Пракурорка

Раздзел 14

Аліцыя, ужо апранутая на выхад, аддавала Юзэфовай распараджэнні, калі ў кухню зазірнула таксама гатовая Юлька:

— Мы выходзім, Аля?..

— Зараз, — кіўнула ёй галавой Аліцыя і хутка скончыла інструктаж.

— Чаму гэта сёння такі шыкоўны абед? — спыталася Юлька, калі яны былі ўжо на лесвіцы.

— У нас сёння госць.

— Доктарчык, — выпаліла Юлька.

Аліцыя засмяялася:

— Не, не пан Чухноўскі. Мой стары знаёмы, пан Вінклер.

— Стары! — з ноткай расчаравання скрывілася Юлька. — Вельмі стары?

— Не вельмі.

— Але, напэўна, надта сур’ёзны і нудны, як флякі з алеем.

— О, не. Убачыш.

Аліцыя прамовіла гэта не раздумваючы і толькі зараз заўважыла, што ў яе словах гучаў нібыта гонар. Таму яна дадала:

— Вельмі прыемны чалавек.

Аліцыя праводзіла Юльку да школы і паехала на Мядовую.

У варотах яна сустрэлася са стажорам Мадронем, які няўклюдна ёй пакланіўся і, акінуўшы яе постаць захопленым позіркам, уздыхнуў.

Раптам Аліцыя адчула жаданне какетнічаць, неадольнае жаданне ўздзейнічаць на пачуцці Мадроня. Мадроня, Мартыновіча, Пяшкоўскага, кожнага мужчыны, кожнага без выключэння. Яна цяпер хацела адчуваць сябе жаданай, чароўнай, акружанай прагнымі позіркамі. Ёй гэта было патрэбна як выпрабаванне пачуццяў Друцкага, а можа, — думала яна, — таму, каб менавіта для яго стаць больш каштоўнай.

— Якая вы сёння цудоўная, — клыпаў ля яе Мадронь, спатыкаючыся на круглыя камяні двара. — Я яшчэ ніколі не бачыў вас такой…

— Прыгожай? — спыталася яна, раскрываючы вусны.

— О, не! — задрыжэў ён. — Гэта нельга называць так банальна! Што значыць прыгажосць у параўнанні з вамі! Калі б я мог знайсці словы, — усклікнуў ён, — якімі можна вас апісаць, я стаў бы аўтарам найлепшых… эратычных твораў, якія вядомы паэзіі свету!

Яны міналі цемнаваты ўваход, і Аліцыя затрымалася перад лесвіцай:

— Гэта значыць, — нахілілася яна да Мадроня, — што я ўздзейнічаю на вашы пачуцці?..

З-пад доўгіх веек яго агарнуў гарачы, як лава, позірк, напаўраскрытыя вусны, здавалася, прагнулі пацалункаў.

Малады чалавек захістаўся, пабляднеў і схапіўся за парэнчы. Ён не здольны быў прамовіць ні слова і вылупленымі зрэнкамі глядзеў на яе, як яна лёгка паднімалася па лесвіцы.

Ідучы па доўгім калідоры, яна не абмінула ніводнага мужчыны, каб не выпрабаваць на ім сваю сілу.

Яна прагна лавіла іх погляды і шчодра раздавала свае. Яна адчувала плаўныя рухі сваіх сцёгнаў, уздрыгванне сваіх грудзей пад дотыкам гэтых вачэй, адчувала спружыністасць свайго цела, агорнутага пажадлівымі поглядамі мужчын.

Праз расчыненыя вокны плыло паветра вясны, вясны, якую яна сама выпраменьвала.

«Ах, — падумала Аліцыя, — можна так па-рознаму ўсё інтэрпрэтаваць: я самка падчас цечкі або Фрына[26], якая па волі багоў ахвяруе сваю прыгажосць вачам смертных, каб абудзіць у іх падсвядомую прагу дапоўніць сваё жыццё жыццём новым?.. Гэта, зрэшты, ці не тое самае?..»

