але ён не ведае, што прыносіць яму асалоду. 3 баявога задання мы вяртаемся з прагай узнагароды, якая завецца — любоў.

Хоць мы і не прызнаёмся самі сабе, што гэта — любоў. Любоў, як мы яе звычайна ўяўляем, выказваецца больш бурна. Але гэта сапраўды любоў: сець повязяў, якія робяць цябе чалавекам.