Зачараваныя смерцю

Гісторыя пра тое, што, калі знойдзеце ў сябе пад падушкай шматок гальштука і курыныя косці, гальштук можна павесіць на крыжы пры дарозе, а косці аддаць чорнаму сабаку. Тамара Сухавей — афіцыянтка, 29 гадоў

— …Малая была я, прыйшла са школы, лягла, а раніцаю не ўстала з пасцелі. Павезлі да доктара — няма дыягназу. Тады кінуліся бабак шукаць, шаптуху. Далі нам адрас, паляцелі па тым адрасе. Бабка кінула на карты і кажа маці:

— Прыйдзеце дадому, распарыце падушку, на якой дачка спіць, там знойдзеце шматок гальштука і курыныя косці. Гальштук павесьце на крыжы пры дарозе, а косьці аддайце чорнаму сабаку. Дачка падымецца і пойдзе. Свякроў заваражыла.

Нічога добрага, прыгожага я ў жыцці не бачыла, і труцілася, і вешалася…

Я сама з вёскі, прыехала ў горад, усіх баялася. Але ўсе едуць у горад, і — я. Старэйшая сястра тут жыла, яна мяне забрала: «Паступіш у вучэльню, станеш афіцыянткай. Ты прыгожая, Томка. Знойдзеш сабе мужа-вайскоўца. Лётчыка!»

Першы муж у мяне быў кульгавы, маленькі. Сяброўкі адгаворвалі: «Навошта ён табе? Ён хворы, хутка памрэ. Да цябе такія хлопцы заляцаюцца!» А я з дзяцінства любіла фільмы пра вайну, дзе жанчыны чакаюць сваіх мужыкоў з фронту, хоць бы які вярнуўся — без ног, без рук, але жывы. Да нас у вёску аднаго прывезлі без абедзвюх ног, дык жонка яго па двары на руках насіла. А ён піў, пакасціў. Паваляецца, яна яго падыме, у ночвах памые і пасадзіць на чыстую пасцель…

Я не разумела, што такое — каханне, я і цяпер не ведаю, што гэта такое, я яго пашкадавала, прылашчыла. Мы прыжылі з ім траіх дзяцей, і ён пачаў піць, ганяўся за мной з малатком…

Ужо другім дзіцем хадзіла, калі з вёскі прыйшла тэлеграма: «Прыязджай на пахаванне. Маці». Цыганка перад гэтым мне на вакзале наваражыла:

— Чакае цябе далёкая дарога. Пахаваеш бацьку і будзеш доўга плакаць.

Не паверыла. Бацька быў здаровы, спакойны. Маці п'янствавала, з раніцы ляжыць, а ён і карову падоіць, і бульбы наварыць — усё сам. Ён моцна яе кахаў, яна яго прываражыла: яна нешта ведала, нейкае зелле.

Сяджу ля труны, плачу, суседская дзяўчынка мне шэпча:

— Цётка Тома, баба дзеда чыгуном забіла, а мне сказала, каб я маўчала, яна купіць кіло шакаладных цукерак.

Мне стала страшна, і калі ў хаце нікога не засталося, усе пайшлі, распранула бацьку і шукала на ім сінякі. Сінякоў не было, толькі на галаве — вялікая рана. Паказала маці. Яна заявіла, што гэта ён дровы калоў, а палена адляцела, ударыла. Сяджу ля яго ўсю ноч і адчуваю, што ён хоча мне нешта сказаць… А маці не адыходзіць ад нас, цвярозая сядзіць. Яна нас адных не пакідала, пакуль мы яго не закапалі.

Родная маці, яна мяне нарадзіла… Прадала яна хату, хлеў спаліла, каб страхоўку атрымаць, і прыкаціла да мяне ў горад. Тут знайшла сабе другога. Ён сына з нявесткай выгнаў, а ёй кватэру адпісаў. Яна іх прычароўвала: нешта ведала, нейкае зелле. А мой за мной з малатком ганяўся, пакуль галаву два разы не праламаў…

Нічога добрага, прыгожага я ў жыцці не бачыла…

Прыходжу на работу пабітая, заплаканая, а трэба ўсміхацца, кланяцца. Дырэктар рэстарана паклікаў у кабінет: «Мне тут тваіх слёз не трэба. У самога жонка спаралізаваная дома другі год ляжыць…» — і лезе да мяне пад спадніцу.

Маці з айчымам двух гадоў не пажыла. Званок:

— Тамара, памёр Рыгоравіч. Прыходзь, памажы хаваць. Павязем у крэматорый.

