Пракурорка

Раздзел 13

Недзе, у самым далёкім калідоры, прагучаў першы званок, секундай пазней затрашчаў другі ўнізе, нарэшце ўжо і гэты ў восьмым класе радасна адазваўся. Нудная сухая пані Крупова на палове сказа перарвала сваю лекцыю аб прадукцыі нафтавай вытворчасці і пачала складваць кнігі і запісы.

Ніхто ўжо на яе, зрэшты, і не звяртаў увагі. Дзяўчаты паўставалі з месцаў, хутка зашпільваючы партфелі. Клас напоўніўся гоманам спешна кінутых згадванняў пра пазыку падручнікаў, пра сустрэчу вечарам перад кінатэатрам, пра ўзоры для вышывання. Насамрэч ніводная з іх ужо не думала ні пра нафту пані Круповай, ні пра вышыўкі, ні пра кніжкі.

Зараз яны цалкам былі паглынутыя ўсведамленнем свабоды, гэтага найвялікшага моманту дня, калі яны апынуцца на вуліцы адны. Некага чакаюць у бліжэйшых варотах студэнты або кадэты, іншых — яшчэ больш: цэлыя натоўпы незнаёмых прахожых, прыстойных мужчын, пад прагнымі позіркамі якіх яны будуць дэманстраваць пругкасць сваіх маладых цел.

Вось яны высыпаюцца на ходнік у сваёй гранатавай форме з флоцкімі каўнярамі, са смехам, румяныя, звонкія, смелыя. Іх вочы іскрацца, крок робіцца пругкім, нервовым, ад якога напаўраскрытыя грудзі ўздрыгваюць пад тонкай тканінай блузак.

Якія ж пажадлівыя іх свежыя, ненафарбаваныя вусны, якое вялікае багацце адчуваюць у сабе гэтыя сакавітыя маладыя целы, багацце, якое яны жменямі б раскідвалі сярод гэтых мужчын у светлым адзенні з шыкоўна завязанымі гальштукамі. Дурні! Ці ж могуць яны дадумацца, што зараз вось мінаюць скарбы найфантастычнейшых жаданняў, ашаламляльных мар, утоенага сораму!..

Яны ідуць па дзве, па тры, прытуліўшыся адна да адной, рухавыя, нязграбныя, шчабятлівыя, смела шукаючы вачыма погляды мужчын, погляды, якія адчуваюць на сваёй гладкай скуры праз жакецікі.

— Як ты думаеш, мы сустрэнем сёння гэтага акцёра?

— А я табе кажу, што гэта інжынер. І ў дадатак жанаты. Учора я бачыла, як ён купляў папяросы на Маршалкоўскай. У яго на пальцы пярсцёнак.

— Не траві Юлькіну душу!

Юлька паціснула плячыма:

— У яго рыжае шчацінне, і ён заўсёды дрэнна паголены, — сказала яна пагардліва.

— Не скажы! У гэтым ёсць свае плюсы. Калі ён так казыча! Гэта павінна ўзбуджаць!

Юлька ў душы прызнавала, што сяброўка мае рацыю, але якраз падыходзіў аб’ект размовы, таму дзяўчына здолела толькі прамовіць:

— Ідзе.

Усе тры падміргнулі яму і азірнуліся.

Ён стаў і з усмешкай глядзеў на іх.

— Чакайце! — усклікнула адна дзяўчына. — Зараз мы павітаемся і пабачым, за кім з нас ён пойдзе.

Усе пагадзіліся. Карпоўска пайшла па вуліцы Снядэцкіх, Радзікуўна па Польнай, а Юлька ў бок дома. Яна ішла хутка. Юлька была ўпэўнена, што ён ідзе за ёй, але баялася азірнуцца. Калі на рагу Тапалёвай яна ўрэшце вырашыла гэта зрабіць, то пераканалася, што гэты ёлуп нават не думаў яе суправаджаць.

Гары ён гарам! Хай бы нават сабе пайшоў за рабой Радзікуўнай!

Дзверы адчыніла Юзэфова.

— Вы паабедаеце ці будзеце чакаць пані? — спыталася яна.

— Я пачакаю.

Юлька пераапранулася і пайшла памыць рукі. На акне стаяў папяровы пакет. Дзяўчына зазірнула ў яго і здзівілася.

— Юзэфова! Навошта вы паставілі цукар у ваннай?

— Які цукар?

— Ну, там стаіць пакецік з цукровай пудрай.

Старая прысунулася.

— А і праўда. Але гэта, відаць, пані прынесла. Бо хто яшчэ?

— Навошта б пані прыносіла?

— Ну дык дома заўсёды можа спатрэбіцца.

Юлька накрыла на стол і патэлефанавала Аліцыі. Адказаў судовы служка і заявіў, што пані пракурор ужо выйшла, нейкіх хвілін дваццаць таму.

Ледзь не ў той жа момант Юлька пачула, што дзверы адчыняюцца.

— Аля, гэта ты?

— Я.

— Выдатна! Можна падаваць абед?

— Натуральна.

За сталом яны сядзелі адна насупраць адной, і Юлька расказвала, што сёння было ў гімназіі.

— Ты нейкая бледная, Аля, — са спачуваннем заўважыла дзяўчына. — Можа, ты дрэнна сябе адчуваеш?

— Не, я проста крыху стамілася.

— Гэта ты паставіла цукар у ваннай?

— Цукар? — заружавелася Аліцыя. — А, так… так. Я купіла сабе для гарбаты.

— Пудру?

— Менавіта, мне памылкова далі пудру. Зрэшты, ці не ўсё роўна? Скажы, ці выклікалі цябе сёння на лацінскай мове?

— Ну дык я ж хвіліну назад табе гаварыла!

— А, так, так. Я сёння крыху рассеяная. У мяне было вельмі стомнае пасяджэнне.

— Гэта справа бандыта з Мазавецкай?

— Так. Пажыццёвае зняволенне.

Аліцыя ўстала і, забраўшы партфель, перайшла ў свой пакой. У яе было яшчэ шмат працы па падрыхтоўцы да заўтрашняга абвінавачвання ў справе пра распаўсюджванне наркотыкаў супраць Яна Вінклера, уладальніка начнога клуба «Аргенціна».

Адвакат качаўся на сваім амерыканскім крэсле і маўчаў.

— Такім чынам, — парушыў цішыню Друцкі, — як вы ацэньваеце шанцы за і супраць?

— Калі б абвінавачвала не гэтая чортава баба, я верыў бы ў апраўдальны прысуд, а так… Ну, скажам з пэўнай доляй аптымізму, шанцы роўныя.

Адвакат Колдынгер не надта падабаўся Друцкаму. Магчыма, ён і сапраўды быў такі спрытны, якім яго прадставіў Залкінд, магчыма, у зале суда ён бы здолеў здабыць з сябе энергію, зараз жа ён рабіў уражанне апатычнага і прыбітага чалавека, што надзвычай раздражняла.

— Скажыце мне, адвакат, адно: калі вынесуць абвінаваўчы прысуд, мяне арыштуюць адразу?

— Не думаю. Залог высокі, вы ўладальнік вялікага паспяховага прадпрыемства, ніхто, хіба, не будзе баяцца вашых уцёкаў. Хоць, з іншага боку, калі пракурор будзе вельмі настойваць…

Друцкі ўстаў.

— Да пабачэння. А якой трэба быць у судзе?

— А дзясятай. Да пабачэння. І не хвалюйцеся. Зробім усё, што будзе ў нашых сілах.

Друцкі, збягаючы па лесвіцы, шаптаў пракляцці. Добра яго гэты адвакат уладкуе. Цяльпук. Нібыта і прафесіянал, а нічога не ведае. Сказаў бы проста: уцякай, бо справа прайграная, альбо: плюй на ўсё, апраўданне табе гарантавана. Было б вядома, як сябе паводзіць.

Друцкі ўжо не шкадаваў, што выпусціў з рук Цяржаўскага, і свайго велікадушша ў адносінах да Казі, якую ён выслаў у Крыніцу з умовай, што на працягу года яна не пакажацца ў Варшаве.

«Чорт з імі!»

Яму ўспомнілася Люба, таму ён пайшоў да Тоні.

Ён правёў у яе ноч і без пятнаццаці дзесяць быў ужо ў судзе. Яго настрой узняўся настолькі, што ён весела спытаўся ў кур’ера, дзе тут месца для галоўнай асобы.

Пасяджэнне прызначылі ў невялікай зале, таму яна хутка да краёў запоўнілася публікай: некалькі мужчын і каля сотні жанчын. Люба, Тэця, жонка генерала Далінскага, кветачніца Дося, графіня Халаноўска, балерына Ерэсуўна, дачка старшыні Цэліньскага, пакаёўка з «Брысталя», сястра капельмайстра з аперэты, рыжавалосая манікюрка ад цырульніка… Гэта ўсё кліенткі «Аргенціны» або яго асабістыя, а часта і тое, і другое ў адной асобе, або такія, хто б хацеў спалучаць гэтыя дзве перавагі.

Друцкі няспешна гутарыў з адвакатам Колдынгерам, якога сёння было не пазнаць. Рухавы, вясёлы, дасціпны, ён дзяліўся са сваім падапечным пікантнымі заўвагамі наконт публікі.

