Majstar i Marharyta

Razdziel 32DARAVANNIE I VIEČNY SPAKOJ

Boža, moj boža! Jakaja žurbotnaja ziamla na zmiarkanni! Jakija tajamničyja tumany nad bałotami! Chto błukaŭ u hetych tumanach, chto šmat pakutavaŭ pierad smierciu, chto lataŭ nad hetaj ziamloj i nasiŭ na sabie niepasilny ciažar, toj viedaje.I jon biez žalu pakidaje ziamnyja tumany, bałacinki i rečki, zniasileny, jon addajecca z lohkim sercam u ruki smierci, bo viedaje, što tolki jana — adna…

Čaroŭnyja čornyja koni i tyja stamilisia i imčali svaich siedakoŭ pavolniej, i niepazbiežnaja noč pačała dahaniać ich. Kali adčuŭ jaje za plačyma, prycich navat nieŭhamonny Biehiemot, učapiŭsia kipciurami za siadło, lacieŭ maŭklivy i surjozny z raspušanym chvastom.

Noč pačała nakryvać čornaju chustkaju lasy i łuhi, noč zapalvała ćmianyja ahieńčyki dzieści daloka ŭnizie, ciapier užo nie cikavyja i nie patrebnyja ni Marharycie, ni majstru, čužyja ahieńčyki. Noč pierahnała kavalkadu, cierusiłasia na jaje zvierchu i siejała to tam to siam u zažuranym niebie biełyja plamy zoračak.

Noč huscieła i lacieła pobač, chapała konnikaŭ za płaščy, zryvała ich z pleč i vykryvała padmany. I kali Marharyta, abviejanaja prachałodnym vietram, raspluščvała vočy, jana bačyła, jak mianiajucca abliččy ŭsich, chto lacić pobač da svajoj mety. Kali nasustrač im z-za kraju lesu pačała ŭstavać barvovaja poŭnia, usie padmany kančatkova znikli, upali ŭ bałota, patanuła ŭ bałotach i začaravanaje pryvidnaje adziennie.

Naŭrad ci možna było ciapier paznać Karoŭieva-Fahota, samazvanca-pierakładnika pry tajamničym kansultancie, jakomu niepatrebny byli nijakija pierakłady, u tym, chto ciapier lacieŭ pobač z Vołandam pravaruč ad majstra. Na miescy taho, chto ŭ abšarpanym cyrkavym adzienni pakinuŭ Vierabjovy hory pad prozviščam Karoŭieva-Fahota, ciapier imčaŭ, cicha pazvońvajučy załatym łancuhom pavadoŭ, ciomna-fijaletavy rycar z nasuplenym, viečna niaŭsmiešlivym tvaram. Jon upiorsia padbarodkam u hrudzinu, jon nie hladzieŭ na poŭniu, jaho nie cikaviła ziamla, jon dumaŭ tolki pra niešta svajo, letučy pobač z Vołandam.

— Čamu jon hetak pieramianiŭsia? — spytałasia Marharyta cicha pad vietrany posvist u Vołanda.

— Rycar hety kaliści niaŭdała pažartavaŭ, — adkazaŭ Vołand i zaviarnuŭ da Marharyty svoj tvar z adnym bliskučym vokam, — jaho žart, kali jon havaryŭ pra sviatło i pra ciemru, byŭ nie zusim dobry. I rycaru daviałosia pažartavać pasla hetaha namnoha bolej, čym jon mierkavaŭ sam. Ale sionnia takaja noč, kali zakryvajucca rachunki ŭsich daŭhoŭ. Rycar svoj doŭh vypłaciŭ i rachunak zakryŭ!

Noč adarvała i pušysty chvost u Biehiemota, sadrała z jaho šersć i razviejała jaje kamiaki pa bałotach. Toj, chto byŭ katom, ciapier akazaŭsia chudzieńkim junakom, demanam-pažam, lepšym šutom, jaki choć kali byŭ na sviecie za ŭvieś čas. Ciapier zacich i jon i lacieŭ niačutna, padstaŭlaŭ svoj małady tvar pad sviatło, jakoje strumieniła poŭnia.

Zboč ad usich lacieŭ, pabliskvajučy stałlu daspiechaŭ, Azazieła. Poŭnia pieramianiła i jaho tvar. Biassledna znikli niedarečnyja, niepryhožyja ikły, i kryvoje voka akazałasia falšyvym. Vočy ŭ Azazieły byli adnolkavyja, parožnija i čornyja, a tvar bieły i chałodny. Ciapier lacieŭ sapraŭdny Azazieła, jak deman biazvodnaje pustyni, deman-zabojca.

Siabie Marharyta nie mahła bačyć, zatoje jana bačyła, jak pieramianiŭsia majstar. Vałasy jaho ŭ miesiačnym sviatle bialeli i zaplalisia ŭ kasu, i jana lacieła ŭ pavietry. Kali viecier raschilaŭ płašč majstra, Marharyta bačyła na jaho batfortach zorački šporaŭ, jakija to patuchali, to zaharalisia. Hetak, jak i junak-deman, majstar lacieŭ i nie zvodziŭ vačej z poŭni, ale ŭsmichaŭsia joj, niby dobraj znajomaj i lubimaj, i niešta marmytaŭ sam sabie, jak pryvyk rabić u pakoi № 118.

I, narešcie, Vołand lacieŭ taksama ŭ svaim sapraŭdnym abliččy. Marharyta nie zmahła b skazać, z čaho zrobleny pavady ŭ jaho kania, i dumała, što, mahčyma, heta miesiačnyja łancužki i sam koń — tolki hłyba ciemry, a hryva hetaha kania — chmara, a špory konnika — biełyja znački zorak.

Hetak lacieli moŭčki doŭha, pakul sama miascovasć unizie nie pačała mianiacca. Zažuranyja lasy patanuli ŭ ziamnoj ciemry i paciahnuli za saboju ćmianyja nažy rečak. Zjavilisia i pačali pabliskvać vałuny, a miž imi začarnieli prorvy, kudy nie dastavała miesiačnaje sviatło.

Vołand spyniŭ svajho kania na kamianistaj, sumnaj, plaskataj viaršyni, i tady konniki rušyli dalej stupoju, słuchali, jak koni truščać padkovami kamiennie i kremień. Poŭnia asviatlała placoŭku jarka i zialona, i Marharyta chutka razhledzieła ŭ pustelnaj miascovasci kresła, a na im biełuju postać čałavieka. Mahčyma, jon byŭ hłuchi albo zanadta zadumaŭsia. Jon nie čuŭ, jak dryžała ziamla pad ciažaram koniej, i konniki nie patryvožyli jaho, kali padjechali.