Такое супастаўленне навяло яе на іншую думку:

«Забаўна: кожны раз, калі мы хочам выказаць нешта, што нам, людзям дваццатага стагоддзя, здаецца брыдотай і брудам, мы пазычаем параўнанні з антычнага свету, дзе гэта самае лічылася прыгажосцю, але ні за якія скарбы мы не асмельваемся сказаць уголас, што па сваёй сутнасці мы малыя, крывадушныя і смешныя з гэтым багажом маральнасці, складзенай не з патрабаванняў, а хутчэй з забарон, забарон, скіраваных супраць таго, што з’яўляецца нашай прыродай…»

— Добры дзень, пані, — затрымаў Аліцыю старшыня Турчыньскі, — можна мне даведацца, якія думкі, як тыя арлы, лунаюць пад скляпеннямі вашага лба?

— Не арлы, пан старшыня, — засмяялася яна, — звычайныя вераб’і.

— О-о-о!

— Звычайныя веснавыя шчабятлівыя вераб’і.

— Не веру, — сказаў ён з гэткай забаўнай павагай, а хутчэй з сур’ёзнай жартаўлівасцю, якая заўсёды гучала ў іх размовах.

— Хіба ж я не выглядаю па-веснавому? — гулліва нахіліла галаву Аліцыя.

— Вы лепей спытайцеся, ці выглядае вясна так, як вы. Тады я скажу: амаль! І гэта будзе кампліментам.

— Для мяне?

— Для вясны.

Аліцыя засмяялася і, перакінуўшыся яшчэ некалькімі фразамі з Турчыньскім, пайшла ў свой кабінет.

За працу яна ўзялася з запалам. Розум яе працаваў удвая спраўней, што здзіўляла яе саму. Бо ў апошні час яна адчувала сябе такой стомленай, знерваванай, такой знясіленай. Яна нават хацела папрасіць водпуск, каб паправіць здароўе… О, яна ведала, што здольная зрабіць найвялікшае намаганне. Не ведала толькі, што будзе яно столькі каштаваць, бо ці магла яна дапусціць, што будзе блізкая да непрытомнасці ў момант, калі яе план, абдуманы з жалезнай логікай, завісне на павуціне сумніўнай кемлівасці адваката. А калі гэты не зарыентуецца ў сітуацыі, калі не схопіцца за падсунуты яму сродак ратавання, калі не пажадае аддаць на аналіз так званы морфій?..

Тады яна перажыла страшную хвіліну чакання. Яна бачыла кожны рух мышцаў на твары абаронцы, бачыла неспадзяваную іскру ў яго вачах і ўрэшце размову з абвінавачаным, а пазней… ужо ўсё добра. Калі б не гэта, яна б засталася без сіл. Таму што яна не магла сама прапанаваць экспертызу. Гэта было б роўнае скіраванню падазрэнняў на сябе, раўнялася б аспрэчванню сумленнага захавання рэчавага доказу і двайному паражэнню.

Ах, з якім жа задавальненнем яна абняла б гэтага наіўнага адваката за яго міну пераможцы! І гэты прысуд: з падсуднага Яна Вінклера знята абвінавачванне, і ён вольны…

Ян Вінклер…

Аліцыя адклала пяро і прыжмурылася.

А калі б яна ведала, хто гэты абвінавачаны Ян Вінклер?! Калі б ведала, што гэты чалавек, які ў яе руках, — вінаваты ў яе ганьбе, крыўдзе, якая атруціла яе жыццё ядам нянавісці?.. Калі б у літарах, з якіх складаецца імя і прозвішча падсуднага Яна Вінклера, яна здолела прачытаць слова «помста», калі б азарэнне адкрыла ёй, што перад ёй стаіць Багдан Друцкі, дзякуючы якому яна ўпершыню спазнала фізічную асалоду і якому яна абавязана доўгім пеклам растаптанага жыцця, што перад ёю той, на месцы якога іншыя плацяць доўгімі гадамі пакут у цёмных камерах.

Калі б?!.

Не, яна не жадала пра гэта думаць. Зрабіла б нешта страшнае, незваротнае… Не… не… Яна ж ведала, што ён невінаваты!.. О… ці магло б гэта стрымаць удар, якім бы і сябе яна зноў забіла?..

— Не! Я не хачу шукаць у сабе адказы на гэтае пытанне!

Аліцыя пацерла кончыкамі пальцаў скроні і схілілася над актамі… «Анэля Куркоўска бачыла, як яе мачаха выходзіла з падвала каля адзінаццаці гадзін…» Так, гэта ясна, яна павінна была там на нейкі час схаваць гэта срэбра…

А калі б ён не прыйшоў?..