Мне зрабілася так страшна, што я знепрытомнела. Ачомалася, трэба ісці. А ў галаве думка дзяўбе: раптам гэта яна яго забіла, каб адной у кватэры застацца, піць, гуляць? Га?! Яна забіла і хоча хутчэй завезці ў крэматорый, спаліць? Пакуль яго дзеці збяруцца і старэйшы сын, маёр, з Германіі прыедзе, жменька попелу застанецца, сто грамаў у белай вазачцы. Ад ўсяго гэтага ў мяне спыніліся месячныя, два гады нічога не было. Як яны зноў пачаліся, я прасіла дактароў:

— Выражце мне ўсё жаночае, зрабіце аперацыю. Я не хачу быць жанчынай! І каханкай, і жонкай, і маткаю!

Родная маці, яна мяне нарадзіла… Я хацела яе любіць… У яе маладой косы былі доўгія, чорныя… Прыгожая…

Як яна памірала, як яна не хацела паміраць… Ёй было пяцьдзесят дзевяць гадоў: выразалі адну палавіну грудзей, праз паўтара месяца — другую, а яна завяла сабе маладога каханка. Паклікала нас з сястрой:

— Вязіце да шаптухі… Ратуйце!

Яна не верыла гэтым бабкам, нікому не верыла. Як нам яе ратаваць? А ей горш-горш, малады за ёй ходзіць, з-пад яе выносіць, мые. Яна не думала паміраць.

— Але калі, — кажа, — памру, усё пакіну яму. І кватэру, і тэлевізар.

Сястра прыгразіла:

— Заб'ю, калі яму пакінеш. Заб'ю!

Я іх мірыла, плакала. Маладая мама была красуня…

Павезлі мы з сястрой яе да бабкі, на руках з машыны вынеслі. Бабка памалілася, расклала карты.

— Так? — пытаецца і падымаецца з-за стала: — Забірайце! Я яе лячыць не буду…

Маці нам крыкнула:

— Выйдзіце, я хачу адна застацца!

А бабка нас не пусціла з хаты, на карты глядзіць і пераказвае:

— Я яе лячыць не буду, бо яна не аднаго ў зямлю паклала. А нядаўна, як яшчэ на нагах была, хадзіла, у царкве дзве свечкі надламала… Тваю і тваю… — паказвае на нас з сястрой.

Маці:

— За здароўе дзяцей сваіх…

Бабка:

— За спачын ты іх паставіла. Смерці дзецям прасіла. Думала, што калі іх Богу аддасі, дык сама застанешся. У заклад.

Пасля гэтага я баялася сядзець з маці адна ў кватэры. Узяла з сабой сваю старэйшую дзяўчынку, а маці шалела, калі тая есці прасіла: яна памірае, а нехта есць, нехта жыць будзе. Парэзала нажніцамі новае пакрывала на ложку, абрус са стала, каб нікому не засталося, калі яе не будзе. Я вадзіла яе ў туалет, выносіла, мыла. Яна не саромелася, яна на падлогу, у пасцель… каб я прыбірала. Не хацела паміраць… Помсціла…

Адчынілі акно… На першым паверсе… Бэз пахне… Яна дыхае-дыхае ім, не надыхаецца…

— Прынясі, — папрасіла, — галінку.

Я прынесла. Яна ўзяла яе ў рукі, а тая тут жа ссохла, лісточкі скруціліся.

Тады яна да мяне:

— Дай за руку тваю патрымацца…

А мяне тая бабка папярэдзіла, што чалавек, які рабіў зло, доўга памірае, пакутліва. Трэба ці столь разбіраць, ці ўсе вокны ў хаце выняць, інакш душа яго не выйдзе, з цела не падымецца. А руку даваць нельга — хвароба перакінецца.

— Навошта табе мая рука?

Яна маўчыць. Стаілася.

Яна да канца мне не паказвала, дзе яе адзенне ляжыць, у якім хаваць. Грошы. Я баялася, што ноччу яна нас з дачкою задушыць падушкамі. Вочы прыжмуру, а сама пазіраю: як гэта душа з яе вылеціць? Якая яна? Куды падымецца?

Дзень ляжыць, два, перастала гаварыць. Я пабегла ў краму, папрасіла суседку пасядзець з ёй, папільнаваць. Тая ўзяла яе за руку, і тады яна памерла… У апошнюю хвіліну нешта крыкнула, няўцямнае…

Я сама яе мыла, апранала. Прыйшлі яе сяброўкі, укралі тэлефон, новыя талеркі. Прыехала мая сярэдняя сястра з вёскі. Маці ляжыць… Яна ёй, мёртвай, вочы адкрывала…

— Навошта ты маці мёртвую чапаеш?

— А памятаеш, як яна ў дзяцінстве з нас здзекавалася. Я яе ненавіджу.

— У яе валасы былі доўгія, чорныя…

— Дурная! Ты ўсё па зорках скачаш.

Малою я сніла сны, што па зорках скачу. З адной зоркі на другую, як па каменнях у рацэ.

