Хрыстос прызямліўся ў Гародні. Евангелле ад Іуды

Примечания

1

Махлярскім. (Тут і далей заўвагі аўтара.)

2

Радца.

3

Удзельнік абраду кананізацыі.

4

Круцельскі.

5

Любек.

6

Стакгольм.

7

Компас.

8

Палярная зорка.

9

Цюлень.

10

Лагойскіх.

11

Праўлена кімсьці: «папоў».

12

Праўлена кімсьці: «праваслаўных».

13

Праўлена кімсьці: «мітрапаліта Балвановіча».

14

Гарматы.

15

Каля двухсот сямідзесяці кіламетраў.

16

Кароткі меч.

17

Шаблі, пашыраныя і часам уцяжараныя на канцы.

18

Вацок — каліта.

19

Ганаровы доктар.

20

Тарквемадзе.

21

Панацэя — шарлатанскі сродак ад усіх бедаў.

22

Вальнаплаваючыя марскія жывёлы тыпу кішэчнаполасцевых. Жывуць неразрыўнымі калоніямі, часам да 20 метраў даўжыні. Драпежнікі. Ловяць здабычу і ўжываюць яе на ўсю калонію.

23

Свепет — борць, або пчаліны бортны рой.

24

Езекііль — біблейскі прарок.

25

«Трохкупальная Ганна» і «Каложа» — цэрквы ў Гародні.

26

Неф (або карабель) — выцягнутая ў даўжыню, прамакутная частка будынка.

27

1405 г.

28

Нярвюра — выпуклае рабро звода, ягоны каркас.

29

Абвінаваўца.

30

Новы езуіцкі касцёл сапраўды быў скончаны толькі каля сярэдзіны XVІІ ст.

31

Пакарання смерцю.

32

«Молат ведзьмаў» — ізуверская сярэдневяковая кніга аб ведаўстве і сродках, якімі можна вырваць у ведзьмаў прызнанне.

33

Бессэнсоўны набор лацінскіх слоў: «Голас народа — голас… арбітра элегантнасці» (прыгожае).

34

Усходняе духмянае рэчыва.

35

Вапеннікаў.

36

Грунтвагі.

37

Суконная.

38

Клявец — востраканечны малаток для насякання жорнаў.

39

Пазыка.

40

Хрысціянін, не каталік.

41

Кіпаць — зняважлівае, даўнейшае прозвішча мужыкоў: кулак, скупая цёмная дзеравеншчына.

42

Архіварыус, натарыус, часам — сакратар.

43

Выгнанне.

44

Адрэжу галаву.

45

Міланскага. Бона Сфорца.

46

Правае, здрадніцкае крыло гусітаў.

47

Трохі пазней тая самая падмётная ерэтычная кніга з некаторымі выпраўленнямі была ў Гародні надрукаваная.

48

Вальдэнсы — рэлегійная секта, якая ўзнікла на поўдні Францыі ў канцы ХІІ ст. Заснавальнік — П'ер Вальд, ліонскі купец (рэд.).

49

Дык ідзі ж, грэшная душа…

50

З глыбіні пекла…

51

Паверхі.

52

Сіямская парода.

53

Стрыгольніцтва — ерась, што был распаўсюджана ў Ноўгарадзе і Пскове ў ХІV–XV стст. Стрыгольнікі паўставалі супраць права духавенства і манахаў на зямлю, супраць іхняй распусты. Адмаўлялі паборы за царкоўныя трэбы. Сцвярджалі, што адпраўляць культ можна і без папоў. Ерась была жорстка раздушана.

54

Той, хто распараджаецца адзеннем.

55

Гізаўра — нешта накшталт бердыша.

56

Вы, што ўвайшлі, пакінце спадзяванні.

57

Воўчы Хвост — ваявода, які прыводзіў да хрысціянства радзімічаў і крывічоў. У пагоні за гэтай добрай мэтай амаль цалкам выразаў Мсціслаў, жыхары якога з таго часу — «недасекі».

58

Чыпанга, як называў Марка Пола, — Японія.

