Зачараваныя смерцю

Гісторыя чалавека, які ваяваў у дзевяноста першым там, куды можна купіць білет у любой касе аэрафлоту. Павел Стукальскі — наёмнік, 27 гадоў

З аповеду сябра Алега Бажко:

— Вы хочаце, каб я нармальнымі словамі гэта распавёў? Я па гэты бок, а ён? На смерць ніхто не хоча глядзець. Я бачыў яе сотні разоў і ўсё роўна кожны раз адварочваюся. Там, на вайне, я сабе гаварыў і гаварыў, убіваў ва ўсе клеткі свайго цела і мозга, калі мы паўзлі ў горы, і язык вывальваўся з рота, як у прыстрэленага сабакі, запхнуць яго назад мог толькі страх… Страх ад кулі… Я сабе гаварыў: не дай гэтай гнілазубай пачвары ўгаварыць цябе, не дай ёй узяць цябе соннага ці роспачнага. Гані яе і не азірайся, ніколі не кліч.

Эх, Пашка! Што яна яму нашаптала, калі ён дазволіў ёй павесці сябе ў ноч, у цемру? Ён, які лепш за ўсіх у нашай роце мог перарэзаць горла ад вуха да вуха, ударыць дакладна пад лапатку…

Так, я — наёмнік, я прадаю сваё ўмельства забіваць. Думалі: буду ўтойваць? Не буду. Раней у нас ніколі не было наёмнікаў, мы ганарыліся абаронцамі Айчыны… Пакіньце гэтыя казачкі старшакласнікам! Мужчынам падабаецца вайна, толькі яны ў гэтым не прызнаваліся, таіліся. Мы ўсё самі ад сябе хавалі. Ніводзін не ведае: хто ён на самай справе? А я не хацеў такую ж кватэру, як у суседа, такую ж машыну, такую ж шафу… І як самая вялікая мара — пуцёўка ў Сочы, да Чорнага мора, дзе лічыш кожны рубель. Я хацеў спазнаць свет, выпрабаваць сябе. Я на самай справе хацеў уведаць: хто я? Гэта, калі шчыра… Без хітрыкаў… Да дна… Тут стопар! (Запальвае. Маўчыць.)

Спачатку я трапіў у Афган. Марыў, прасіўся. Пісаў рапарт. Там, у Афгане, мы з ім сустрэліся… З Пашкам… Сышліся… Усё было падобнае: школа, вучэльня, работа на заводзе, мара пра інстытут… І пра дзяўчыну ў белым…

Калі я вярнуўся з Афгана, мая сястрычка вучылася ў пятым класе. Я прывёз ёй падарункі: прыгожыя лялькі (у нас гэткіх няма), жуйку, джынсы. Але ёй хацелася пахваліцца іншым:

— Ты — герой? Колькі ты «духаў» забіў? — спытала яна.

— Не ведаю… — Я быў заспеты знячэўку, мяне ўзялі абяззброенага дома.

— Я скажу сяброўкам, што шмат «духаў» забіў. Сто!

Сядзеў побач бацька, ставіла закусь на стол маці. Усміхаліся. Для іх гэта была нармальная гаворка. Я пачаў крычаць нешта вар'яцкае… Пра чужую краіну, пра тое, як смярдзяць вываленыя чалавечыя кішкі на сонцы… Пра тое, як у нас загінула трое хлопцаў-дзетдомаўцаў і іх не было куды адправіць… Труны павезлі ў дзетдом…