Відаць, не магло быць іначай, відаць, ёсць, аднак, нейкая вышэйшая сіла, якая гуляе з намі ў шахматы… Чаму яна не магла сцерці яго з памяці?.. Не таму ж, што да яго цягнуцца рукі ўсіх іншых самак, наадварот, якраз гэта яе адштурхоўвала ад яго… А з морфіем… у яе не было ніякіх сумненняў, што ў гульню замяшаная жанчына! Аднак… аднак Аліцыя жыць без яго не змагла б…

Калі тады, у змроку адкрыліся яе вочы, калі яна ўбачыла над сабой гэтыя самыя залацістыя зрэнкі… І за што ж яна павінна была яго ненавідзець? Таму што гэта не ён, а злачынныя каноны грамадскай маралі, якія пужаюць бязмернасцю крывадушнай дурноты, зруйнавалі яе жыццё… Не, частку яе жыцця — мінулае… Калі б не гэтыя каноны, калі б не гэтыя крукі параграфаў, якімі народ раніць сваё жывое цела, што б перашкодзіла, калі б ужо тады людзі засталіся сам-насам з сабой?

Ох, як жа яна ненавідзела грамадства! Як жа яна пагарджала гэтым бажком, якому служыла з ключамі ад вязніцы ў руцэ, гэтым балванам, вылепленым з экскрэментаў пакаленняў і са сліны, выплюнутай несмяротным крывадушшам традыцый!

Аліцыя стаяла ў першым шэрагу жрацоў, якія б’юць чалом перад гэтым бажаством, і першая кінула б у яго камень, калі б не ведала, што шчарбіна тут жа будзе ліквідавана руплівымі рукамі вернікаў, а святататніца загіне, закіданая камянямі.

Аліцыя Горн, кандыдат правазнаўства, падпракурор Акруговага Суда, ведала, што барацьба з балванам права, грамадскага парадку і грамадскай маралі, што змаганне з гэтым калосам бессэнсоўнае. Нават тады, калі пачвара будзе разбітая, як гліняны гаршчок, на дробныя чарапкі ўзбунтаванымі вернікамі, яны адразу ж кінуцца ляпіць другога, таксама пустога і напоўненага толькі іх жаласным нявольніцкім скавытаннем.

У тысячах рэвалюцый ад пачатку свету знішчаны тысячы ідалаў, каб ляпіць новых, усё больш грозных, злых, усё больш помслівых, якія ўсё мацней прыгнятаюць сваімі пачварнымі тушамі жыццё чалавека, усё больш засланяюць яму сонца і зоры…

У нейкім асуджальным вар’яцтве чалавецтва ўсё тужэй заціскае пятлю забарон на сваёй шыі, усё ніжэй б’е чалом Малоху, выдуманаму імі ж сабе на пакуты…

Так думала Аліцыя Горн, пільны вартавы культу, няўмольны інквізітар, які штодзень прыносіць вогненныя ахвяры ўсемагутнай Фікцыі, якой яна таемна помсціла, як і памяці мужа, фанатыкавар’ята, які сам скончыў у пашчы Малоха…

Якім жа вялікім задавальненнем было зараз для яе адшуканне Багдана, якім жа трыумфам над ненавісным зверам!

Яна кіне яго ў вялікае вогнішча, у цудоўны касцёр, на якім будзе пераплаўляць ланцуг сваіх кайданаў у залатыя кроплі незлічоных дзён кахання…

Залатых, як яго зрэнкі…

Яна здабыла яго, і цяпер у яе ўяўленні не ўкладвалася, што магла існаваць такая вялікая сіла, якая здолела б вырваць яго з яе рук.

Ох, яна ведала, што і ён у іх знойдзе шчасце ў сто разоў большае, чым могуць яму даць любыя іншыя рукі на зямлі.

Аліцыя не задумвалася пра тое, як складзецца іх жыццё. Яна ведала яго сутнасць, а форма яе не цікавіла. Яна не сумнявалася, што і ў гэты момант, калі яна сядзіць тут над актамі, Багдан думае пра яе. Бох…

Аліцыя склала паперы, узяла дзве папкі і пайшла да Мартыновіча.

Стары пракурор, прагледзеўшы акт, спытаўся:

— А чаму гэта вы сёння такая вясёлая?

— З чаго вы ўзялі, што я вясёлая? — засмяялася Аліцыя.