Poŭnia dobra dapamahała Marharycie, sviaciła lepiej, čym elektryčny lichtaryk, Marharyta bačyła, što čałaviek, jaki zdavaŭsia slapym, paciraje ruki i nieviduščymi vačyma hladzić na poŭniu. Ciapier užo Marharyta bačyła, što pobač z ciažkim kamiennym kresłam, na jakim pabliskvajuć u miesiačnym sviatle niejkija iskarki, lažyć vializny vastravuchi sabaka i hetaksama tryvožna, jak i haspadar, hladzić na poŭniu. La noh u čałavieka lažać čarapki, i rasciakajecca niavysachłaja čorna-čyrvonaja łužyna. Konniki spynili koniej.

— Vaš raman pračytali, — zahavaryŭ Vołand i zaviarnuŭsia da majstra, — i skazali tolki adno, što jon, na žal, nie skončany. Dyk voś, mnie chaciełasia pakazać vam vašaha hieroja. Amal dzvie tysiačy hadoŭ siadzić jon na hetaj terasie na viaršyni i spić, ale kali nadychodzić poŭnia, bačycie, jaho pačynaje mučyć biassonnie. Jano mučyć nie tolki jaho, ale i jaho viernaha vartavoha sabaku. Kali heta praŭda, što bajazlivasć — sama ciažki čałaviečy niedachop, to, badaj, sabaka tut nie vinavaty. Adzinaje, čaho bajaŭsia smieły sabaka, heta navalnicy. Ale toj, chto lubić, pavinien padzialać los taho, kaho jon lubić.

— Što jon havoryć? — spytała Marharyta, i na spakojnym jaje tvary adbiłasia spačuvannie.

— Jon havoryć adno i toje, — pačuŭsia Vołandaŭ hołas. — Jon havoryć, što i pry miesiacy jamu niama spakoju i što ŭ jaho drennaja pasada. Hetak jon havoryć zaŭsiody, kali nie spić, a kali spić, to snić adno i toje ž — miesiačnuju darohu i choča pajsci pa joj, kab pahavaryć z aryštantam Ha-Nocry, tamu što, jak jon scviardžaje, niečaha nie dahavaryŭ tady, daŭno, čatyrnaccataha čysła viasnovaha miesiaca nisana. Ale, na žal, na hetuju darohu jamu vyjsci čamuści nie ŭdajecca, i da jaho nichto nie prychodzić. I jamu ničoha nie zastajecca, jak razmaŭlać samomu z saboj. Chacia patrebna i niejkaja raznastajnasć, i da svaje havorki pra poŭniu jon časam dadaje, što bolš za ŭsio na sviecie nienavidzić svaju niesmiarotnasć i vialikuju słavu. Jon scviardžaje, što achvotna pamianiaŭ by svoj los na los vałacuhi i abarvanca Levija Macieja.

— Dvanaccać tysiač poŭniaŭ za adnu poŭniu kaliści, ci nie zanadta mnoha? — spytałasia Marharyta.

— Paŭtarajecca historyja z Frydaj? — skazaŭ Vołand. — Ale, Marharyta, nie turbujcie siabie daremna. Usio budzie pa-spraviadlivasci, na hetym trymajecca sviet.

— Adpuscicie jaho! — raptam pranizliva zakryčała Marharyta, hetak, jak jana kryčała tady, kali była viedźmaj, i ad hetaha kryku sarvaŭsia kamień u harach i palacieŭ z padskokami ŭ biezdań, ahłušajučy hory hrukatam. Marharyta nie mahła skazać, ci heta byŭ hrukat ad kamienia, ci vodhułle sataninskaha smiechu. Jak by jano ni było, ale Vołand smiajaŭsia, paziraŭ na Marharytu i havaryŭ:

— Nie treba kryčać u harach, jon usio roŭna pryvyk da abvałaŭ, i heta jaho nie patryvožyć. Vam nie treba prasić za jaho, Marharyta, tamu što za jaho paprasiŭ užo toj, z kim jon choča pahavaryć. — Tut Vołand znoŭ zaviarnuŭsia da majstra i skazaŭ: — Nu što ž, ciapier vy vaš raman možacie skončyć adnym skazam!

Majstar niby čakaŭ hetaha, pakul stajaŭ nieruchoma i hladzieŭ na prakuratara. Jon skłaŭ ruki ruparam i kryknuŭ hetak, što recha prakaciłasia pa biazludnych i biazlesych harach:

— Volny! Volny! Jon čakaje ciabie!

Hory pieratvaryli majstraŭ hołas u hrom, i hety hrom ich razburyŭ. Praklatyja skalistyja hory rassypalisia. Zastałasia tolki terasa z kamiennym kresłam. Nad čornaju prorvaju, u jakuju pravalilisia scieny, paŭstaŭ nieabdymny horad z uładarnymi nad im zichotkimi idałami nad pyšnym sadam, jaki vyras za mnoha tysiač miesiacaŭ. Prosta da hetaha sadu praciahnułasia doŭhačakanaja prakuratam miesiačnaja daroha, i pieršy kinuŭsia biehčy pa joj vastravuchi sabaka. Čałaviek u biełym płaščy z kryvavym padbojem ustaŭ z kresła i niešta kryknuŭ chrypłym, sarvanym hołasam. Nielha było razabracca, płača jon ci smiajecca i što kryčyć. Vidać było tolki, što sledam za svaim addanym vartaŭnikom pa miesiačnaj darozie imkliva pabieh i jon.

— Mnie tudy, za im? — spytaŭsia nieŭhamonny majstar i tuzanuŭ za pavady.

— Nie, — skazaŭ Vołand, — navošta ž dahaniać toje, što ŭžo skončyłasia?

— Tady, vychodzić, tudy? — spytaŭ majstar, zaviarnuŭsia i pakazaŭ nazad, tudy, dzie satkaŭsia niadaŭna pakinuty horad z manastyrskimi pranikavymi viežami, z razbitym uščent soncam u akonnym škle.