— Вам шанцуе на жанчын, — казаў ён. — Шкада, што ўсё зайшло так далёка, што і абвінаваўца — жанчына.

— Праўда! — прыпамінаў Друцкі. — Што за іронія лёсу! Абвінавачваць мяне будзе гэта прыгожая бландзінка! Падпракурор Аліцыя Горн.

Пачуўся званок, і працяглы пранізлівы голас судовага служкі паведаміў:

— Устаць! Суд ідзе!

Прысутныя з шумам усталі, і з-за дзвярэй, што знаходзіліся за зялёным сталом, паказаліся постаці трох старшых паноў у тогах і малой чапурыстай сакратаркі ў вялікіх рагавых акулярах.

У той жа час з бакавых дзвярэй увайшла Аліцыя Горн, высокая, зграбная, з цудоўнымі палаючымі вачыма, напалову закрытымі неверагодна доўгімі вейкамі, з пухлымі пачуццёвымі вуснамі, якіх Друцкі так прагнуў.

Праз імгненне ў Друцкага з’явілася непераадольнае жаданне пакланіцца паводле ўсіх правілаў добрага тону, але ён стрымаўся.

Зачыталі акт абвінавачвання.

Старшыня суда, адвакат Турчыньскі, мілы сівы мужчына з інтэлігентным выразам твару, нервовы, шчуплы суддзя Пшчулкоўскі, які нагадваў сароку, і дакладчык справы, тоўсты, пануры пан суддзя Гум з крывымі жоўтымі зубамі, нібы ў злога бульдога.

— Гэты пап’е з мяне крыві, — шапнуў Друцкі на вуха адвакату.

— Гум? Вы памыляецеся. Гэта чалавек з вялікім сэрцам. Каласальнай дабрыні. Найгоршы з іх — Пшчулкоўскі.

Друцкі некалькі разоў злавіў на сабе пільны погляд юрыста-стажоркі і паглядзеў на Аліцыю.

Аліцыя не адрывала вачэй ад папер.

«Не можа быць, каб яна мяне не пазнала», — быў упэўнены падсудны.

На стале ляжаў пакет з морфіем: рэчавы доказ.

«Ах, гэта дурніца Казя!»

Як жа хутка ён мог пазбавіцца ад абвінавачвання: дастаткова было б шапнуць некалькі слоў Колдынгеру!..

Друцкі глядзеў на Аліцыю. Каменны спакой, пад якім схавана цэлае пекла тэмпераменту. Навошта яна яго адштурхнула?..

— Падсудны Ян Вінклер! — пачуўся голас старшыні. Імя, прозвішча, узрост… Грамадзянін Злучаных Штатаў Амерыкі, нарадзіўся ў Дэтройце, капітан ваенна-марскога флоту Злучаных Штатаў, пазней гандлёвага флоту, на дадзены момант гандляр, уладальнік прадпрыемства грамадскага харчавання «Аргенціна» ў Варшаве. Сваю віну не прызнае. Як можа патлумачыць знаходжанне ў яго кабінеце пакета з морфіем?.. Вельмі проста. Нехта падкінуў. Па якіх матывах?.. Можа, зайздрасць канкурэнтаў, магчыма, жаданне асабістай помсты, а можа, проста жарт… свавольства…

— Ці ёсць пытанні з боку абвінавачвання і з боку абароны?

Канечне. Пракурорка Аліцыя Горн пытаецца, ці прыходзіў падсудны ў сваю ўстанову з пакетамі? — Так. — Часта?.. — Даволі часта прыносіў сабе папяросы, кнігі…

— Ці мела «Аргенціна» ліцэнзію на продаж папяросаў? — Мае. Але падсудны курыць іншыя. — У падсуднага было шмат абавязкаў у клубе? — Так. — Значыць, у яго не было вольнага часу? — Не было, ці было вельмі мала. — Калі ў такім выпадку ён чытаў прынесеныя кнігі? — Забіраў іх назад у атэль. — Падсудны сцвярджае, што морфій падкінулі са злымі намерамі. Падсудны нікога не падазрае? — Не. — Дык хто гэта мог зрабіць? — Можа, хтосьці дзеля жарту.

Сыпаліся халодныя кароткія пытанні, вымаўленыя голасам, які гучаў, як сталь, што стварала бліскавічныя і дакладна вымераныя штуршкі.

Друцкі адказваў спакойна. Яго нізкі барытон ні разу не здрыгануўся, хоць ён ясна ўсведамляў, што кожным адказам ён звязвае сабе рукі, што кожнае пытанне — гэта нібы дробны ўкол. Адзін за другім, уколы ўтвараюць цэлы шавок, які працінае яго абарону.

Досыць будзе потым моцнага рыўка — і ад яе застануцца шматкі.

А пытанні ўсё гучалі. Дасціпныя, удумлівыя, на першы погляд, бяскрыўдныя. Яны асаджалі яго з усіх бакоў, замыкалі ўсе дзверы для адступлення. І затрымаліся, нерухомыя, празрыстыя і непраходныя, як загародкі з калючага дроту.

— Дзякуй. Я скончыла.

У зале запанавала глыбокая цішыня.

«Яна мяне ненавідзіць, — падумаў Друцкі. — І за што?»

Пачаў пытацца адвакат. Ён быў бледны, вусны яго лёгка дрыжалі. Яго проста абяззброіла харызма праціўніка. Ён не выйграў у гэтай бабы ніводнай справы, а гэту можна было б выйграць!

Пачалася новая серыя пытанняў. Друцкі адказваў з роўным спакоем. Ён ніколі не меў справы з наркотыкамі. Сярэдні даход ад «Аргенціны» значна большы, чым яму трэба на выдаткі, кнігі ён купляў часцей за ўсё пасля абеду, за столікі прысаджваўся, але ніколі нічога нікому не ўручаў, ды і ніякіх грошай не збіраў, у кабінет мог трапіць на момант нават хтосьці з гасцей…

Ён адказваў, але адчуваў, што загародкі, пастаўленыя гэтай прыгожай жанчынай, той, якая ўсёй душой яго ненавідзіць, не зварухнуліся.

Допыт сведкаў. Зноў яе раздражняльны металічны голас. Бармен Грабоўскі, швейцар, старшы афіцыянт Вжосэк. Даюць паказанні, што Друцкага любіў не толькі персанал, але і госці. Ці мог хтосьці трымаць на яго злосць? Добрыя людзі кажуць: барані божа. А ў яго пакеты ніхто не зазіраў. Дырэктар Вінклер кажа, што там былі кнігі ці папяросы, дык, відаць, так і было. А ці браў ён папяросы з бара? — Часам браў. — Як часта? — Ну, раз на тыдзень, можа, два. — А можа, і тры? — Можа.

Колдынгер выцягвае з іх, што дырэктар заўсёды быў вясёлы, прыемны, добразычлівы да работнікаў, справядлівы, што не быў скнарам, што ніхто не бачыў, каб ён уручаў гасцям якія-небудзь пакеты ці браў грошы.

Перад сталом суддзяў перамяшчаюцца сведкі, адзін за адным. Адвакат Колдынгер кусае вусны і нервова стукае алоўкам па трыбуне. Друцкі бачыць сваю сітуацыю цалкам ясна. Ён адварочваецца. Яго позірк ловяць чорныя, блакітныя, зялёныя, арэхавыя вочы…

Усе вочы поўняцца страхам… Вось зноў гучыць металічны, звонкі, як сталь, голас і вочы накіроўваюцца на Аліцыю Горн, вочы мяняюцца за імгненне — цяпер яны палаюць нянавісцю.

Перад трыбунай для сведкаў стаіць афіцэр паліцыі са Следчага Камітэта, кіраўнік брыгады па барацьбе з гандлем наркотыкамі. Высокі, зграбны, інтэлігентны мужчына.

— Вы можаце сказаць, што ў гэтым пакеце? — пытаецца Аліцыя Горн.

— Морфій. У такіх пакетах морфій перапраўляюць з Германіі.

— Якія цэны на морфій?

— Мне трэба ўбачыць этыкеткі на слоічках, — гаворыць афіцэр.

Суддзя Гум падае сведку пакет. Ён адкрывае каробку, вымае слоічак з белым парашком:

— Mophinum muriaticum, — чытае ён, — у легальным гандлі грам каштуе каля злотага.

— А ў нелегальным якой можа дасягнуць цаны?

— О, розніца велізарная! Марфіністы плацяць за адзін грам ад дваццаці да трыццаці злотых, а часам і болей.

— Такім чынам, наколькі каштоўная ўся гэта партыя ў нелегальным гандлі?

Афіцэр агледзеў слоікі і палічыў у памяці:

— Тут пяцьсот грамаў, таму каштуе гэта ад дзесяці да пятнаццаці тысяч злотых.

Суддзі пераглянуліся. Зала заварушылася. Аліцыя Горн зноў запыталася:

— Дык наркагандляры настолькі багатыя, што гэта для іх не сума?

— Адкуль? — засмяяўся сведка. — Найчасцей гэта ўвесь іх абаротны капітал.