59

«Дык ідзі ж…»

60

Якім чынам непісьменны кат першай паловы XVІ ст. мог прадбачыць з'яўленне, скажам, пана Канелапуласа, тэарэтыка партыі ЭРЭ, паэта, філосафа, акадэміка і тэарэтыка забойства, а таксама падобных яму, — таямніца сія вялікая ёсць! Пэўна, усё ад Бога, і некаторыя асобы дзякуючы яму маюць дар прадбачання.

61

Пачатак застольнай песні, блюзнерскай і непрыстойнай па зместу. «Лікуй, кароль Юпітэр…»

62

Чуэты — нашчадкі хрышчоных яўрэяў у Іспаніі.

63

Культ Маці Божай прывіўся асабліва лёгка, бо яна атаясамлівалася з багіняй плоднасці, «вялікай бабай» Ціоцяй.

64

Іберы — кельтскае племя, што насяляла ў рымскія часы Іспанію.

65

Інстытут адкупшчыкаў быў адной з прычын паўстання Васіля Вашчылы.

66

Уся гісторыя старажытнасці і сярэдніх вякоў калі і ведала захапленне прыродай, дык толькі фізычна. Захапляцца прыродаю на паперы ці на словах лічылася справай падазронай, дарэмнай і пустой. Ці зашмат было гэтай самай варожай прыроды, ці бракавала мазгоў і эстэтычнага жыцця, ці не дараслі яшчэ людзі, але на працягу дваццаці сямі стагодзяў еўрапейскай літаратуры мы не сустрэнем у ёй нават такой колькасці пейзажаў, колькі іх скажам, у «Вайне і міры». Проста не лічылі за патрэбнае, як і творцы дужа сучасных раманаў.

67

На самой справе клады над Бяздонным возерам — унікальны старажытнаславянскіі могільнік V-ІХ стст. Падобнага яму бадай што і няма. Не курганы, а вострыя каменныя піраміды. Сведчанне высокай культуры. І яшчэ сведчанне чалавечнасці, таго, што і ў тыя часы любілі бацькоў і не хацелі для іх забыцця па смерці.

68

«Кароль п'янюг», то бок распарадчык папоек, тамада.

69

Сцябла — вялікі латок з ліпы, на які ўкладаюць сетку.

70

Вега.

71

Бэта і Гама сузор'я Ліры.

72

Дэльта Ліры.

73

Суём — нешта накшталт клана.

74

«Апусціўшы данізу вялікі палец». У сэнсе «Дабі яго».

75

Свіння.

76

Не таварыства (сяброўства), а кампанія свінняў.

77

Я сказаў і ўратаваў сваю душу.

78

Анагр — дзікі асёл.

79

Закрэслена. Дапісана на палях заўвага: «Хто ж гэта вышэй за іх? Калі Бог — гэта пахне ерассю. І прытым, што гэта за звычай — казаць на святую Троіцу «яны» і звяртацца да яе на «вы». А калі гэта пра папу і мітрапаліта, то гэта палітычнае злачынства, ад чаго ратуй цябе Божа больш, чым ад багахульства».

80

Праўлена: «ад крывадушнасці і неаб'ектыўнасці».

81

Сопляў.

82

Зноў жа невядома, адкуль людзі XVІ стагоддзя ведалі пра фабрыкі, канвееры і вынаходніцтвы Форда. Можа, было гэта ад падазронай абазнанасці Братчыка. А хутчэй за ўсё, выявіўся тут вылікі промысел Божы.

83

Відаць, трэба: авангард (рэд).

84

Настаяцель.

85

Чалавек, які варожыць па фігурах на зямлі або пяску.

86

Арыстарх Афінскі (канец ІV — першая палова ІІІ ст. да н. э.) вучыў, што зямля рухаецца вакол Сонца.

87

Жаночая верхняя вопратка.

88

Кафізма — узвышэнне для імператара ці вышэйшага духоўнага чына.

89

Сіманія — гандаль царкоўнымі годнасцямі.

90

Шызафрэнік.

91

«Велля» — «неспаннё». Падсуднага катавалі тым, што пазбаўлялі сну на працягу сарака гадзін.