— Taksama nie, — adkazaŭ Vołand, i hołas jaho pahuscieŭ i paciok nad skałami. — Ramantyčny majstar! Toj, kaho hetak prahnie pabačyć vydumany vami hieroj, jakoha vy sami tolki što adpuscili, pračytaŭ vaš raman, — tut Vołand zaviarnuŭsia da Marharyty: — Marharyta Mikałajeŭna! Nielha nie pavieryć tamu, što vy chacieli prydumać majstru najlepšuju budučyniu, ale, sapraŭdy, toje, što ja prapanoŭvaju vam, i toje, pra što prasiŭ Iiešua za vas taksama, — jašče lepš. Pakińcie ich udvaich, — skazaŭ Vołand, nachiliŭsia sa svajho siadła da majstra i pakazaŭ usled prakurataru, — nie budziem im pieraškadžać. I mahčyma, jany pra što-niebudź i damoviacca, — tut Vołand machnuŭ rukoj na Jeršałaim, i toj znik.

— I tam taksama, — Vołand pakazaŭ nazad, — što rabić vam u padvalčyku? — Tut patuchła pabitaje sonca ŭ šybach. — Navošta? — praciahvaŭ Vołand pierakanaŭča i dalikatna. — O trojčy ramantyčny majstar, niaŭžo vy nie chočacie hulać udzień sa svajoj siabroŭkaju pad višniami, jakija pačynajuć zacvitać, a viečaram słuchać muzyku Šubierta? Niaŭžo vam nie budzie pryjemna pisać pry sviečkach husinym piarom? Niaŭžo vam nie chočacca, jak Faŭstu, siadzieć nad retortaju ŭ spadziavanni, što vam udasca zrabić novaha hamunkuła? Tudy, tudy! Tam čakaje vas dom i stary słuha, sviečki harać užo, a chutka jany patuchnuć, tamu što vy zaraz sustreniecie svitannie. Pa hetaj darozie, majstar, pa hetaj! Byvajcie! Mnie čas.

— Byvajcie! — adnym krykam adkazali Vołandu Marharyta i majstar.

Tady čorny Vołand naprastki kinuŭsia ŭ biezdań, a sledam za im prašumieła i jaho svita. Raptoŭna znikli skały, sama placoŭka i miesiačnaja daroha da horada Jeršałaima. Znikli i čornyja koni. Majstar i Marharyta ŭbačyli paabiacanaje svitannie. Jano pačynałasia adrazu pasla načnoje poŭni. Majstar sa svajoj siabroŭkaju ŭ blasku pieršych soniečnych promniaŭ išoŭ pa muravanym zamšełym mastku. Jany prajšli pa im. Ručaj zastaŭsia zzadu ŭ viernych kachankaŭ, jany stupali pa piasčanaj darozie.

— Słuchaj cišyniu, — havaryła Marharyta majstru, i piasok šaptaŭ u jaje pad bosymi nahami, — słuchaj i ciešsia tym, što ŭ ciabie adbirali pry žycci, — cišynioj. Hladzi, vuń napieradzie tvoj viečny dom, jaki tabie dadzieny jak uznaharoda. Ja baču ŭžo vieniecyjanskaje akno i jak ujecca vinahrad, jon padymajecca da samaha dachu. Voś tvoj dom, tvoj viečny dom. Ja viedaju, što viečaram da ciabie pryjduć tyja, kaho ty lubiš, chto ciabie cikavić i chto ciabie nie zasmucić. Jany buduć ihrać, jany buduć spiavać, ty ŭbačyš, jakoje sviatło ŭ pakoi ad zapalenych sviečak. Ty budzieš zasynać u svaim viečnym kaŭpaku, zasynać z usmieškaju na tvary. Son zrobić ciabie dužym, ty budzieš mudra razvažać. A prahnać mianie ty nie zmožaš užo. Son tvoj budu achoŭvać ja.

Hetak havaryła Marharyta i išła z majstram da viečnaha doma, i majstru zdavałasia, što Marharyciny słovy pluskočuć i šepčuć hetak, jak šaptaŭ pakinuty zzadu ručaj, i pamiać majstra, balučaja, usia skołataja kalučkami pamiać pačała patuchać. Chtości adpuskaŭ majstra na volu, jak jon tolki što adpusciŭ stvoranaha im hieroja. Hety hieroj pravaliŭsia ŭ prorvu, pajšoŭ nazaŭsiody, atrymaŭšy daravannie ŭ noč pierad niadzielaj, syn karala-astrołaha, luty piaty prakuratar Judei, konnik Poncij Piłat.

Epiłoh

Ale što adbyvałasia potym u Maskvie pasla taho, jak u subotni viečar pierad zachadam sonca Vołand pakinuŭ stalicu, znik razam sa svajoj svitaj z Vierabjovych hor?

Pra toje, što doŭha jašče pa ŭsioj stalicy kaciŭsia hul ad sama nievierahodnych čutak, jakija vielmi chutka pierakinulisia navat u dalokija i hłuchija miasciny ŭ pravincyi, i havaryć nie varta. Niebylicy hetyja navat niepryjemna paŭtarać.

Aŭtar hetych praŭdzivych radkoŭ u ciahniku ŭ Fieadosiju čuŭ raskaz pra toje, jak u Maskvie dzvie tysiačy čałaviek vyjšli z teatra hołyja i ŭ hetakim vyhladzie razjechalisia pa damach na taksi.

Šept „Niačystaja siła…” čuŭsia ŭ čerhach u małočnych, u tramvajach, u kramach, u kvaterach, na kuchniach, u ciahnikach, i leciščnych i mižharodnich, na stancyjach i paŭstankach, na leciščach i na plažach.

Najbolš razvityja i kulturnyja ludzi ŭ hetych raskazach pra niačystuju siłu, jakaja naviedała stalicu, viadoma, udziełu nie prymali i navat nasmichalisia z ich i sprabavali abrazumić raskazčykaŭ. Ale fakt, jak havorać, zastajecca faktam, i admachnucca ad jaho biez tłumačenniaŭ nielha: chtości ŭsio ž pabyŭ u stalicy. Adno vuhołle, jakoje zastałosia ad Hrybajedava, dy i šmat inšaha heta pacviardžała.

Kulturnyja ludzi stali na bok sledstva: pracavała šajka hipnatyzioraŭ i čeravaviaščalnikaŭ, jakija cudoŭna vałodajuć svaim majsterstvam.