— Падсудны сцвярджае, што гэты пакет, вартасцю ў паўтара дзясятка тысяч злотых, быў яму падкінуты з помсты або дзеля… жарту. Ці дапушчае сведка, што які-небудзь гандляр мог бы дзеля гэтай мэты ахвяраваць такую суму?

— Я лічу, што гэта абсурдна, немагчыма. Хапіла б маленькага слоічка, таму што…

Адвакат сарваўся з месца, злы сам на сябе за тое, што позна зарыентаваўся:

— Высокі Суд, я прашу адхіліць гэта пытанне! Сведка некампетэнтны ў гэтай справе.

Старшыня Турчыньскі зіркнуў на Аліцыю і адкрыў рот, але яна запярэчыла:

— Сведка кампетэнтны, таму што дзякуючы свайму становішчу ён ведае асяроддзе наркагандляроў. Абарона ж не спрачаецца, што рэчавы доказ у выглядзе дзесяці слоічкаў утрымлівае наркотык, а менавіта морфій.

Старшыня кіўнуў галавой, і Аліцыя Горн задала сведку новае пытанне.

Адвакат схіліўся да вуха Друцкага.

— Мы прайгралі, — шапнуў ён панура.

— Дакладна?

— Без сумнення. Два-тры гады.

— Мяне могуць арыштаваць? — шапнуў Друцкі.

Адвакат паківаў галавой і ціха сказаў:

— Адзінае, што я магу зрабіць, — гэта запатрабаваць адтэрміноўку, калі вы… вы хочаце адмовіцца ад закладу і змыцца.

— Давайце, — вырашыў Друцкі і падумаў, што, відаць, не наканавана яму асесці ў Варшаве. Зноў уцёкі, зноў бадзянні…

Адвакат Колдынгер устаў:

— Высокі Суд, я прапаную паклікаць эксперта для вывучэння змесціва слоічкаў і адтэрмінаваць справу.

— Дык на слоічках, — скрывіўся старшыня, — ёсць выразны надпіс.

— Так, — настойваў адвакат, — але этыкетку можна наляпіць на слоічак з любым парашком, з содай, з хінінам і г. д. З-за таго, што паўстала пытанне пра цану гэтага пакета, вывучэнне прадукту неабходнае, таму я настойваю на хімічным аналізе.

Пракурор Аліцыя Горн заявіла, што хоць прапанова абаронцы паспрыяе зацягванню справы, аднак яна не супраць, бо сапраўды не праведзены аналіз морфію, які з’яўляецца рэчавым доказам, — гэта недагляд следства.

Старшыня ўстаў:

— Суд ідзе на нараду.

Зала напоўнілася гоманам. Адвакат Колдынгер нахіліўся да свайго кліента:

— Яны павінны ўзяць пад увагу маю прапанову.

Друцкі паціснуў плячыма. Ён дакладна ведаў, што гэта яму не дапаможа.

— Ва ўсякім выпадку, — гаварыў адвакат, — у вашым распараджэнні будуць, па меншай меры, суткі. Пакуль яны адашлюць морфій, пакуль зробяць аналіз, пакуль дашлюць заключэнне… Думаю, што справу адкладуць на тры дні.

Друцкі агледзеўся, з усмешкай кланяючыся жанчынам, страх якіх яго забаўляў. На самай справе нічога ў гэтым незвычайнага. Заўтра ў гэты час ён будзе ўжо далёка. Ён што, не можа сабе дазволіць пляваць на такія дробныя непрыемнасці?..

Нарада суддзяў зацягвалася. Дзесяць хвілін, дваццаць, паўгадзіны.

— Якога чорта!..

— Відаць, снедаюць, — зяўнуў Друцкі.

Але вось зазвінеў званок. Суд вяртаецца, займае месцы. Сярод поўнай цішыні старшыня паведамляе, што суд прыслухаўся да прапановы абаронцы і вырашыў выклікаць дасведчанага пастаяннага судовага эксперта, дацэнта Політэхнічнага ўніверсітэта доктара Мар’яна Краўца. Яго ўжо выклікалі па тэлефоне, і ён хутка прыбудзе, у сувязі з гэтым Суд пастанавіў не адкладваць слуханне, а працягваць яго.

Друцкі агледзеўся: у зале было трое дзвярэй, але ні праз якія з іх немагчыма было ўцячы. Двое вялі ўглыб будынка, а праход да трэціх запоўніла публіка. Да таго ж, там стаяў паліцэйскі.

А між тым, давалі паказанні наступныя сведкі, затрыманыя ў «Аргенціне» марфіністы. Яны нічога новага ў справу не ўнеслі, а толькі пацвярджалі паказанне афіцэра наконт цэн на морфій.

«Калі мяне арыштуюць, — думаў Друцкі, — пэўна ж не дадуць вялікага эскорту, а з адным паліцэйскім я распраўлюся без праблем».

Ён пракруціў у памяці план найбліжэйшых вуліц. Памчыць па Мядовай на Капуцынскую, тут праскочыць праз вароты — і ў другі двор… Зрэшты, можа, апаскі беспадстаўныя. Абвінаваўчы прыгавор яшчэ не азначае змены закладу на арышт.

Судовы служка далажыў аб прыбыцці эксперта, якога таксама адразу ж паклікалі да стала суддзяў. На пытанне старшыні ён адказаў, што так, ён можа адразу перад Судом даследаваць утрыманне слоічкаў, таму што прывёз з сабой усё патрэбнае для павярхоўнага аналізу.

Яму падсоўваюць каробачку. Ён вымае з яе адзін слоік, трасе яго, высыпае дробку белага парашку на паперу і праз вынятую з кішэні лупу хвіліну яго разглядвае.

— Ну? — нецярпліва пытаецца суддзя Пшчулкоўскі.

— Шаноўны Суд, — павольна гаворыць эксперт, — морфій звычайна прадаюць у крышталіках, а тут у нас цёрты парашок.

— Але морфій бывае і цёрты?

— Можа быць, хоць да гэтай пары я такога не сустракаў.

— А ці ва ўсіх слоічках тое самае? — спытаўся старшыня.

Хімік уважліва агледзеў праз лупу астатнія слоічкі і кіўнуў галавой:

— Так. Морфій крышталізуецца ў дробныя іголкі, а тут усюды крошкі.

Эксперт дастаў з кішэні два флаконы. Адзін з празрыстай вадкасцю, другі з рыжаватай.

Далей у вялікую прабірку ён насыпаў па дробцы парашку з усіх слоічкаў і наліў у іх шмат празрыстай вадкасці, пасля чаго заткнуў прабірку пальцам і пачаў флегматычна трэсці рукамі.

Друцкі глядзеў на яго абыякава, ён правёў позіркам па засяроджаных тварах суддзяў і затрымаўся на Аліцыі Горн. Яна сядзела нерухома, сачыла за экспертам. У яе вачах нібыта тлелася іскрынка іроніі. «Натуральна, — думаў ён, — яна раскрыла хітрасць адваката і цяпер радуецца, што план яго сарваўся за паўгадзіны».

«Што за д’ябал у ёй сядзіць! — скрыгатнуў зубамі Друцкі. — Ох, калі б я мог атрымаць яе ў свае рукі! Сам бы, можа, звар’яцеў, але яе навучыў бы вар’яцтву, навучыў бы, што яна не змагла б мяне ненавідзець, дастаў бы з яе ўсё пекла…»

Ён адчуў, як уздоўж хрыбетніка прабеглі дрыжыкі.

У цішыні прагучаў голас эксперта:

— Я змяшаў парашок і растварыў яго ў дыстыляванай вадзе. Зараз я дадам у гэты раствор некалькі кропель хларыду жалеза. Хларыд жалеза выяўляе ўтрыманне морфію нават у найдрабнейшай колькасці. Калі ў гэтай прабірцы знаходзіцца хоць міліграм, хоць сотая доля міліграма морфію, вадкасць адразу ж стане ярка-сіняй.

Усе ўтаропіліся ў прабірку.

Хімік, не спяшаючыся, адкаркаваў флакон з іржавай вадкасцю.

Адна кропля завісла на сценцы і ўпала ў прабірку, другая, трэцяя, чацвёртая… пятая…

Бясколерная вадкасць у шкляной трубцы пачала афарбоўвацца ў брудна-жоўты колер.

Хімік патрос прабіркай і падняў яе да ўзроўню вачэй.

Міналі секунды. хвіліна, дзве…тры…

Ні следу блакітнага колеру. Вадкасць заставалася брудна-жоўтай.

У смяротнай цішыні залы пачулася прыглушанае:

— А-а-а-а…

Вадкасць не мяняла колеру.

— А-а-а-а, — рос выдых палёгкі.

— А-а-а-а… — ён узмацняўся, выходзячы з мноства грудзей, у якіх боязь і надзея затрымалі дыханне.

Адвакат Колдынгер вылупіў вочы, здавалася, што яны выпадуць з арбіт.

Друцкі працёр далонню вільготны лоб.

Эксперт з поўным спакоем адклаў свае прыборы, выцер рукі хустачкай і сказаў:

— Гэта не морфій.

— Ці можаце вы гэта сцвярджаць з поўнай упэўненасцю? — спытаўся стар шыня.

— О, так. Я цалкам упэўнены. Ва ўсіх гэтых слоічках няма ні кроплі морфію.

