Ніколі не забудзем

БАМБЁЖКА ВЁСКІ

У адну марозную лютаўскую раніцу 1943 года ў паветры пачуўся гул самалёта, і над нашай вёскай з'явіўся нямецкі бамбардзіроўшчык. Ён з ходу абстраляў вёску кулямётным агнём і запаліў суседскую пуню.

Налёт варожага бамбардзіроўшчыка застаў мяне ў хаце. Пачуўшы гул самалёта, я падбег да акна і ўбачыў, што ён разварачваецца.

Над вёскай і раней часта праляталі нямецкія самалёты, але ішлі яны заўсёды высока і ніякіх разваротаў не рабілі. А гэты ляцеў нізка.

«Няўжо бамбіць будзе?» — падумаў я і не паспеў выказаць сваю думку маме, як раптам пачуўся сухі трэск кулямётнай чаргі. Мама разгубілася і не ведала, што рабіць. Сашчапіўшы рукі, яна нерухома стаяла на месцы.

— Гарыць Гарасімава пуня. Ратуйце што-небудзь з хатніх рэчаў! — крыкнуў я.

Мой крык вывеў маму з аслупянення. Разам з сястрой яна пачала выкідаць на двор у снег адзенне, пасуду і іншыя рэчы.

Я хуценька адшукаў свае боты і пачаў нацягваць на ногі. Абуўшыся, зноў глянуў у акно. З'явіліся яшчэ чатыры самалёты, і вёска задрыжала ад разрываў бомбаў.

Уся наша сям'я пападала на падлогу. На двары рваліся бомбы, дзынкалі кулі. Мы ляжалі моўчкі, кожны думаючы пра сваё. Я думаў аб тым, як выйсці з хаты. Нас — пяць чалавек, і выбягаць усім разам рызыкоўна было: кулямёты білі не сціхаючы. Я сказаў:

— Мама, нам трэба ўцякаць у лес...

— Страшна ж выходзіць на двор. Тут хоць ад асколкаў зацішней,— адказала яна.

Я не пярэчыў, і мы засталіся ў хаце. Я ляжаў і прыслухоўваўся. Вось чую — набліжаецца фашысцкі самалёт, вось ён праляцеў над хатай і даў доўгую чаргу з кулямёта. Разрыўная куля трапіла ў акно. На падлогу пасыпалася шкло...

Адзін за адным праходзілі бамбардзіроўшчыкі, сыплючы на зямлю смертаносны град. «Няўжо ўсе ў вёсцы таксама ляжаць па хатах і чакаюць, пакуль на іх зваліцца бомба?» — думаў я. Мне хацелася бегчы ў лес, які цяпер здаваўся адзіным паратункам ад смерці.

Думкі мае былі абарваны аглушальным разрывам, ад якога пасыпалася шкло з астатніх шыбаў. Праз дзіравыя вокны ў хату папоўз пах дыму. Пачуўшы яго, мы парашылі, што загарэлася хата. Выбеглі на двор і пападалі ў снег. Ляжалі нядоўга. Мама загадала мне і васьмігадоваму браціку Васю бегчы ў лес. Як толькі самалёты пранесліся над намі, я і Вася падхапіліся і рушылі на вуліцу.

Тут я ўбачыў страшны малюнак, які застагнецца ў маёй памяці на ўсё жыццё. Я не пазнаў родай вёскі, у якой пражыў дзесяць год. Мора агню бушавала навокал. Полымя страшным змеем гуляла па хаце дзядзькі Гарасіма. Густы дым з тысячамі іскраў узнімаўся высока ўгору. Трашчала салома. Чуючы пажар, раўла скаціна. У некаторых хлявах, што былі запалены ў пачатку налёту, гарэлі каровы, бо іх не паспелі выпусціць на двор. А ў паветры кружыліся фашысцкія сцярвятнікі, сыплючы на зямлю кулі і бомбы. На вуліцы і ў агародзе віднеліся чорныя плямы варонак.

Мне зрабілася страшна, і, схапіўшы браціка за руку, я кінуўся ў бок лесу.

Бегчы было вельмі цяжка. Дым і гарачае паветра выядалі вочы, дыханне спірала. Недалека ад нас ірваліся бомбы, абсыпаючы снегам; то там, то сям успыхвалі жоўтыя агеньчыкі запальных куль. Мы падалі, закопваліся ў снег, уздымаліся, беглі і зноў падалі. На сярэдзіне вёскі мы мо ў дзесяты раз вымушаны былі ўпасці. Паблізу пачуўся рэзкі свіст, тады раздаўся выбух, і нас засыпала тоўстым пластом снегу. Выкарабкаўшыся, мы кінуліся далей. Цяпер беглі з усіх сіл, нягледзячы ні на кулі, ні на бомбы, ні на глыбокі снег. Калі мы дамчаліся да ўзлеску і селі адпачыць, то я ўбачыў, што ў Васі адна нага босая.

— Дзе твой валёнак? — спытаў я.

— Ён застаўся там, дзе нас засыпала снегам,— адказаў Вася.

Нага брацікава пабялела, і я баяўся, каб яна не замерзла зусім. Выхаду не было — патрэбна ісці па валёнак. Я скінуў вопратку, укруціў ёю Васіну нагу, а сам перабежкамі накіраваўся ў вёску. Пакуль збегаў і вярнуўся назад, мяне яшчэ два разы засыпала снегам.

Я расцёр брацікаву нагу снегам і надзеў валёнак. Пасля гэтага мы пабеглі ў глыб лесу. Тут неўзабаве натрапілі на жыхароў нашай вёскі. Гэта былі жанчыны і дзеці. Убачыўшы сваіх, крыху супакоіліся.

Дзеці не маглі стрымацца ад плачу. Адны ўсхліпвалі ад сцюжы, у другіх балелі памерзлыя рукі ці ногі, трэція хацелі есці. Жанчыны супакойвалі малых, цяжка ўздыхалі і слалі праклёны немцам. У гэтай грамадзе мы прабылі да вечара.

Ужо добра сцямнела, калі я і брацік вярнуліся дамоў. Мама была ў хаце, і гэта прынесла нам вялікую радасць.

Разам з намі да нас прыйшлі суседзі, хаты якіх згарэлі ад бамбёжкі. Вопратка на ўсіх нас была мокрая, і мы дрыжалі ад холаду. Мама хутчэй запаліла ў печы, і ўсе пачалі сушыцца і грэцца.

Калі мы былі ў лесе, немцы зрабілі яшчэ два налёты. У кожным налёце ўдзельнічала па пяць самалётаў.

Аднак ворагу не ўдалося знішчыць жыхароў нашай вёскі. Праўда, немцы спалілі тры хаты, пяць хлявоў і дзесяць гумнаў, ранілі цётку Вольку і цётку Параску. Але цётак хутка вылечылі партызанскія дактары, а вёску калгаснікі пакляліся адбудаваць і зрабіць яшчэ прыгажэйшай.

КОЛЯ ТОНКАВІЧ (1933 г.)

Лагойскі раён, в. Дашкі.