Zachady złavić šajku ŭ Maskvie i za jaje miežami, viadoma, byli zrobleny nieadkładna i enierhična, ale, na vialiki žal, vynikaŭ nie dali. Toj, chto nazyvaŭ siabie Vołandam, sa svaimi pamahatymi znik, i ŭ Maskvu bolej nie viartaŭsia, i nidzie bolej nie abjaŭlaŭsia. Zusim naturalna ŭznikła mierkavannie, što jon uciok za miažu, ale i tam nidzie nie vyjaviŭsia.

Sledstva pa jaho spravie praciahvałasia doŭha. Jak nie kažy, a sprava była žachlivaja! Akramia čatyroch spalenych damoŭ i socień zvarjaciełych ludziej, byli i zabityja. Pra dvuch možna skazać dakładna: heta Bierlijoz i niaščasny słužačy z Biuro pa aznajamlenni čužaziemcaŭ sa znakamitasciami Maskvy, były baron Majhiel. Jany byli zabityja. Abharełyja kosci druhoha byli znojdzieny ŭ kvatery № 50 na Sadovaj vulicy pasla taho, jak patušyli pažar. Tak, byli achviary, i heta patrabavała rassledavannia.

Ale byli i jašče achviary, užo pasla taho, jak Vołand pajechaŭ sa stalicy, i achviarami hetymi stali čornyja katy.

Štuk sto hetych mirnych, addanych čałavieku i karysnych žyviolin byli zastreleny albo zniščany inšymi sposabami ŭ roznych miescach krainy. Dziesiatka paŭtara strašenna zbitych katoŭ byli dastaŭleny ŭ addzialenni milicyi ŭ roznych haradach. Naprykład, u Armaviry adzin z hetych ni ŭ čym nie vinavatych zviarkoŭ byŭ pryviedzieny ŭ milicyju sa zviazanymi piarednimi łapami niejkim hramadzianinam.

Padpilnavaŭ hetaha kata hramadzianin u toj momant, kali žyviolina sa zładziejskim vyhladam (a što zrobiš, što ŭ kata hetaki vyhlad? Heta nie tamu, što jon drenny ad pryrody, a tamu, što katy bajacca, kab chto-niebudź z istot dužejšych, čym jany, — sabaki albo ludzi, — nie pryčynili škody ci kryŭdy. I adno i druhoje zrabić nie ciažka, ale, paviercie, honaru ŭ hetym mała. Zusim mała!), dyk voś sa zładziejskim vyhladam kot zbiraŭsia šusnuć čahości ŭ łapuch.

Hramadzianin, navaliŭšysia na kata, zryvaŭ z šyi halštuk, kab zviazać jaho, i hrozna marmytaŭ:

— Nu! Značyć, ciapier da nas, u Armavir,pryjechali, pany hipnatyziory? Nie, tut vas nie spałochalisia. Dy vy nie prytvarajciesia niamym. My ŭžo viedajem, što vy za caca!

Ciahnuŭ u milicyju hramadzianin kata za piarednija łapy i prymušaŭ, kab toj išoŭ na zadnich.

— Vy, — kryčaŭ hramadzianin pad chłapčukoŭski svist, — pierastańcie durniem prytvaracca! Nie vyjdzie! Idzicie, jak i ŭsie chodziać!

Čorny kot tolki zakočvaŭ pakutliva vočy. Pazbaŭleny słova, jon nijak nie moh apraŭdacca. Vyratavanniem svaim zvier abaviazany ŭ pieršuju čarhu milicyi i svajoj haspadyni, pavažanaj stareńkaj udavie. Ledź tolki kata pryviali ŭ addzialennie, tam pierakanalisia, što ad hramadzianina dabravata tchnie harełkaju, tamu ŭ jaho sviedčanni ŭsumnilisia. A tym časam babulka pačuła ad susiedziaŭ, što jaje kata zamiali, pabiehła ŭ milicyju i paspieła ŭporu. Jana raschvaliła kata, skazała, što viedaje jaho piać hadoŭ, jašče z taho času, jak toj byŭ kacianiom, ručajecca za jaho jak za siabie samuju, dakazała, što jon nikoli ničoha błahoha nie rabiŭ i ŭ Maskvu nie jezdziŭ. Jak naradziŭsia jon u Armaviry, hetak u im vyras i navučyŭsia łavić myšej.

Kata razviazali i viarnuli haspadyni, ale jon paspieŭ chapić hora: spaznaŭ na svajoj skury, što takoje pamyłka i paklop.

Akramia katoŭ, nievialikija niepryjemnasci spascihli siaho-taho i z ludziej. Adbyłosia niekalki aryštaŭ. U liku inšych časova zatrymany byli ŭ Leninhradzie — hramadzianie Volman i Volpier, u Saratavie, Kijevie, Charkavie — troje Vałodzinych, u Kazani — Vołach, a ŭ Pienzie, i zusim nieviadoma čamu, — kandydat chimičnych navuk Vietčynkievič. Praŭda, vialikaha rostu, vielmi smuhły bruniet.

Papalisia taksama ŭ roznych miescach, akramia hetaha, dzieviać Karovinych, čatyry Karoŭkiny i dva Karavajevy.

Niejkaha hramadzianina ssadzili,zviazanaha,z sievastopalskaha ciahnika na stancyi Biełharad. Hramadzianin hety zadumaŭ paciešyć spadarožnikaŭ kartačnymi fokusami.

U Jarasłaŭli, jakraz u abied, u restaracyju zajšoŭ hramadzianin z prymusam u ruce, jaki jon tolki što zabraŭ z ramontu. Abodva šviejcary, jak tolki ŭhledzieli jaho, kinulisia ŭciakać, a sledam za imi łamanuli i ŭsie naviedvalniki restaracyi i słužačyja. Pry hetym u kasirki nie zrazumieła jakim čynam znikła ŭsia vyručka.

Było jašče mnoha ŭsiakaha, čaho i nie zapomniš. Šmat u kaho baleli hałovy.

Jašče i jašče raz treba addać naležnaje sledstvu. Usia rabota była zroblena nie tolki dziela taho, kab złavić złačyncaŭ, ale i dziela taho, kab rastłumačyć usio, što jany navytvarali. I ŭsio było vytłumačana, i tłumačennie hetaje nielha nie pryznać i tałkovym, i biassprečnym.