Ён яшчэ раз прыгледзеўся да прабіркі і паўтарыў:

— Ні кроплі.

— Што тады гэта за парашок? — запытаўся суддзя Пшчулкоўскі.

Дацэнт хіміі паціснуў кволымі плячыма і бездапаможна развёў рукамі:

— Для ўсталявання складу гэтага парашку патрэбны быў бы даўжэйшы лабараторны аналіз. У любым выпадку, гэта не морфій. Хаця…

Эксперт засунуў палец у слоік і ўзяў на язык дробку белага пылу. На яго твары з’явілася абыякавая ўсмешка.

— Так, — сказаў ён, — морфіем тут і не пахне. Усе злучэнні морфію вельмі горкія на смак, надта горкія, а гэта абсалютна салодкае.

Старшыня Турчыньскі таксама выцягнуў палец, дакрануўся да парашку, аблізаў, пасмакаваў хвіліну, яго бровы здзіўлена ўзняліся, і ён сказаў тонам адкрыцця:

— Цукар!

— Хутчэй за ўсё, звычайны цукар. Цукровая пудра, — пацвердзіў эксперт.

Сярод публікі пачуліся смяшкі.

У мозгу Друцкага праносіліся думкі: «Цукар?.. Адкуль?» Ён жа ведаў, ведаў без усялякага сумнення, што ў гэтых слоічках быў морфій!

І раптам у яго з’явілася думка: «Рэчавыя доказы захоўвае пракурор!.. Аліцыя Горн… Так! Усё абвінавачванне яна засяродзіла на сапраўднасці морфію. На гэта яна завязала ўсё… Божа! Які ж я дурань!»

Адвакат нешта яму гаварыў, але ён не чуў, не разумеў.

«Аліцыя Горн… А я думаў, што яна мяне ненавідзіць… Які велізарны маштаб дзеяння! І адвага!.. Смеласць, хутчэй. Праўда, ужо дзякуючы свайму становішчу яна магла не баяцца падазрэнняў, таму што ў яе рэпутацыя самага суровага абвінаваўцы…»

Эксперт забраў свае прыборы і праціскаўся да выхаду.

Старшыня рухам рукі супакоіў шум у зале і сказаў:

— Слова мае пракурор.

Аліцыя Горн устала. Божа, якая яна прыгожая!

Друцкі заўважыў насмешлівы трыумф на твары свайго абаронцы і падумаў: «А гэта дурань!»

— Я адмаўляюся ад абвінавачвання, — і Аліцыя села, бледнаватая, але над звычай спакойная і стрыманая.

Друцкі ўжо не звяртаў увагі на далейшы ход пасяджэння.

Ён упіўся вачыма ў яе апушчаныя павекі і глядзеў. Глядзеў так доўга, што павекі павольна падняліся і полымя яе вачэй ударыла яму ў зрэнкі.

Ох! Гэта доўжылася секунду, долю секунды, але і гэтага імгнення хапіла, каб ён зразумеў.

Старшыня абвяшчаў апраўдальны прысуд. Апошнія яго словы заглушыў шум вокрыкаў і апладысментаў. Спачатку старшыня хацеў заклікаць публіку да парадку, але, правёўшы поглядам па разгарачаных тварах жанчын, усміхнуўся і махнуў рукой.

Аліцыя ўстала, а на яе вуснах блукала сумная ўсмешка, усмешка чалавека, які зламаў сябе і замкнуўся ў сабе, і ведае, што ўсё гэта бясследна сплыве.

Яна ўжо не глядзела на істэрычную сцэну абсыпання яго кветкамі. Яна адчувала на сабе яго позірк і ішла сагнутая, з апушчанай галавой, страшна стомленая.

На калідоры да яе далучыўся старшыня Турчыньскі. Ён казаў нешта пра нядбаласць судовага следства, пра вечныя недагляды, пра недапушчэнне даверу да ананімных даносаў.

Аліцыя не чула яго.

Старшыня пачаў яе суцяшаць. Бясконца захапляўся яе талентам, здзіўляўся яе метаду.

«Дабрак», — падумала яна.

— На самай справе няма пра што непакоіцца, пані Аліцыя.

— Старшыня памыляецца, я радуюся, — сказала яна надламаным голасам і падала яму руку на развітанне.

Незвычайнае нервовае напружанне апошніх дзён, бяссонне доўгіх начэй, аддадзеных на вырак барацьбы з сабой, найвышэйшае напружанне волі, ліхаманкавая пільнасць мозга — усё гэта зараз адклікнулася неймавернай стомай, гнятучым цяжарам, звонкай пустатой.

«І навошта? За што такая велізарная адплата?! Павінна была… павінна была…»

Зрэшты, і пра гэта яна не магла думаць: у галаве быў хаос. Нервы здранцвелі. Яна разыграла вялікую, цяжкую гульню, гульню больш чым смяротную. Аліцыя зараз мела права стаць перад сабой і сказаць:

— Перамога!

Яна мела права стаць зараз перад светам і сказаць:

— Ведайце, я моцная, страшна моцная!

А ішла яна бледная і адчувала ў сабе паражэнне, і адчувала ў сабе слабае, беднае, самотнае сэрца — жанчыны.

Яна на аўтамаце апранулася, выйшла на вуліцу, села ў трамвай. Бяздумна глядзела ў акно.

Якая ж яна была спустошаная, якая бяссільная перад міжвольным патокам думак.

Адчыніла дзверы. Насустрач выйшла Юзэфова:

— Езу Назарэцкі, пані да сёмай без абеду, як так можна! Цяляціна перагрэлася, будзе нясмачная, а ў мяне больш нічога няма. Падаваць?

— Не. Не трэба.

— Я б раіла зараз, бо я павінна ўжо ісці на маёвае набажэнства.

— Ідзіце, Юзэфова.

— А абед?

— Мне не хочацца есці.

— О, так нельга. Вы вельмі шмат працуеце…

— Ідзіце, Юзэфова, я сама спраўлюся. А дзе панна Юлька?

— Паненка пайшла да сяброўкі вучыць урокі. Казала, што вернецца ў дзевяць.

— Добра.

Аліцыя пайшла ў свой пакой і легла на канапу. Яна чула трэск ключа ў дзвярах, якія замыкала Юзэфова, адрывістыя крыкі дзяцей, якія гулялі на вуліцы. Аліцыя не спала, яна заглыбілася ў паўпрытомны стан.

У вітальні пачуўся званок. Яна не адразу гэта ўсвядоміла.

Калі празвінеў паўторна, яна з цяжкасцю ўстала. Ляніва пайшла ў вітальню і адчыніла.

Раптам яна адступіла — у дзвярах стаяў ён.

У галаве Аліцыі завіравала ўсё. Яна абаперлася на сцяну і хацела нешта сказаць, але страціла голас.

Друцкі, не здымаючы капелюша, замкнуў за сабой дзверы, моўчкі падышоў да яе, узяў яе бяссільную руку ў дзве далоні.

Яны глядзелі адно на аднаго: вочы з залатымі зрэнкамі ў вочы палымяна-чорныя, вочы палымяна-чорныя ў вочы з залатымі зрэнкамі.

Аліцыя павольна вызваліла сваю далонь з яго рукі і пачала адступаць. Паціху, крок за крокам…

— Пані, — прамовіў Друцкі ціха.

Яна стала, дрыжучы ўсім целам.

— Пані!..

— Чаго вы хочаце, навошта вы прыйшлі? — усклікнула яна з роспаччу ў голасе.

— Навошта вы гэта зрабілі?.. Чаму вы ахвяравалі сабой дзеля мяне?.. Для чаго вы падвергалі сябе небяспецы?

Аліцыя прыціснула рукі да грудзей і маўчала.

— Навошта? — гаварыў ён. — Я маю права спытаць, навошта?

Аліцыя апусціла галаву і прашаптала:

— Бо я кахаю… Я вас кахаю…

Ён абняў яе і моцна прытуліў да сябе.

Яна не абаранялася, а калі яго вусны ўпіліся ў яе вусны, яна закінула яму рукі на шыю.

Якое ж вялікае шчасце забыцца пра тое, што кожны дзень тысячы простых, наіўных жанчын таксама закідваюць рукі на шыі тысяч мужчын, забыцца, што ў гэтых абдымках тулілася ўжо столькі іншых…

Аліцыя прагнула яго, прагнула наперакор самой сабе, насуперак забытым зараз клятвам… Насуперак усяму, на чым грунтавала сваё жыццё.

— Нарэшце… нарэшце…

Друцкі абхапіў яе і ледзь не нёс праз адчыненыя дзверы на шырокую пакрытую дываном канапу. Кроў хуткімі хвалямі, хвалямі ўсё больш моцнымі стукала яму ў мозг.

Вось нарэшце яна ў яго руках, гарачая, як жарынка, млявая, бяссільная, цудоўная…

Раптам, неспадзявана для самой сябе, Аліцыя вырвалася з рук Друцкага, адштурхнула яго і, паваліўшы крэсла, якое з шумам перавярнулася, пачала ўцякаць.