Дзяліць рэчы пачалі яшчэ ўначы, яшчэ не пахавалі, труну не вынеслі. Старэйшая сястра плакала, а сярэдняя пакавала тэлевізар, швейную машынку, залатыя завушніцы з мёртвай зняла. Назаўтра крэміравалі і завезлі урну ў вёску, паклалі маці побач з нашым бацькам. Ёсць той свет ці няма? Недзе ж яны сустрэнуцца…

Старэйшая сястра выйшла другі раз замуж і паехала ў Казахстан. Я яе любіла, я быццам адчувала, маё сэрца падказвала:

— Не выходзь за яго замуж, — чамусьці другі яе муж мне не спадабаўся.

— Ён добры, я яго шкадую.

Мы з ёй на пахаванні маці гаварылі, сядзелі, і ён з ёй па-добраму, ласкава, я нават пазайздросціла. Праз дзесяць дзён атрымліваю тэлеграму: «Цёця Тома, прыязджайце. Памерла мама. Аня». Гэта — дзяўчынка яе, адзінаццаць гадкоў, яна тэлеграму прыслала.

Ён яе забіў, ён яе нагамі, кулакамі забіў і згвалтаваў мёртвую. На рабоце сказаў, што жонка памерла, яму далі тысячу рублёў, ён іх аддаў дачцэ, а сам з'явіўся ў міліцыю з пакаяннем. Дзяўчынка зараз у мяне жыве, вучыцца не хоча, яна запалоханая, і ў яе нешта з галавой, нічога не запамінае.

Яму прысудзілі — дзесяць гадоў. Ён яшчэ да дачкі вернецца…

…З першым мужам я развялася і думала, што ніколі больш замуж не выйду. Я стала баяцца мужчын… Як сястру забіў… Мяне жартам хто абдыме, я вырываюся. Крычу. Як я другі раз выйшла замуж, сама не ведаю. Ён вярнуўся з арміі кантужаны, паранены. Дэсантура… Цяльняшку не здымае… На Каўказе ваяваў, толькі не разабраўся, з кім: там жа ўсе свае людзі жывуць. Савецкія. Хто ў яго страляў? У каго ён страляў? На мінах падрываліся… Са сваёй маці ён у суседнім пад'ездзе жыў. Выйдзе вечарам у двор з гармонікам, грае. Заўсёды што-небудзь жаласнае.

Прыйшоў да мяне. Сталі мы жыць. Павітаюся з кім-небудзь з суседзяў, пастаю ў двары…

— Ну што, ужо змовіліся?

— Саша, ты што!

— Я цябе, сучку, ведаю! Шкадоблівая! Усе вы…

Вып'е, тады ласкавы, мяккі. Цвярозы скрыгоча зубамі, яму трэба ці ўдарыць, ці пакрыўдзіць, каб хто-небудзь плакаў, крычаў. Тады яму добра. Дзяцей б'е, самы маленькі яго любіць, лезе да яго, а ён яго падушкай. Дык той зараз, як ён заходзіць у хату, хуценька бяжыць у свой ложак і — спаць, вочкі заплюшчвае, каб не білі, ці ўсе падушкі пад канапу хавае.

Вып'е, і адзін аповед: як ехалі яны на бэтээрах… Першая машына падарвалася… А ён ехаў на другой… Я раней яго слухала і плакала, а цяпер… Гармонік ягоны нажом прапарола, чуць не магу… Ён раніцай прачнуўся: хто? Я яму сачыніла, што ён сам, па п'янцы… Не паверыў — бутэлькай з-пад піва мяне па галаве…

Ноччу ляжу, ён храпе. Думаю: ён мяне ўсё роўна заб'е, лепш я сама сябе заб'ю. Днём пазычыла ў суседкі воцатную эсенцыю, агуркі на зіму закручвала, устала, адкаркавала гэтую бутэльку і выпіла… Ён прачнуўся. Я па падлозе поўзаю, з мяне дым верне… Дзеці закрычалі. Выклікалі «хуткую»…

Нічога добрага, прыгожага я ў жыцці не бачыла… Мне паміраць не страшна… Наведаў учора ў бальніцы, п'яны:

— Я дыван прадаў… Дзеці галодныя…

Мой дыван! Я год на яго грошы збірала, па дзесятачцы адкладвала. У чарзе за ім стаяла. А ён за тры дні прапіў… Дзеўкі з маёй работы прыбягалі:

— Ты глядзі, Тома, каб ён там п'яны дзяцей не пазадушваў, яны плачуць. А гэтую старэйшанькую, адзінаццаць гадкоў, ад сястры, сама ведаеш…

Калі я вярнуся дадому і ён не прынясе назад дыван… З блакітнымі кветачкамі, як зорачкамі… Два на тры… Ён прыйшоў да мяне з ручніком і з лыжкай… У адной цяльняшцы… Паранены, кантужаны… Я хацела яго на руках насіць… Як у кіно… Калі я вярнуся і ён не прынясе назад дыван…

Я ніколі не думала, што магу чалавека забіць…