Pradstaŭniki sledstva i vopytnyja psichijatry vyznačyli, što siabry złačynnaje šajki, mahčyma, navat adzin z ich (pieravažna padazrennie kłałasia na Karoŭieva) byli niečuvanaje siły hipnatyziorami, jakija mohuć pakazvać siabie nie na tym miescy, dzie jany na samaj spravie znachodziacca. Akramia hetaha, jany mahli ŭnušyć inšamu čałavieku, što niejkija rečy albo ludzi znachodziacca na tym miescy, dzie ich na samaj spravie niama, i, naadvarot, prybirali z pola zroku tyja rečy i ludziej, jakija na samaj spravie prysutničali.

U sviatle hetaha tłumačennia adrazu ŭsio stanovicca na svaje miescy, navat najbolš chvalavaŭšaja ŭsich tajamničaja niedastupnasć kata, abstralanaha ŭ kvatery № 50 u čas sproby zatrymać jaho.

Nijakaha kata, viadoma, na lustry nie było, nichto i nie dumaŭ adstrelvacca, stralali pa pustym miescy, u toj čas jak Karoŭieŭ, jaki ŭnušyŭ, što kot dražnicca z lustry, moh spakojna znachodzicca zzadu za strałkami i ciešycca svajoj vializnaj, ale złačynna vykarystanaj mahčymasciu ŭnušennia. Jon, viadoma, razliŭ bienzin i padpaliŭ kvateru.

Ni ŭ jakuju Jałtu, viadoma, Sciopa Lichadziejeŭ nie lataŭ (hetakaje štuki nie moža vytvaryć navat i Karoŭieŭ) i telehram adtul nie adbivaŭ. Pasla taho jak jon straciŭ prytomnasć u juvieliršynaj kvatery, spałochany fokusam Karoŭieva, jaki pakazaŭ jamu kata z marynavanym hrybkom na videlcy, jon pralažaŭ u joj da taho času, pakul Karoŭieŭ zdziekliva nie nasunuŭ na jaho lamcavy kapialuš i nie adpraviŭ na maskoŭski aeradrom z papiarednim unušenniem, a zahadzia ŭnušyŭ i supracoŭnikam kryminalnaha vyšuku, što toj vyłazić z sievastopalskaha aerapłana.

Praŭda, kryminalny vyšuk Jałty scviardžaŭ, što bačyŭ bosaha Sciopu i pasyłaŭ nakont jaho telehramy ŭ Maskvu, ale nivodnaj kopii ich u spravie znajsci nie ŭdałosia, z čaho zrabili sumny vyvad, što hipnatyziorskaja šajka vałodaje zdolnasciu hipnatyzavać na vializnaj adlehłasci, i nie tolki asobnaha čałavieka, a navat i cełyja hrupy. Z takimi zdolnasciami złačyncy mahli daviesci da varjactva navat ludziej z sama tryvałaj psichičnaj ustojlivasciu.

Što tut ŭžo kazać pra hetakija drobiazi, jak kałoda kart u čužoj kišeni ŭ partery, znikłyja žanočyja sukienki, bieret, jaki miaŭkaje, i astatniaje niešta padobnaje. Heta moža luby prafiesijanal-hipnatyzior siaredniaje siły i na luboj scenie, u tym liku i niachitry fokus z adryvanniem hałavy ŭ kanfieranśie. Kot, jaki ŭmieje havaryć, — taksama hłupstva. Kab pakazać hetakaha kata ludziam, varta viedać asnovy čeravahavarennia, a naŭrad ci treba sumniavacca, što prafiesijny ŭzrovień Karoŭieva značna vyšejšy za azy.

Sapraŭdy, sprava tut nie ŭ kałodach z kartami, nie ŭ falšyvych piśmach u partfieli ŭ Mikanora Ivanaviča. Usio heta drobiazi. Heta jon, Karoŭieŭ, pahnaŭ pad tramvaj Bierlijoza na viernuju smierć. Heta jon davioŭ da varjactva niaščasnaha paeta Ivana Biazdomnaha, jon prymusiŭ jaho tryznić i pakutliva snić staražytny horad Jeršałaim i spalenuju soncam Łysuju Haru z tryma pakaranymi na słupach. Heta jon i jaho šajka prymusili zniknuć z Maskvy Marharytu Mikałajeŭnu i jaje chatniuju rabotnicu, pryhažuniu Natašu. Darečy, hetaj spravaj sledstva zajmałasia vielmi ŭvažliva. Treba było vysvietlić, ci hetyja žančyny byli ŭkradzieny šajkaj złačyncaŭ, ci ŭciakli dobraachvotna razam z imi. Hruntujučysia na biestałkovych i błytanych pakazanniach Mikałaja Ivanaviča, majučy na ŭvazie dziŭnuju zapisku Marharyty Mikałajeŭny, u jakoj jana piša mužu, što idzie ŭ viedźmy, uličvajučy, što Nataša znikła zusim biez adziennia, sledstva zrabiła vyvad, što haspadynia i chatniaja rabotnica byli zahipnatyzavany, jak i mnohija inšyja, i ŭ takim vyhladzie vykradzieny šajkaj. Uznikła, vidać, i zusim pravilnaja dumka, što złačyncaŭ pryvabiła pryhažosć abiedzviuch žančyn.

Ale voś što zastałosia dla sledstva zahadkaju — heta pryčyna, jakaja prymusiła šajku ŭkrasci psichična chvoraha, jaki nazyvaŭ siabie majstram, z balnicy. Hetaha vysvietlić nie ŭdałosia, hetaksama jak i prozvišča chvoraha. Hetak i zastaŭsia jon pad miortvaju kličkaju: „numar sto vasiemnaccaty z pieršaha korpusa”.

Takim čynam usio było rastłumačana, i rassledavannie naohul skončyłasia.

Prajšło niekalki hadoŭ, i hramadzianie pačali zabyvać pra Vołanda, pra Karoŭieva i astatnich. Adbylisia mnohija pieramieny ŭ žycci tych, chto paciarpieŭ ad Vołanda i jaho pamahatych, i jakija b niaznačnyja ni byli hetyja pieramieny, ale pra ich nielha nie skazać.

Naprykład, Žorž Bienhalski pasla troch miesiacaŭ vyjšaŭ z lakarni, ale słužbu ŭ Varjete pakinuŭ u sama haračy čas, kali publika vałam valiła pa bilety, — pamiać pra čornuju mahiju i pra jaje vykryccio była žyvučaja. Kinuŭ Bienhalski Varjete, bo razumieŭ, što vychodzić kožny viečar da dzviuch tysiač čałaviek, jakija ciabie paznajuć i buduć zdziekavacca, pytacca, jak lepš jamu: z hałavoj ci biez hałavy? — zanadta pakutliva.