Друцкі кінуўся за ёй і схапіў яе за руку, але падсвядомы панічны страх дадаў ёй сіл…

Адным рыўком Аліцыя вызваліла далонь і адскочыла ўбок…

Але Друцкі ўжо быў не ў сабе. Яго лёгкія ліхаманкава хапалі паветра. Ён не разумеў, чаму яна ўцякае, як і ўвогуле нічога зараз не разумеў. Ведаў адно, што хацеў яе, што няма на свеце сілы, якая здолела б яго стрымаць.

Абое не чулі звону разбітага фарфору, які ўпаў разам са столікам, не заўважылі перавернутых рэчаў.

Яны бачылі толькі адно аднаго, чулі толькі сваё паскоранае дыханне.

Друцкі злавіў Аліцыю…

Цяпер яна жорстка супраціўлялася, аж да сыку ад болю з-за выкручаных рук, з вуснамі, поўнымі крыві з яго далоні, у якую яна ўпілася зубамі, у падранай на шматкі сукенцы, аказалася ў палоне яго дзікіх абдымкаў.

У прыніжальным, п’яным, жывёльным, шалёным, пажадлівым гвалце…

Два целы зліліся ў моцны вузел, звіліся ў іерогліф, якім прырода пазначае свой адвечны закон жыцця.

…Пакой, што патанае ў змроку, бясформенныя абрысы перавернутай мэблі і тут жа над яе вачыма залацістыя зрэнкі… і прама над яе вуснамі — вусны… і гэты авал твару… Галюцынацыя?.. Гэта галюцынацыя?.. Нейкі кашмарны рэфлекс успамінаў?..

Не… не…

Пакрысе яна прыходзіла ў сябе, а карціна не мянялася…

Аліцыя адсунула яго ад сябе і шырока адкрытымі вачыма ўглядалася ў бледны разадраны твар.

— Гэта ты, — прыглушана сказала яна.

Ён не разумеў.

Яна абаперлася на локаць і паказала яму перавернутыя рэчы.

— Ты памятаеш?

— Што? — здзівіўся ён.

— Не пазнаеш?

— Даруй, я быў не ў сабе, — ён прытуліў яе, — але чаму ты супраціўлялася?

— Чакай, — перарвала яна, — ты хіба не памятаеш летні вечар, пакой, які тоне ў змроку, перавернутую мэблю?

Друцкі сарваўся з месца і выцер лоб.

— Не памятаеш рванай сукенкі маладой дзяўчыны, якой ты завалодаў сілай?..

— Божа! — крыкнуў ён і засланіў твар рукамі.

— Цяпер я цябе пазнала… Так, гэта ты…

Аліцыя адарвала яго рукі ад твару.

— Гэта ты… Цябе завуць Багдан Друцкі…

— Божа, Божа, — стагнаў ён, — як жа я мог цябе не пазнаць, як жа я мог…

Аліцыя абаперлася галавой на далоні і паўтарала:

— Гэта ты… гэта ты…

У галаве яе мітусіліся неспакойныя думкі… Гэта ж нейкі неспасцігальны фатум… Дзікая фантазія лёсу, капрыз ці сіла, якой кіруе свядомая рука…

— Ты мяне ненавідзіш, — глуха сказаў Друцкі.

— Я цябе кахаю.

— Ты павінна мяне ненавідзець… Я быў плямай на тваёй маладосці.

— Ты памыляешся… Ты быў пракляццем усяго майго жыцця. Ты яго зламаў… Ты быў аўтарам не толькі маёй трагедыі… О, ты ўчыніў мне страшную, страшную крыўду… Ты не ўяўляеш, наколькі вялікую крыўду…

Друцкі прыкусіў вусны і ўстаў:

— Я магу заплаціць табе за гэта толькі мізэрную цану. Забі мяне.

Ён выняў з кішэні рэвальвер і выцягнуў руку.

Аліцыя ўзяла зброю і ўзважыла яе ў руцэ.

— Я заб’ю цябе, — сказала яна сур’ёзна, — заб’ю, калі… ты перастанеш быць… маім…

— Дык… ты сапраўды мяне кахаеш?.. Сапраўды, нягледзячы на тое?

Ён прытуліў яе да сябе.

Аліцыя прыхінулася галавой да грудзей Друцкага. Абое яны ў гэтых абдымках шукалі абароны ад страху, які затрымцеў у іх, калі яны ўбачылі таямнічую маску лёсу. Абое, спаткаўшыся на незразумелым зігзагу паўторнага скрыжавання дарог свайго жыцця, адчулі вакол прорву, галавакружную прорву неспасцігальнага, перад якім адзінай апорай і адзінай надзеяй на выратаванне для кожнага з іх дваіх быў гэты другі. А яны ж ведалі, што яны пагроза адно для аднаго і memento[24] пра няшчасце, што не дае вырваць сябе з грудзей, ведалі, што звязала іх пятля трагічнай фантазіі лёсу, як двух смяротных ворагаў, скаваных ланцугом на злавеснай пустцы вялікіх вод, двух выжыўшых на рэштках разбітай лодкі. Хто ж з іх звар’яцее і штурхне таварыша ў бездань, ведаючы, што непазбежна пойдзе за ім?..

За вокнамі гусцеў змрок. Цяжкія пухлыя хмары зацягнулі неба.

Праз адчыненае акно ўляцеў парыў ветру, па жалезных падаконніках забарабанілі першыя буйныя кроплі. Яны ўдаралі ўсё часцей, усё нецярплівей, усё хутчэй… лівень.

Аліцыя гаварыла.

Друцкі не разумеў яе слоў. Ён адчуваў на шчацэ яе цёплае дыханне і дотык вуснаў. І ведаў. Ведаў, што гэтыя словы звязваюцца ў стужку балючых прызнанняў, што аплятаюць яго, як яе рукі, дрыжачыя рукі пакрыўджанай дзяўчынкі, поўныя нераздадзенай пяшчоты, рукі жаночыя, хцівыя рукі чалавека, якія адчайным намаганнем здабылі сваё дзікае, неспадзяванае, вымучанае шчасце і не аддадуць яго, хіба толькі разам з уласным жыццём.

Аліцыя гаварыла:

— …кожнай думкай, кожным нервам, кожнай кропляй крыві… Колькі ж ганьбы, колькі прыніжэння, колькі нянавісці раз’ядала маё жыццё…

За вокнамі шумеў лівень.

— …і кахаю цябе, і вар’яцею ад думкі, што ты мяне не кахаеш…

Друцкі прытуліў яе да грудзей мацней.

— Скажы… — шаптала яна, — скажы…

— Кахаю, як бы я мог не кахаць, — сказаў ён сур’ёзна.

Аліцыя маўчала, услухоўваючыся ў рэха яго голасу, і спыталася з трывогай, якая сціскала яе гартань:

— Колькім жанчынам… ты гэта паўтараў?..

Друцкі адсунуў яе твар ад свайго:

— Паглядзі мне ў вочы — і ты даведаешся, што я не хлушу: ніводнай, разумееш, ніводнай я не казаў гэтага ніколі.

— Чаму?

— Таму што ніводнай не кахаў… Канечне, іх было шмат. Некаторых я вельмі любіў… Не кахаў жа ніводнай.

Друцкі гаварыў праўду. Ён лічыў агідным такога роду падман. Ён не аналізаваў прычын гэтай агіды, але задавольваўся тым, што ведаў: хлусіць яму не патрэбна. Аднак раптам яго сталі непакоіць уласныя запэўніванні: ці па-сапраўднаму ён кахае Аліцыю? Ці каханне гэта?

Дзеля супакаення самога сябе ён пачаў гаварыць:

— Ведаеш, я ніколі яшчэ не сустракаў такой жанчыны, як ты… Ужо тады… шмат гадоў таму… Уяві, у той момант я не задумваўся, што ламаю сабе жыццё, ды і свядомасць мяне не стрымала, не падказала, што я ўчыняю подласць, што і табе, якраз табе, сам вобраз якой агортваў мяне полымем, прыношу страшную крыўду… Я тады быў, як п’яны, але нават… Праўда, я шмат меў у жыцці страсцей… але ніводная не авалодала мной так моцна… А цяпер, калі я цябе ўбачыў у кавярні, я, шчыра кажучы, цябе не пазнаў, столькі гадоў прайшло, аднак мяне адразу агарнула гэта дзіўнае пачуцце… і пазней… Як жа я чакаў кожны твой візіт… Якое шаленства завалодвала мной, калі ты не прыходзіла… Мне здавалася, што і ты не можаш застацца абыякавай…

Друцкі змоўк на хвіліну.

— Гавары, гавары, — тулілася да яго Аліцыя.

— А калі ты мяне адштурхнула… я не разумеў, у чым справа… Я сабе гэта тлумачыў як жаданне пажартаваць з мяне… І… гэта вельмі мяне абражала… Толькі сёння… я даведаўся, што ты мяне кахаеш, што мяне кахае найпрыгажэйшая, найцудоўнейшая жанчына, якая калі-небудзь жыла на свеце… І як жа я мог бы не кахаць цябе?