Я сапсаваў усім святочную вячэру. Тут — стопар! (Замаўкае.) І, наогул, калі б не Пашка, слова б вам не прамовіў… Ні вам, ні адзін аднаму праўды мы не гаворым. Караванчыкі бралі, аблёты… Пасля першай чаркі прыгадвалі смешнае, вясёлае. Як пад Джэлалабадам два тыдні ратавалі параненую малпачку. Пашка яе выцягнуў з-пад мёртвага афганца. Перавязалі лапу, на сабе па чарзе валаклі. А пра, тое, як расстрэльвалі палонных, маўчым. У дрызг п'яныя, ніводзін не абмовіцца… Намёку не зробіць, што памятае, як яны ў пыле валяліся… З босымі нагамі… А як пахне чыстая прасціна дома! Аж галава кружыцца. Але мужчыне падабаецца вайна… Старажытны інстынкт палявання… Забіваць людзі навучыліся раней, чым сеяць і араць. Страляеш, заманьваеш, высочваеш… Ён закопваецца ў зямлю, паўзе на чацвярэньках… Як звер… У паўзучага страляць лягчэй, чым калі ён ідзе на ўвесь рост, і ты бачыш твар, адзенне… Тады замінка, на нейкі міг…

Колькі забіў? Наіўнае пытанне. Можа, дваццаць, а можа, і больш… Спачатку лічыў, пасля кінуў. Гэта ж мая работа — ваяваць, а значыць — забіваць. Мне за гэта грошы плацяць. Але не дзеля адных грашовых знакаў я гэтым займаюся. Дзеля азарту… Як вам перадаць, што вастрыня адчуванняў, калі не ты страляеш, а ў цябе страляюць?! Ты адразу існуеш у гэтым свеце і ў тым, па абодва бакі. Жывёльная, шалёная радасць, калі бой скончыцца, а ты жывы. Ты можаш выпіць гарэлкі… Выпаліць цыгарэту… Ты можаш знайсці жанчыну… Мы прайгралі ў Афгане. Маглі сцерці гэтыя горы з зямлі, а пайшлі ні з чым. І ў падсвядомасці, у падкорцы сядзіць, што мы вайну прайгралі, але ніхто не хоча быць прайграўшым. Мы не даваявалі. Пасля Афгана я стаў рэкецірам… Ад палучкі да палучкі народ жыве. Варэнне варыць. Агуркі, памідоры восенню закручвае. Пуп трашчыць! А ў гэтых мільёны… Прыходзіш, як Робін Гуд, і забіраеш кавалак…

Прыехаў знаёмы з Нагорнага Карабаха:

— Што там?

— Афган.

Ну, калі Афган, значыць, мне туды. У касе Аэрафлоту ўзяў білет. Як у госці, на курорт… Адны ехалі загараць, другія ваяваць. Шмат вайны на ўскраінах былой імперыі. Аказваецца, усюды патрэбны тыя, хто ўмее страляць. І плацяць лепш, чым нам плацілі ў Афгане. За талерку бабовага супу мяне ўжо не купіш. І не трэба махаць чырвоным сцяжком! За ідэю я паміраць не пайду. Што ў нас змянілася? На барыкады ў жніўні ішлі адны, да ўлады прыйшлі іншыя. Камуністы сказалі, што яны не любяць камуністаў, і калі вам не даспадобы слова «камуніст», будзем называцца дэмакратамі. Я не стаміўся ваяваць, я яшчэ малады. Я люблю аўтамат, гэта — сябра. Але я стаміўся быць падманутым. Забіваць — таксама прафесія. Я — прафесіянал. Я раблю гэта лепш, чым што-небудзь іншае. За тыдзень любога хлапчука на баевіка вывучу ці, як пішуць у газетах, байца атрада самаабароны. Учора ён сядзеў на трактары, араў. Заўтра будзе страляць. Паспрабуй яго вярні на трактар… У калгас… Я яму такі гімн аўтамату праспяваю! Адчуванне зброі… Яно вабіць да сябе…

Эх, Пашка! Мы разам з ім два гады ў Карабаху… Ні драпіны… Пра што немагчыма думаць? Што ты памёр. Будзеш думаць — звяр'яцееш. Ах, досыць. Тут — стопар! (Зноў замаўкае.) Там і тут адносіны да смерці розныя. Там яна то мама, то каханая дзяўчына, то сябра. Крычаць: «Мама-мамачка!!», а прыходзіць яна. Гнілазубая пачвара! Яна круціцца ля ног, як сабака.