Akramia ŭsiaho, straciŭ kanfieranśie značnuju častku svajoj viesiałosci, jakaja hetak nieabchodna jaho prafiesii. Zastałasia ŭ jaho ciažkaja niepryjemnaja pryvyčka kožnuju viasnu pry poŭni čamuści tryvožycca, raptoŭna chapacca za šyju, spałochana aziracca i płakać. Prypadki hetyja prachodzili, ale ŭsio ž zajmacca raniejšaju prafiesijaj jon nie moh, i kanfieranśie pajšoŭ na zasłužany adpačynak, žyŭ na toje, što nazbiraŭ, i hrošaj jamu pavinna było chapić hadoŭ na piatnaccać.

Ion pakinuŭ rabotu i bolej nikoli nie sustrakaŭsia z Varenucham, jaki zajmieŭ vialikuju papularnasć i luboŭ za svaju nievierahodnuju, navat u asiaroddzi teatralnych administrataraŭ, vietlivasć i dobrazyčlivasć. Kantramaračniki jaho inakš i nie nazyvali, jak rodnym baćkam. U jaki b čas i chto b ni patelefanavaŭ u Varjete, zaŭsiody ŭ słuchaŭcy byŭ čuvać miakki, ale sumny hołas: „Słuchaju vas”, — a ŭ adkaz na prośbu paklikać da telefona Varenuchu, jon adkazvaŭ: „Ja słuchaju vas”. Ale zatoje i ciarpieŭ Ivan Savielevič ad svaje vietlivasci!

Sciopu Lichadziejevu bolš nie davodziłasia havaryć pa telefonie z Varjete. Jaho nieadkładna pasla balnicy, dzie jon prabyŭ vosiem dzion, pierakinuli ŭ Rastoŭ, tam jon atrymaŭ nakiravannie na pasadu zahadčyka vialikaj hastranamičnaj kramy. Chodziać čutki, što jon zusim pierastaŭ pić partviejn i pje tolki harełku, jakaja nastojena na smarodzinavych pupyškach i tamu namnoha pazdaravieŭ. Havorać jašče, što staŭ maŭklivym i abminaje žančyn.

Vyhnannie Sciapana Bahdanaviča z Varjete nie pryniesła taje radasci Rymskamu, pra jakuju jon hetak prahna maryŭ niekalki hadoŭ. Pasla lakarni i Kisłavodska zusim dziadok, u jakoha tresłasia hałava, findyrektar padaŭ zajavu ab zvalnienni z Varjete. Cikava, što navat hetu zajavu pryviezła ŭ Varjete žonka Rymskaha. Sam Ryhor Daniłavič nie advažyŭsia navat udzień pabyć u tym budynku, dzie bačyŭ jon asvietlenaje miesiacam tresnutaje škło ŭ aknie i doŭhuju ruku, jakaja dastavała da nižniaha špinhaleta.

Pasla zvalniennia z Varjete findyrektar pastupiŭ u dziciačy lalečny teatr u Zamaskvareččy. U hetym teatry jamu ŭžo nie daviałosia pa spravach akustyki sutykacca z Arkadzijem Apałonavičam Siemplajaravym. Taho jak bač pierakinuli ŭ Bransk i pryznačyli zahadčykam hrybanarychtoŭčaha punkta. Jaduć ciapier maskvičy salonyja ryžyki i marynavanyja baravički i nie nachvalać ich, i nadzvyčaj rady hetaj pierastanoŭcy. Sprava byłaja, i možna skazać, što nie było ładu ŭ Arkadzija Apałonaviča z hetaj akustykaj, i jak jon ni staraŭsia palepšyć jaje, jana była hetakaja, jak i raniej.

Da asob, jakija adchryscilisia ad teatra, akramia Arkadzija Apałonaviča, treba adniesci i Mikanora Ivanaviča Bosaha, chacia toj nijak i nie byŭ zviazany z teatram, akramia lubovi da biaspłatnych biletaŭ. Mikanor Ivanavič nie tolki nie chodzić ni ŭ jaki teatr ni za hrošy, ni daremna, ale navat z tvaru mianiajecca, kali zachodzić havorka pra teatr. I nie mieniej, čym teatr, a navat bolej uznienavidzieŭ jon paeta Puškina i talenavitaha artysta Savu Patapaviča Kuralesava. Taho hetak, što kali ŭhledzieŭ u minułym hodzie ŭ haziecie abmalavanuju čornym abjavu, što Sava Patapavič raptoŭna pamior u samym roskvicie, — Mikanor Ivanavič zaradavaŭsia tak, što ad radasci ledź nie adpraviŭsia sledam za Savam Patapavičam i zaroŭ: „Hetak jamu i treba!” Navat bolej, u toj samy viečar Mikanor Ivanavič, jakoha smierć artysta naviała na mnohija ciažkija ŭspaminy, adzin, na paru z poŭniaju, jakaja asviatlała Sadovuju, strašenna napiŭsia. I z kožnaju vypitaju čarkaju doŭžyŭsia łancuh nienavisnych asob, i byli ŭ hetym łancuhu Dunčyl Siarhiej Hierardavič, i pryhažunia Ida Hierkułanaŭna, i toj ryžy haspadar bajcoŭskich husiej, i ščyry Kanaŭkin Mikałaj.

Nu, a što zdaryłasia z tymi? Zlitujciesia! Ničoha z imi nie zdaryłasia dy i zdarycca nie mahło, bo ich nikoli nie było, jak nie było simpatyčnaha kanfieranśie, i samoha teatra, i staroje skupoje Parachoŭnikavaje ciotki, jakaja zhnaiła valutu ŭ pohrabie, i załatych trub nie było, i nachabnych kucharaŭ. Usio heta tolki sniłasia Mikanoru Ivanaviču pad upłyvam niahodnika Karoŭieva. Adziny žyvy čałaviek, jaki ŭlez u hety son, mienavita i byŭ tolki Sava Patapavič — artyst, i ŭploŭsia jon tolki tamu, što zasieŭ u pamiaci ŭ Mikanora Ivanaviča z-za taho, što časta vystupaŭ pa radyjo. Hety byŭ, a astatnich nie było.