— Я веру табе, толькі баюся, што ты памыляешся…

— Калі я памыляюся, якое ж тады каханне? Як жа яно праяўляецца? Калі я памыляюся, то кахання ўвогуле няма… Значыць, і ты мяне не кахаеш, хоць не стала сёння вагацца і ўчыніла злачынства дзеля выратавання злачынца…

— Дык ты ж не быў вінаваты, — усміхнулася яна, і ён хутчэй адчуў яе ўсмешку, чым мог яе разгледзець у цемры.

— Гэта праўда, я невінаваты. Аднак ты пра гэта не ведала.

— Ведала.

— Адкуль? — здзівіўся Друцкі.

— Калі б ты сапраўды быў вінаваты, ты б ведаў, што ў цябе ў стале гэты пакет з морфіем. А ты атрымаў ліст, які засцерагаў цябе ад рэвізіі?

— Ах… — стукнуў ён сябе ў лоб, — дык гэта ты?..

— Я, — кіўнула галавой Аліцыя.

Друцкі задумаўся і праз хвіліну загаварыў…

— Аднак, такім чынам… аднак ты мяне папярэдзіла. Значыць, ты верыла абвінавачванню, была пераканана, што ў мяне ёсць гэты морфій. Аднак…

— Ты памыляешся. Я была ўпэўнена, што ты ў пастцы, што… ты б не зрабіў гэтага.

— Можа, ты мяне надта высока ацэньваеш, — рассмяяўся ён ціха.

— Што ж ты хочаш, інтуіцыя… Інтуіцыя…

Яны зліліся ў доўгім пацалунку.

— Я, відаць, страшна выглядаю, — апамяталася Аліцыя. — Колькі часу?

Друцкі дастаў гадзіннік, нафасфарызаваныя стрэлкі набліжаліся да дзясятай.

— Я павінна прывесці сябе ў парадак, — устала Аліцыя, зараз могуць вярнуцца…

— Хто? — спытаўся Друцкі.

— Прыслуга і мая выхаванка. Толькі дзякуючы ліўню мы засталіся адны, — няшчыра засмяялася яна.

Абое адчувалі сябе няёмка. Аліцыя выняла з шафы сукенку і пайшла ў суседні пакой пераапрануцца.

Друцкі ў гэты час апусціў ралеты, адшукаў выключальнік, запаліў святло і актыўна ўзяўся расстаўляць перавернутую мэблю. Праходзячы каля люстэрка, ён паправіў гальштук і прыгладзіў валасы.

Толькі цяпер ён заўважыў, што ў яго акрываўленая рука. Ён выцер засохлую кроў хусцінкай, змочанай у туалетнай вадзе, і, да свайго задавальнення, канстатаваў, што дождж не перастае.

Увайшла Аліцыя. У чорнай шаўковай сукенцы яна здавалася яшчэ прыгажэйшай, яшчэ больш гнуткай і такой цудоўна жаноцкай. Хоць зараз яна выглядала ледзь не малалетняй, у ёй не было нічога ад дзяўчынкі, а ўсё ад жанчыны, ад яе проста струменіла жаноцкасць, свядомая, сталая, што прываблівала сілай праяўлення, закончанасцю ліній.

У вачах яе Друцкі заўважыў той самы, так добра яму вядомы бляск, які незлічоную колькасць разоў выклікаў на яго вуснах бесклапотныя пераможныя словы «мая малышка!»

Цяпер, аднак, відавочнай стала абсурднасць ужывання гэтых слоў. А іншых ён не ведаў.

Відаць, і яна не магла знайсці патрэбных, бо няўпэўнена агледзела пакой і спыталася:

— Напрацаваліся?..

— Так, здаецца, усё ў парадку…

Паміж імі завісла нейкая збянтэжанасць, нейкая ўзаемная скаванасць, невыносная для абаіх, амаль саромная.

Друцкі ўзбунтаваўся супраць гэтага небывалага гвалту і першы рассмяяўся:

— Мы сябе адчуваем, як дарослыя, — сказаў ён, — якіх заспелі за дзіцячай гульнёй.

Канстатацыя дрэннага настрою заўсёды раўназначная яго ліквідацыі. Ён аказаўся нібыта выкрыты, і яму нічога не застаецца, як знікнуць. Пасля апошняй фразы Друцкага абое адчулі сябе свабадней. Аліцыя наблізілася да яго і пацалавала ў вусны.

Друцкі абняў яе, у абдымках падняў, прытрымаў левай рукой, правую падсунуў пад яе калені — і вось трымаў яе на руках.

Калі ён гаварыў, іх вусны амаль судакраналіся:

— Ведаеш, калі я цябе так трымаю, то адчуваю надта вялікае багацце, якое маю ў руках… І мне здаецца, што калі я цябе выпушчу, то страчу нешта неверагодна каштоўнае, нешта, чаго я прагнуў усё жыццё…

Яе рукі абхапілі яго шыю, вусны зліліся з вуснамі. Гарачая хваля праплыла па яго хрыбце, сківіцы сутаргава сціскаліся.

Аліцыя адарвалася ад яго вуснаў:

— Скажы, скажы, ты мяне кахаеш?..

— Кахаю, кахаю да шаленства, — захрыпела ў яго лёгкіх.

Аліцыя апамяталася.

— Не, не, позна ўжо…

— Найдаражэйшая, адзіная…

Ён зноў быў напаўпрытомны і нёс яе на канапу.

— Зараз прыйдуць!.. — абаранялася яна.

— Не прыйдуць, не, дождж ідзе…

У гэты момант пачуўся скрыгат адчыненых уваходных дзвярэй. Аліцыя вырвалася з абдымкаў Друцкага.

— Халера! — пстрыкнуў ён пальцамі і ўпаў на крэсла.

Аліцыя ўвайшла ў вітальню:

— Гэта Юзэфова?

— Так, пані. Лье як з вядра. Я не магла выйсці з касцёла.

— Вы прамоклі?

— Да ніткі, пані. А паненка вярнулася?

— Якраз не. Вазьміце, Юзэфова, парасон, сядзьце ў таксі і прывязіце паненку. Зараз я дам вам грошы.

Друцкі пачуў, як адкрывалі сумачку, звон манет, цяжкія ўздыхі Юзэфовай і зноў скрыгат дзвярэй.

Аліцыя вярнулася да яго і стала на парозе.

— Пайшла? — шэптам спытаўся Друцкі.

— Так, — засмяялася Аліцыя, — але не болей як праз дзесяць хвілін яна вернецца. Таксі стаяць тут перад домам, а мая Юлька ў сяброўкі, якая блізка жыве.

— Гэта жахліва, — сумна сказаў ён.

— Жахліва, — пацвердзіла Аліцыя, — але ж сёння… наша жыццё не скончыцца…. Маё…. сёння пачынаецца…

— Жыццё цудоўнае, праўда? — спытаўся Друцкі, прытуляючы яе да сябе.

— Магутнае, магутнае, як ты…

— Каханая…

— І светлае, і стыхійнае, як ты… Калі б ты сышоў, і яно б скончылася.

— Я не сыду. Не хачу, не змагу.

Аліцыя ўзяла яго галаву ў абедзве рукі і ўперылася яму ў вочы.

— У жыцця залатыя вочы, як у цябе…

Іх вусны зноў зліліся ў доўгім, вельмі доўгім пацалунку.

— Табе трэба ісці, — адарвалася ад яго Аліцыя.

— Абавязкова?

— Абавязкова.

— Тады… да заўтра?

— Да заўтра!

І зноў абдымкі, зноў спатканне вуснаў, потым момант пошуку капелюша — і ён ужо збег з лесвіцы.

Друцкі спыніўся на першай лесвічнай пляцоўцы. Аліцыя стаяла, абапіраючыся на дзверы.

Яна ўсміхнулася і прамовіла гучным шэптам:

— Я сентыментальная!..

— Да заўтра! — памахаў ёй Друцкі капелюшом.

Дождж не спыняўся. З паднятым каўняром пінжака Друцкі дабег да шэрагу аўтамабіляў і ўскочыў у першы.

— «Аргенціна», — крыкнуў ён шафёру.

З-пад колаў пырскала вада, мільгалі вулічныя ліхтары.

Друцкі закурыў. Толькі цяпер ён усвядоміў, што ўжо некалькі гадзін не трымаў у вуснах папяросы.

Ён не быў схільны да рэфлексіі. Ён проста грэбаваў капацца ў мінулым. Раманы, у якіх героі заглыбляліся ў лабірынты самааналізу, даводзілі яго да шаленства. Калі ён думаў пра «ўчора», то толькі і выключна ў сувязі з перспектывамі на «заўтра». Факт, які ўжо адбыўся, станавіўся для яго важнай пазіцыяй, з якой неабходна лічыцца, незалежна ад яе станоўчых ці адмоўных бакоў. Мозг проста фіксаваў гэты факт, упісваў у рэестр рэчаіснасці і рабіў высновы на будучае. Гэтым завяршалася функцыя мозга.

Безумоўна, у поўнай незалежнасці ад гэтага рацыянальнага працэсу развіваўся працэс эмацыянальны. Гэта значыць, Друцкі быў вясёлы, быў злы, быў сумны або шалёны. Быў — і ўсё. Чаму? Ён ніколі пра гэта не думаў.

Цяпер, аднак, ён заўважыў дзіўныя парушэнні ў сваіх думках і псіхічным стане.