Сонца. Горы. Ляжыць прыгожая жанчына. Мёртвая. Але забіта так, што крыві не відаць. Спіць. Вострае жаданне… Мы павярнулі ў сяло… Дзве дзеўчынёхі збіралі абрыкосы… Як яны крычалі… Але ўсё належыць чалавеку са стрэльбай… Бачыў я там і кандыдатаў навук, і спартсменаў, і зэкаў… Быў хлопец з Ніжняга Ноўгарада, раней ён ваяваў на баку Азербайджана, пасля прыбіўся да нас — мы на баку армян… Азербайджанцы яго пакрыўдзілі, абяцалі пятнаццаць тысяч «драўляных» у месяц, далі пяць. Другі перад гэтым «казачыў» у Малдове. Зарабляў на кааператыўную кватэру ў Маскве. Не хапіла, махнуў на Каўказ… Быў сярод нас абаронца Белага дома… Быў аматар вершаў Ясеніна, чытаў нам: «Падабалася дзеўчына ў белым, у блакітным цяпер я люблю». Гэты, як на машыну сабраў, паляцеў у Яраслаўль. Былі ў нас жанчыны… З Масквы, Санкт-Пецярбурга… Адну муж пакінуў з двума малымі дзецьмі, на рабоце скарацілі. Нічога не адкідвала, дзіцячыя цацкі ў разбітых дамах збірала… Ну, Афган! Родны Афган! Вайна — бардак і пахмелле, жахлівае дно і мужчынскае баляванне…

…Мы вярнуліся дадому. Мы прыляцелі тым жа рэйсам Аэрафлоту… Поўны самалёт садавіны і дынь. Ніхто не вылучаў нас у натоўпе гэткіх жа загарэлых і шчаслівых людзей. У аэрапорце купілі па букету руж… Дома нас чакалі… Каханыя, чые фотакарткі пажаўцелі ў нашых нагрудных кішэнях ад чужога сонца. Пасля мату і крыві хацелася гаварыць ціхія, пяшчотныя словы. Мы купілі кветкі і рванулі дадому на таксі…

— Я, як хлапчук першы раз, дрыжу, калі яна распранаецца… Ад яе паху… — сказаў Пашка.

Цяпер я ведаю, што каханне і вайна падобныя… Тая ж крывавая гульня… Карыда… Паядынак…

Эх, Пашка! Яго ніхто не чакаў дома. Дом быў пусты, як пакінуты акоп. Яна пайшла да другога… Ён лёг на канапу і стрэліў сабе ў рот…

Такая вось сентыментальная гісторыя. Ён быў мой сябра, мой лепшы сябра. Мы Афган прайшлі, Карабах… Мы гвалтавалі чужых жонак, забівалі. Гэта ж вайна — наш мужчынскі свет. А тут? Жонка пакінула — і куля ў рот?! Эх, Пашка! Твае бацькі нікому не прызналіся, адкуль ты прыехаў і прывёз кучу грошай. Яны ўсім расказвалі, што ты будаваў дамы ў Сцепанакерце, разбураным ад землятрусу. А там ужо даўно не будуюць, толькі бамбяць. Я пайшоў у касу Аэрафлоту і купіў білет… Назад, на вайну… І ўсё роўна з кім і супраць каго… Мне важна адчуць у руках зброю, як музыканту інструмент. Дурні! Сядзяць тут, амерыканскія баевікі круцяць… Цяпер любы можа ўзяць білет і злятаць на сапраўдную вайну. Паглядзець. Такая раскоша! Я магу жыць толькі там…

Стопар! (Пасля маўчання.) Горад наш не называйце… З-за бацькоў… Хай вераць, што мы недзе дамы будуем…