Dyk, mahčyma, nie było i Ałaizija Maharyča? E, nie! Hety nie tolki byŭ, a navat i zaraz isnuje, i jakraz na toj pasadzie, ad jakoje admoviŭsia Rymski, na pasadzie findyrektara Varjete.

Ałaizij apamiataŭsia pasla vizitu da Vołanda prykładna praz sutki ŭ ciahniku dzieści pad Viatkaju, pierakanaŭsia, što ŭ zamaračenni čamuści pajechaŭ z Maskvy biez štanoŭ, ale niezrazumieła našto, z ukradzienaju damavoju knihaju zabudoŭščyka. Za vializnyja hrošy Ałaizij kupiŭ u pravadnika zašmalcavanyja štany i z Viatki pakiravaŭ nazad. Ale domika zabudoŭščyka ŭžo nie było. Stareńkaje barachło zlizała ahniom. Ałaizij byŭ čałaviek pradprymalny. Praz dva tydni jon užo žyŭ u cudoŭnym pakoi ŭ Brusavym zavułku, a praz niekalki miesiacaŭ siadzieŭ u kabiniecie Rymskaha. I hetak jak raniej Rymski pakutavaŭ z-za Sciopy, hetak ciapier Varenucha pakutuje z-za Ałaizija i maryć Ivan Savielevič tolki pra adno, kab hetaha Ałaizija prybrali kudy-niebudź z Varjete, tamu što, jak šepča časam Varenucha ŭ intymnaj kampanii, „hetakaje svałaty, jak hety Ałaizij, jon byccam nikoli nie sustrakaŭ u žycci i što byccam ad hetaha Ałaizija možna čakać usiaho, čaho chočaš”.

Mahčyma, administratar i nie abjektyŭny. Ničoha błahoha Ałaizij nie robić, i naohul ničoha, chiba tolki što pryznačyŭ na miesca bufietčyka Sokava inšaha. Andrej Fokavič pamior ad raka piečani ŭ klinicy Pieršaha MDU miesiacaŭ praz dzieviać pasla zjaŭlennia Vołanda ŭ Maskvie…

Tak prajšło niekalki hadoŭ, i zabylisia praŭdziva apisanyja ŭ hetaj knizie padziei, patuchli ŭ pamiaci. Ale nie va ŭsich, nie va ŭsich!

Kožny hod, jak tolki nastaje para viasnovaje sviatočnaje poŭni, adviačorkam zjaŭlajecca pad lipami na Patryjarchavych sažałkach čałaviek hadoŭ tryccaci albo tryccaci z hakam. Ryžavaty, zialonavoki, scipła apranuty čałaviek. Heta — supracoŭnik Instytuta historyi i fiłasofii, prafiesar Ivan Mikałajevič Panyroŭ.

Pad lipami jon zaŭsiody siadaje na tuju samuju łaŭku, na jakoj siadzieŭ tady viečaram, kali daŭno zabyty ŭsimi Bierlijoz apošni raz u svaim žycci ŭbačyŭ poŭniu, jakaja raspałasia na kavałki.

Ciapier jana cełaja, zviečara biełaja, a potym załataja, z ciomnym kańkom-drakončykam na joj, płyvie nad byłym paetam Ivanam Mikałajevičam i adnačasna staić na adnym miescy ŭ vyšyni.

Ivanu Mikałajeviču ŭsio viadoma, jon ŭsio viedaje i razumieje. Jon viedaje, što ŭ maładosci staŭ achviaraj złačynnych hipnatyzioraŭ, lačyŭsia pasla hetaha i vylečyŭsia. Ale viedaje jon taksama i sioje-toje, z čym saŭładać nie moža. Nie moža jon saŭładać z hetaju viasnovaju poŭniaju. Jak tolki prychodzić jaje para, jak tolki pačynaje rasci i nalivacca zołatam sviaciła, jakoje kaliści visieła vyšej za dva piacisvieččy, robicca Ivan Mikałajevič niespakojnym, niervujecca, apietyt hublaje i son, čakaje, pakul nastanie poŭnia. I kali jana sama poŭnaja, ništo nie moža ŭtrymać Ivana Mikałajeviča doma. Adviačorkam jon idzie na Patryjarchavyja sažałki.

Na łaŭcy Ivan Mikałajevič užo adkryta razmaŭlaje sam z saboju, palić, hladzić to na poŭniu, to na dobra pamiatny jamu turnikiet.

Hadzinu, a to i dzvie siadzić hetak Ivan Mikałajevič. Potym ustaje i zaŭsiody adnym i tym maršrutam, praz Spirydonaŭku, z pustymi nieviduščymi vačyma idzie ŭ arbackija zavułki.

Ion prachodzić paŭz naftakramku, zavaročvaje tam, dzie pachileny stary hazavy lichtar, padkradajecca da rašotki, za jakoju raskošny, jašče hoły sad, a ŭ im — pafarbavany poŭniaju z taho boku, dzie vystup z aknom na try ramy, i ciomny z druhoha boku — hatyčny asabniak.

Prafiesar nie viedaje, što ciahnie jaho da rašotki i chto žyvie ŭ hetym asabniaku, ale viedaje, što pracivicca pry poŭni nie maje sensu. Akramia taho, jon viedaje, što ŭ sadzie, za rašotkaju, jon ubačyć adno i toje.

Ion ubačyć na łaŭcy pažyłoha i salidnaha čałavieka z barodkaju, u piensne i z krychu parasiačym abliččam. Ivan Mikałajevič zaŭsiody zastaje hetaha žychara asabniaka, jaki z vyhladam letuciennika taksama hladzić na poŭniu. Ivanu Mikałajeviču viadoma, što, nalubavaŭšysia poŭniaj, čałaviek abaviazkova pieraviadzie pozirk na vokny na druhim paviersie i budzie hladzieć u čakanni, što jany adčyniacca, i na padakonniku zjavicca niešta niezvyčajnaje.

Usio, što budzie potym, Ivan Mikałajevič viedaje na pamiać. Ciapier treba lepiej schavacca za rašotkaju, bo mužčyna pačnie krucić hałavoju ŭ baki, tumanlivym pozirkam štości šukać u pavietry, zachoplena ŭsmichacca, a potym raptam usplasnie rukami ad niejkaha sałodkaha sumu, a potym davoli mocna budzie marmytać:

— Vieniera!.. Vieniera! Aj, jaki ja durań!..