З’яўляліся нейкія недарэчныя пытанні: што, уласна кажучы, адбылося? Чаму адбылося? Якія ёсць тайны прызначэння? І ці варта радавацца, турбавацца, адчайвацца, выць ад радасці?..

«Халера яго бяры, а што мне?» — сціснуў ён кулакі.

І адказаў пытаннем на сваё пытанне:

«А можа, гэта і ёсць каханне?»

У любым выпадку, яму было не па сабе, і ён ад гэтага адчуваў сябе нязносна, пакуль таксі не спынілася перад «Аргенцінай».

— Даражэнькі, — спытаўся Друцкі ў шафёра, чакаючы рэшту, — што б вы зрабілі, калі б не маглі зразумець, добра вам ці дрэнна?

Шафёр, малады хлопец з выцягнутым тварам, зірнуў на яго спадылба і сказаў з прыветнай усмешкай:

— Ну, зрабіў бы тое ж, што і вы.

— Гэта значыць?..

— Ну, пайшоў бы ў клуб.

— Маеш, браце, рацыю.

Публікі яшчэ не было, і служба магла зладзіць свайму шэфу авацыю. Усе зноў сабраліся ў вестыбюлі і пасля кароткай прамовы Юстэка пад аглушальныя віваты пачалі падкідваць Друцкага ўгору. Служба шчыра радавалася паспяховаму заканчэнню справы, а паколькі то адзін, то другі намякнуў на «абмыванне», Друцкі заявіў, што пасля таго як разыдуцца госці, ён праставіцца.

Тэця, якая не брала ўдзелу ў агульнай авацыі, павітала яго ў кабінеце самай радаснай з усмешак.

— Ну, малышка, — усклікнуў Друцкі, — усё ў парадку!

— Я такая шчаслівая! — дзяўчына злажыла рукі, як для малітвы.

Яна чакала, што Друцкі, як звычайна, прытуліць яе і пацалуе, але не дачакалася. Ён і сапраўды зрабіў такі рух, нібыта хацеў яе абняць, але адразу схаваў рукі ў кішэні і крыху нахмурыўся.

— Дай мне, малышка, каньяку, — сказаў ён, — і загадай прынесці з кухні што-небудзь на закуску.

— Што-небудзь гарачае? — здзіўлена спытала яна, таму што Друцкі ніколі тут нічога не еў.

— Не, якія-небудзь бутэрброды, абы хутка і шмат. Я галодны.

Тэця паставіла на стол бутэльку каньяку і чарачку, зіркнула на шэфа, які абаперся на аконную раму, і хутка выбегла.

Праз некалькі хвілін яна вярнулася з падносам, поўным закусак.

— Дзе мне гэта паставіць? — спыталася яна.

— Пастаў на стол.

Тэця заўважыла, што за яе адсутнасць у бутэльцы значна паменела, і зараз Друцкі напаўняў чарку, выпіў яе залпам і сеў за стол.

Дзяўчына засмяялася.

— Што такое? — зацікавіўся дырэктар яе весялосцю.

— Э-э-э… нічога… толькі ты сеў за стол, — збянтэжана пачала яна, — я яшчэ ніколі не бачыла, каб ты сядзеў за сталом.

У гэты момант ён скеміў, што яна сама прыносіла яму закускі. Пэўна ж, сама іх выбірала і так старанна раскладвала. А ў судзе яе вочы былі поўныя слёз.

«Якая яна добрая і прыгожая», — падумаў Друцкі, і раптам яму стала шкада і яе, і сябе.

— Малышка, — сказаў ён, — дзякуй табе вялікі. Малышка!..

— За што?..

— За тваё сэрцайка.

— О-о-о-ох, — усміхнулася Тэця, нібы прысаромленая.

Ён зноў нахмурыўся, і, невядома чаму, але ёй падалося, што павінна было адбыцца нешта важнае, штосьці, што выкліча сумныя для яе змены.

Друцкі піў і еў. Шмат піў і шмат еў. І Тэці гэта падалося ненармальным, прыкрым, ледзь не хваравітым. Пры гэтым дырэктар не кранаўся з месца.

Нават калі зайграў аркестр, ён не падняў галавы, а калі ўвайшоў касір Юстэк, ён загадаў яму прыслаць яшчэ бутэльку каньяку.

Зазваніў тэлефон.

— Хай сабе звоніць, — буркнуў Друцкі.

— Але, можа, нешта важнае?

— Ну, тады здымі, малышка, а калі папросяць мяне, скажы, што я не прыйшоў і што сёння мяне не будзе. Хіба…

Тэлефонны званок настойліва трашчаў.

— Зрэшты, — Друцкі ўзяў трубку, — алё?

— Як ты, капітане?

Друцкі пазнаў голас Залкінда.

— А, прывітанне, — адказаў ён, — не надта добра… не, нічога надзвычайнага, галава баліць… Што?..

Залкінд гаварыў, што Люба настойвае ехаць у «Аргенціну», а паколькі ён сам нікуды не ходзіць, дык ён толькі адвязе Любу і аддасць яе пад апеку Друцкага.

Дырэктар скрывіўся.

— Ой не, можа, іншым разам. У мяне баліць галава, і я зараз выходжу.

— Дык Люба пакрыўдзіцца, але што ж паробіш. Будзь здаровы, капітан.

Друцкі паклаў трубку і зноў выпіў чарку каньяку.

Тэця хацела яго папрасіць, каб не піў, бо ў яго баліць галава, хацела спытацца, ці сапраўды ён выходзіць, ці возьме яе з сабой, але ў яго была такая непрыступная міна, што яна не прамовіла ні слова.

«Што з ім, — думала яна, — што з ім?»

Ён ужо быў добра нападпітку, аднак загадаў падаць сабе бутэльку шампанскага і бутэльку піва. Змяшаў палова напалову і выпіў усё.

У дванаццаць Друцкі выклікаў Юстэка, аддаў яму агульныя распараджэнні, а ў прыватнасці, якія датычыліся «прастаўлення», што ён абяцаў персаналу, кіўнуў галавой Тэці і выйшаў.

У атэлі ён даручыў парцье даставіць у нумар яшчэ адну бутэльку шампанскага, адчыніў вокны і няўпэўненым крокам хадзіў па пакоі, папіваючы пеністую вадкасць і ўслухоўваючыся ў манатонны шум дажджу.

Калі ў бутэльцы не засталося ні кроплі, Друцкі распрануўся і заснуў мёртвым сном.

Прачнуўся ён рана. Пакой быў заліты сонцам і поўны свежага, бадзёрачага паветра.

Друцкі ўстаў з ложка выспаны і вясёлы. Голячыся, ён бесперапынку свісцеў, з-за чаго ледзь не парэзаўся брытвай, прыняў халодную ванну, апрануўся.

«Жыццё — цудоўнае! — зрабіў ён выснову і, раптам узгадаўшы ўчарашні вечар, схапіў тэлефонную кнігу, адшукаў нумар, паглядзеў на гадзіннік: — Палова на восьмую, відаць, ужо не спіць».

Пазваніў.

Адказаў выразны металічны голас.

— Алё!

— Жыццё — цудоўнае, як ты! — сказаў Друцкі.

Момант цішыні, нейкай цёплай, поўнай невымаўленых слоў цішыні і кароткі вокрык:

— Я ведала!..

— Мая дама дазволіць, каб я па яе прыехаў?

— Не, не… І гэта, чаму «мая дама»?

— А як?

— Трэба прыдумаць, — засмяялася яна, — я прыдумала. Усю ноч думала — і прыдумала.

— Ну і як?

— Бох!

— Я недачуў…

— Бох! «Б» як байка, «о» як вокліч здзіўлення, «х» як… трэцяя літара ў слове «кахаю». Бох!

— Мяне так называлі, калі я быў маленькім хлопчыкам.

— А ты?

— Я буду казаць «мая Аль».

— Мая?.. Я гэтага не разумею, мне заўсёды здавалася, што я магу быць толькі… сваёй…

— А цяпер будзеш чыёй-небудзь, мая Аль.

— Тым лепей для мяне, калі ты здолееш мяне гэтаму навучыць.

— Тым лепей для нас, мая Аль. Я буду ўзорным педагогам.

— Аль, гучыць па-ўсходняму.

— Не. На востраве Вайгу[25] ёсць легенда, што некалі там правіла каралева, прыгожая, як полымя. Яе звалі Аль.

— Я невук, — засмяялася Аліцыя, — і не ведаю, дзе востраў Вайгу. А капітана не заносіла з флатыліяй да яго партоў?

— З флатыліяй не заносіла. Былі іншыя абставіны, але на гэтым востраве я правёў крыху менш, чым паўгода. Гэта адна з найпрыгажэйшых клумбаў у старым Ціхім акіяне. На поўдзень, аж да полюса, ужо няма ніякай сушы. На ўсход трэба тыдзень веславаць на старым судне, каб дасягнуць скалістага ўзбярэжжа Чылі.

— Так, — уздыхнула Аліцыя, — свет велізарны. А чаму ты сказаў, што была каралева прыгожая, як полымя?

— Так распавядае легенда старых палінезійцаў яшчэ з тых часоў, калі яны пакланяліся агню.

