Гісторыя і міфы

СТЭРЭАТЫПЫ

Прыкладам міфічнага мыслення служаць стэрэатыпы. Упершыню гэты тэрмін у сацыялогію ўвёў амэрыканскі публіцыст Ўолтэр Ліпман (1922). Стэрэатыпам завуцца схематычныя, стандартызаваныя вобразы сацыяльных з'яваў ці аб'ектаў, спрошчаныя ўяўленні аб пэўных постацях, грамадскіх, этнічных, рэлігійных групах, інстытуцыях, краінах. Як правіла, яны эмацыйна афарбаваныя і маюць вялікую ўстойлівасць. Стэрэатыпы — гэта звычайна перадузятыя ўяўленні, фальшывыя вобразы, «хадзячыя меркаванні», звязаныя з групавымі (класавымі, расавымі, этнічнымі, рэлігійнымі і г. д.) прымхамі. Яны ёсць вынікам дагматызацыі гістарычнага міфа.

Этнічныя, расавыя, рэлігійныя ды іншыя групавыя стэрэатыпы не варта ацэньваць з гледзішча сучасных настрояў, нельга іх разглядаць выключна праз прызму этнасу, расы, рэлігіі, якіх яны датычаць. Нельга сёння патрабаваць ад нашых продкаў бязжарсных ацэнак. Яны ў свой час актыўна не ўспрымалі ерэтыкоў ці «вядзьмарак» (як мы — «агентаў замежнага імперыялізму», «ворагаў народа», прадстаўнікоў «варожых класаў», «рэакцыйных нацый»).

Як быць з памяццю аб крыўдах, што існуюць паміж сацыяльнымі групамі — этнасамі, класамі, расамі або вернікамі? Аб групавой нянавісці трэба напамінаць. Вонкава гэта можа здацца задачай накшталт квадратуры кола, але выйсце з гэтага ёсць: трэба сумленна прызнаць існаванне праблемы і выклікаць дыскусіі.

Гэта значыць, выйсце можа быць толькі адным — шчырым папярэджаннем. Прыкладам такога шчырага папярэджання можа служыць разгляд «змоўніцкай тэорыі гісторыі».

Упершыню паняцце аб «змоўніцкай тэорыі гісторыі» выклаў сацыёлаг К. Р. Попер у сваёй працы «Адкрытае грамадства і ягоныя ворагі». Палітолаг Дэніэл Пайпс называе гэтую тэорыю таксама «канспірацыянізмам», «паранаідальным стылем» або «ментальнасцю нябачнай рукі» [65]. Ён характарызуе яе як боязь змовы, якой сапраўды няма, бо змова належыць да дзеяння, а «змоўніцкая тэорыя» — да пачуццяў.