— Boža! Boža! — pačynaje šaptać Ivan Mikałajevič za rašotkaju i nieadryŭna hladzić na tajamničaha nieznajomca. — Voś jašče adna achviara poŭni… Tak, heta jašče adna achviara, hetakaja, jak i ja.

A mužčyna budzie havaryć dalej:

— Aj ja durań! Čamu, čamu ja nie palacieŭ z joj? Čaho spałochaŭsia, stary asiol? Papierku vypisaŭ! Ciarpi, ciarpi ciapier, stary jołupień!

Hetak budzie praciahvacca da taho času, pakul nie hruknie akno na nižnim paviersie ŭ asabniaku, tam, dzie ciomna, nie zjavicca ŭ im niešta biełavataje i nie pačujecca niepryjemny žanočy hołas:

— Mikałaj Ivanavič, dzie vy? I što za vydumka! Malaryi chočacie? Idzicie harbatu pić!

Mužčyna, viadoma, ačniecca i adkaža prytvornym hołasam:

— Pavietram, pavietram chaču padychać, dušačka maja! Vielmi ž pavietra dobraje!

Ion ustaje z łaŭki, kradkom hrozić kułakom aknu i vałačecca dadomu.

— Chłusić jon, chłusić, boža, jak jon chłusić! — marmyča Ivan Mikałajevič i adychodzić ad rašotki. — Nie pavietra vabić jaho ŭ sad. Jon bačyć u hetuju paru niešta na miesiacy i ŭ aknie. Doraha zapłaciŭ by ja, kab viedać, jakuju Vienieru jon straciŭ i ciapier marna łović u pavietry rukami, šukaje jaje?

I viartajecca prafiesar dadomu zusim chvorym. Žonka prytvarajecca, što nie zaŭvažaje hetaha, padhaniaje jaho lehčy spać. Ale sama jana nie kładziecca, hladzić horkimi vačyma na sonnaha. Jana viedaje, što dosvitkam Ivan Mikałajevič pračniecca z pakutlivym krykam, pačnie płakać i kidacca. Tamu i lažyć la lampy pierad joj pad survetkaju pryhatavany špryc u spircie i ampuła hustoha harbatnaha koleru.

Biednaja žančyna, zviazanaja z ciažka chvorym, ciapier svabodnaja i moža nie chvalavacca, moža spakojna zasnuć. Ivan Mikałajevič pasla ŭkołu budzie spać spakojna sa ščaslivym tvaram i snić nieviadomyja joj sny, uzniosłyja i ščaslivyja.

Budzić vučonaha i prymušaje jaho kryčać u miesiačnuju noč adno i toje. Jon bačyć nienaturalnaha, niejkaha biaznosaha kata, jaki padskokvaje, vuchkaje i kole kapjom u serca pryviazanamu da słupa i zvarjaciełamu Hiestasu. Ale nie hetaki strašny kat, jak nienaturalnaje asviatlennie ŭ snie, sviatło idzie ad chmary, jakaja kipić i padaje na ziamlu, jak heta byvaje tolki ŭ čas susvietnych katastrof.

Pasla ŭkołu ŭsio mianiajecca. Ad łožka da akna rassciłajecca šyrokaja miesiačnaja daroha, i na hetu darohu vychodzić čałaviek u biełym płaščy z kryvavym padbojem i pačynaje isci na miesiac. Pobač z im idzie niejki małady čałaviek u parvanym chitonie i sa zniaviečanym tvaram. Padarožnyja pra niešta havorać, spračajucca, chočuć pra niešta damovicca.

— Boža, boža, — havoryć čałaviek u płaščy i pavaročvaje pahardlivy tvar da svajho spadarožnika. — Jakoje niaŭdałaje pakarannie. Ale ty mnie skažy, kali łaska, — tvar z pahardlivaha robicca ŭmolnym, — skažy, jaho ž nie było! Malu ciabie, skažy, nie było?

— Nu, viadoma, nie było, — adkazvaje chrypłym hołasam spadarožnik, — heta tabie zdałosia.

— I ty možaš paklascisia ŭ hetym? — umolna prosić čałaviek u płaščy.

— Klanusia! — adkazvaje spadarožnik, i vočy ŭ jaho čamuści ŭsmichajucca.

— Bolš mnie ničoha nie treba! — achrypłym hołasam uskrykvaje čałaviek u płaščy i ŭzychodzić usio vyšej da miesiaca, viadzie za saboj i svajho spadarožnika. Za imi idzie spakojny i vieličny vializny vastravuchi sabaka.

I tady miesiačnaja daroha zakipaje, pačynaje razlivacca biełaj płynniu va ŭsie baki. Poŭnia vaładaryć i raskašuje, tancuje i šaleje. Potym z płyni ŭznikaje niezvyčajnaje pryhažosci žančyna i vyvodzić da Ivana za ruku zarosłaha baradoj čałavieka, jaki spałochana azirajecca. Ivan Mikałajevič adrazu paznaje jaho. Heta — toj numar sto vasiemnaccaty, jaho načny hosć. Ivan Mikałajevič u snie padaje jamu ruku i prahna pytajecca:

— Dyk, značyć, hetak i skončyłasia?

— Hetak i skončyłasia, moj vučań, — adkazvaje numar sto vasiemnaccaty, a žančyna padychodzić da Ivana i havoryć:

— Viadoma, hetak. Usio skončyłasia, i ŭsio kančajecca…I ja vas pacałuju ŭ łob, i ŭ vas usio budzie dobra.

Jana nachilajecca da Ivana i całuje jaho ŭ łob, i Ivan padajecca nasustrač i ŭhladajecca joj u vočy, ale jana adstupaje, adstupaje i idzie razam sa svaim spadarožnikam da poŭni…

Tady poŭnia pačynaje šaleć, jana abrynaje na Ivana strumieni sviatła, jana raspyrskvaje sviatło va ŭsie baki, u pakoi pačynajecca miesiačnaja pavodka, sviatło chvalujecca, padymajecca vyšej, zatoplivaje łožak. Voś tady i spić Ivan sa ščaslivym tvaram.

Ranicaju jon pračynajecca maŭklivy, ale zusim zdarovy i spakojny. Jaho zranienaja pamiać supakojvajecca, i da nastupnaje poŭni prafiesara nie rastryvožyć nichto: ni biaznosy zabojca Hiestasa, ni luty piaty prakuratar Judei, konnik Poncij Piłat.

1929–1940