92

Саксонскі манах Тэцэль казаў, гандлюючы індульгенцыямі: «…яго свяцейшасць надзяліў мяне вялікай уладай — ад аднаго голасу майго брама нябёсаў адчыняецца нават перад такімі грэшнікамі, якія адчувалі пажадлівасць да святой Дзевы, каб… апладніць яе».

93

Боцікі.

94

Будзем піць, як папа!

95

Мужчынскага полу.

96

Папа Стафан загадаў выкапаць згніўшы труп Фармоза (быў пахаваны ўжо сем месяцаў), прыцягнуць за ногі, пасадзіць на трон, надзець на галаву тыяру. Над трупам учынілі суд з адвакатамі, але тыя адмовіліся бараніць яго і пачалі абвінавачваць. Пасля труп адлучылі ад царквы, папа ўдарам нагі скінуў яго з прастола. Труп распранулі, адсеклі тры пальцы правай рукі, пераламалі рукі і ногі, адсеклі галаву, пасля кінулі астанкі ў Тыбр.

97

Сярэдневяковыя адзнакі дзяўчат пэўнай прафесіі, спайманых на рабунку гасцей, дужа ўжо нізкапробнай распусце, брудзе або хваробе.

98

Чарніла.

99

Літарэя-тайнапіс, калі да кожнай літары падбіраюць пару і пушуць замест адной літары другую. «Пячатак» было да сямі. «Літарэя з адной пячаткай» — найпрасцейшая. Яна не патрабавала шыфру. Словы пісаліся злітна. Тут напісана (для зручнасці чытача, вядома, сучаснай моваю): «Ваша правялебнасць, вялікі Лотр. Злачынец вырваўся. Ідзе на Вільню. З дарогі паведамлю».

100

Дык ідзі ж, грэшная душа, і хай злітуецца з цябе Бог.

101

Пачварная тыранія над целам і думкай спарадзіла не менш пачварны, але законны адказ. Гэтая форма пратэсту называлася «чорнай імшой». Кажуць, што цяпер сям-там у Еўропе (Іспанія, Італія і інш.) заўважаны рэцыдывы. Сімптаматычна!

102

Панва — гліняная патэльня.

103

Вартаўнік, воін для даручэнняў.

104

Грошай.

105

Адкуль біскуп Камар і дамініканец Басяцкі маглі ведаць, што скажа венецыянскаму інквізітару і трыбуналам Пій V, пантыфікат якога прыходзіцца на 1566–1572 гады, ледзь не на пяцьдзесят год пазней за нашы падзеі, аўтар не ведае. Але прадбачэнне імі будучыні трэба таксама аднесці на кошт промыслу Божага. Геніі празараюць праз дзесяцігоддзі і нават стагоддзі.

106

Бона Сфорца, жонка Сігізмунда Першага, дачка міланскага тырана Ладавіка Сфорца.

107

Пярсцёнак з пячаткай.

108

Цырымоніймайстра папы Аляксандра VІ, аўтар «Дзённіка рымскай курыі».

109

Мюнцар.

110

Вяргілій Шатландскі (VІІІ ст.) — вучоны, які сцвярджаў, што зямля — шар, а сусвет мае мноства населеных светаў.

111

Зноў промысел Божы, прадбачэнне і празрэнне. Бузембаўм, аўтар гэтага афарызма і «Трактата аб маралі» стварыў яго на сто год пазней. Нічога! Хай бы сабе і на дзвесце.

112

Клянуся.

113

Гару.

114

Альгіяці — забойца міланскага тырана Сфорца (1478 г.).

115

Чалавек чалавеку звер.

116

Урэшце, як гэта «чамусьці»? Вось я прапаную ў якасці цудоўнай новай тэмы для багасловаў сваю геніяльную здагадку: уся зямная музыка, нават канкрэтная, да свайго стварэння на зямлі існавала на нябёсах і, па выбару, укладалася ў чалавека, як праграма ў біялагічнага робата. Учора Бах, сёння Эльвін Прыслі.