— Раскажы мне як-небудзь пра каралеву Аль, востраў Вайгу і многія іншыя астравы.

— Раскажу, мая Аль.

— А сёння ты прыйдзеш на абед да… тваёй Аль.

— А мы… будзем адны?

— Не. Ты пазнаёмішся з маёй выхаванкай і старой Юзэфовай, голас якой ужо ведаеш. Прыходзь у чатыры.

— Добра, мая Аль.

— Да пабачэння, мой Бох.

— Мой? — рассмяяўся Друцкі. — Гэта рэванш?

— Гарачая прага рэваншу. Можа, нават болей: неабходнасць… Спадзяюся… спадзяюся, ты разумееш? — у яе голасе прагучала цвёрдая, стальная нота.

— Больш чым разумею, мая Аль. Я гэтага хачу, — сказаў ён сур’ёзна.

— Жыццё моцнае, як ты.

— Яно багатае, як ты, мая Аль.

— Так. Багатае, на прыгажосць, на асалоду, на небяспеку, на тысячы магчымасцей і немагчымасцей, на прамяністасць сонца і на буры, ураганы…

— Тваё жыццё такое?

— Такое, як ты.

— Бачыш, — засмяялася Аліцыя, — мне ўжо трэба ісці, а так цяжка пакласці трубку. Ну, да пабачэння!

— Да пабачэння, мая Аль.

Ён падышоў да акна і пацягнуўся ў промнях сонца:

— Так, — падумаў Друцкі, — яна, як маё жыццё. Буйная, радасная і небяспечная… А ці радасная? Ах! Якая розніца!

Трэба было падумаць пра кватэру. Бо варта ўлічваць факт, што яна не можа прыходзіць у атэль. І зноў, у яе нейкая выхаванка і служка… Аліцыя павінна лічыцца з іх меркаваннем, і гэта важна. Яна пракурор.

Друцкі ўсміхнуўся сам сабе: доўгую галерэю яго жанчын папаўняе і такая, пракурор.

«Не, — запярэчыў ён сам сабе, — гэта не тое, што астатнія… Гэта нешта цалкам іншае».

Друцкі ўзяўся за справу.

Ён знайшоў аб’яву пасрэдніцкага бюро па найме кватэр, пагаварыў па тэлефоне, загадаў падаць яму яго аўтамабіль, пад’ехаў да бюро, забраў агента, які павінен быў яму паказаць некалькі кватэр для найму.

— Я вам коратка раскажу, чаго я хачу, — пачаў Друцкі, рушыўшы з месца ў бок Бельведэра, — мне патрэбна два або тры пакоі з ваннай…

— І з кухняй.

— Не. Кухня мне непатрэбная.

— Разумею, невялікая кватэрка для карыстання час ад часу…

— Нічога ты, пан, не разумееш. Я там буду жыць. Паслухай жа, чорт цябе бяры: кватэра павінна быць прыстойна абстаўленая, утульная, светлая, у вялікім прыгожым доме.

— Вам патрэбна цалкам абсталяваная?

— О, так. Я амерыканец. У нас можна зняць кватэру так, каб, засяляючыся, мець пры сабе толькі зубную шчотку.

— О?! — здзівіўся агент.

— Мне трэба штосьці непадалёк.

— Зразумела, у мяне ёсць некалькі такіх аб’ектаў, але там, на Горнаслёнскай, куды якраз мы едзем, на жаль, не цалкам абсталявана. Мэбля там толькі ў сталовай… Нешта сапсавалася?

Друцкі спыніў машыну.

— Тысяча чарцей! Нічога не сапсавалася, толькі ў мяне няма лішняга часу. Якога ліха я буду глядзець гэтую на Горнаслёнскай, калі яна мне не падыходзіць?!

— Але гэта вельмі прыгожая кватэра…

— Ты, пан, альбо выходзь, альбо выцягвай свой нататнік і давай адрас такой, якая мне патрэбна!..

— Шаноўны, — настойваў агент, — можа, туды купіць вельмі танную мэблю, у растэрміноўку… Зараз-зараз, — спыніўся ён, бачачы, што Друцкі адчыняе дзверцы, — паехалі на праспект Шуха.

— Не разумею, — пачаў агент, калі машына рушыла, — чаму вы, шаноўны, не хочаце самі абсталяваць кватэру, згодна з вашым густам. Гэта было б танней.

— А вы ведаеце Евангелле? — неспадзявана запытаўся Друцкі.

— Ведаю, — здзівіўся агент.

— Дык вось там сказана: «Не збірайце скарбаў на гэтай зямлі!» Разумееце?.. Я якраз усё рэзервую на Неба. Гэта тут?

— Так.

Яны выйшлі. Гэта была светлая двухпакаёвая кватэра на першым паверсе, абстаўленая па вышэйшым разрадзе.

Іх прыняў сам уладальнік, худы, кволы бландзін, які не вымаўляў «р». У яго была ружовая шаўковая піжама, завітыя валасы і падфарбаваныя вейкі і бровы.

«Дзіўны хлопец», — падумаў Друцкі.

— Гэта шыкоўная кватэрка, ідэальная гарсаньера, — млявым голасам тлумачыў бландзін. — А паглядзіце, якая ванная. Я люблю прыгожыя ванныя пакоі, і гэты абставіў дакладна як у лорда Кентберы… Праўда, цудоўная?..

Сапраўды, Друцкі павінен быў прызнаць, што нічога падобнага ён у жыцці не бачыў.

Прасторны пакой са сценамі з мазаікі, вытрыманай у пастэльных тонах, з выявамі розных сюжэтаў грэчаскай міфалогіі, з падлогай, па-майстэрску выкладзенай паркетам з жоўта-ружовага корку, мяккай і эластычнай. У глыбіні — ніша, захінутая светлай каляровай занавескай, з душамі, кранамі, незлічонымі трубкамі, якія ззялі нікелем. Насупраць — другая, з шырокай белай тахтой.

У цэнтры — цудоўная мармуровая ванна, а хутчэй басейн, уладкаваны ў падлозе, у чатырох вуглах якога — чатыры мармуровыя статуі, якія адначасова выконвалі функцыю кранаў такім чынам, як служыць для гэтага славутая статуя ў Бруселі.

— Чорт пабяры! — вылаяўся Друцкі. — Вы на гэта павінны былі ўбухаць кучу грошай!

— І густу, — захіхікаў бландзінчык, — статуі Адоніса і Апалона работы Певеры, а Нептуна і гладыятара выйшлі з майстэрні ван Рэцка.

Яны прайшлі далей. Кватэрка сапраўды была абстаўлена раскошна, хоць насцярожвала ў ёй Друцкага дзіўная любоў гаспадара да мяккасці ліній і паўтонавасці фарбаў. Прасторная спальня з каласальным нізкім ложам была завешана каштоўнымі карцінамі эратычнага зместу, а хол пры ўваходзе ў яе быў выкананы ва ўсходнім стылі.

Службовы пакой агледзець не было магчымасці, таму што на тактоўнае пытанне гаспадара служка адказаў, што ён яшчэ ў ложку і нікога прыняць не можа.

У малой куханьцы стаялі важкія куфры, ужо запакаваныя.

— Я выязджаю ў Лісабон, — патлумачыў бландзін, — і вельмі хацеў бы, каб мая кватэра на гэты год знаходзілася ў руках цывілізаванага і культурнага чалавека.

— Што? Вы толькі на год з’язджаеце?

— Думаю, так, — прапанаваў гасцям крэслы бландзін. — Я працую ў дыпламатычнай службе, і мяне перавялі ў тамтэйшае пасольства.

Далей сталі агаворваць умовы. Малады чалавек відавочна не разбіраўся ў справе ці быў надта багаты, каб клапаціцца пра дадатковы даход ад найму кватэры, таму што выставіў адносна невысокую для такой раскошы суму: сто долараў за месяц. Для яго галоўным было пытанне захавання абстаноўкі і, прыгледзеўшыся да Друцкага, ён заявіў, што яму давярае.

Уладжваннем усіх фармальнасцей заняўся агент, таму што бландзін са служкам ад’язджаў заўтра ўвечары, Друцкі ж збіраўся засяліцца паслязаўтра ранкам. Заставалася яшчэ знайсці прыслугу. Паколькі бландзін адрэкамендаваў вартаўніка як цалкам прыстойнага чалавека, у якога вялікая сям’я, Друцкі паслаў па яго агента.

Вартаўнік паведаміў, што мае двух сыноў і дзве дачкі, і да паслуг шаноўнага пана заўсёды нехта будзе, і ён абавязкова будзе задаволены, таму што яны і так рабілі тут генеральную ўборку і ўсё тут ведаюць. Перад тым, як пан заселіцца, кватэру прывядуць у парадак, і ўсё будзе ззяць, «як лялька».

Лепшае Друцкаму цяжка было ўявіць, і ён быў цалкам задаволены. Ён яшчэ прысвяціў некалькі гадзін пакупцы неабходных дапаўненняў, як пасцель і падобнае, пасля чаго вярнуўся ў атэль, загадаў падаць рахунак і пераапрануўся.

«А, дарэчы, гэта забаўна, — падумаў Друцкі, — ужо колькі гадоў у мяне не было сваёй кватэры!»