— Ну, дык… хм, можа, я няўдала выразіўся: не вясёлая, а хм… чалавечая мова часта бяссільная, у ёй часам не знайсці многіх азначэнняў. Праўда?

— Цалкам з вамі згодная.

— А ведаеце, я добры дыягност, але дрэнны майстар вызначаць гэтыя розныя дробязі… Ва ўсякім выпадку, вы не станеце спрачацца, што ў вас сёння нейкі асаблівы настрой?

— Вы добры псіхолаг, — прызнала Аліцыя з усмешкай.

Мартыновіч зняў акуляры і пацёр рукі:

— Хе…хе…хе… Як бы гэта сказаць. А вы не будзеце злавацца?

— За што?

— От, за жарт.

— Ніколі ў жыцці.

— Ведаеце, я з Віленшчыны, а ў нас там такі настрой апісваюць, хм… толькі, калі вы пакрыўдзіцеся…

— Смялей, пан пракурор!

— Вы самі захацелі. Дык кажуць так: «Ідзе вясна, кахаць пара, а кахадла так далёка!»

Аліцыя рассмяялася, а Мартыновіч, задаволены сваёй дасціпнасцю, ляпнуў сябе па каленях.

— Я аднаго не разумею, — сказала Аліцыя, — чаму «кахадла» павінна быць далёка. Можа, яно якраз бліжэй, значна бліжэй, чым вы думаеце…

Яна пры гэтым спакусліва зіркнула на яго і ледзь стрымалася, каб не рассмяяцца з раптоўнай засаромленасці гэтага паважанага мужчыны, які стаў спешна надзяваць акуляры і без патрэбы перакладваць паперы.

На развітанне Мартыновіч пацалаваў Аліцыі руку, чаго ён ніколі не рабіў.

Было яшчэ рана, аднак Аліцыя хацела сёе-тое купіць і таму пакінула працу. У тры яна была ўжо дома.

Шчабятаннем і смехам сустрэла яе Юлька.

— Што за баль Сарданапала[27]! — радасна ўсклікнула яна, распакоўваючы набыткі. — Гэты пан Вінклер такі гурман?

— Думаю, такі ж, як і твой Сарданапал, — весела адказала Аліцыя. — Ну, што там у школе?

Далей была чарада справаздач, як заўсёды дэталёвых, пра заняткі, пра выкладчыкаў, пра сябровак. Аліцыя з Юлькай разам накрывалі на стол.

— У нас так даўно нікога не было на абедзе. Я вельмі рада, — гаварыла Юлька, — а ты, Аля, сёння цудоўна выглядаеш! Цудоўна! Ты пераапранешся?

— А як жа. Надзень і ты сваю крэмавую сукенку.

Юльцы перадаўся настрой Аліцыі. Яна адчувала, што гэты госць — болей, чым проста знаёмы, і ёй было настолькі цікава, што яна аж заружавелася.

Усё было гатова без дзесяці чатыры, і Юлька пастаянна выглядвала ў акно. Аліцыя вельмі хацела зрабіць тое самае, але стрымалася.

Як толькі прабіў гадзіннік, загучаў кароткі званок у вітальні.

— Дакладнасць — рыса каралёў, — ухваліла Юлька.

Аліцыя выйшла ў вітальню і ў прысутнасці Юзэфовай толькі падала Друцкаму руку. Ён моўчкі пацалаваў яе далонь, але погляд, якім ён акінуў Аліцыю, утрымліваў столькі захаплення, што па ёй пракацілася гарачая хваля.

Яна хутка адступіла ў сталовую:

— Будзьце ласкавыя… Вы дазволіце — мая кузіна Юлька, пан Вінклер.

— Я не ведала, што вы манарх, — выпаліла Юлька, але, убачыўшы, што госць не разумее яе прэтэнзій да Аліцыі, дадала: — Ну, таму што я была прадстаўлена вам, а толькі манархам прадстаўляюць жанчын.

Друцкі паглядзеў на яе з усмешкай.

— Ці добра так адразу ставіць ні ў чым не вінаватага чалавека ў няёмкую сітуацыю?

— Дарагая, ты недаацэньваеш перавагі сваёй маладосці, — засмяялася Аліцыя, радуючыся запалу Юлькі.

— І сівізну маіх валасоў, — зрабіў паважную міну Друцкі.

Юлька акінула вокам на яго сівеючыя скроні, сустрэла ўсмешлівы позірк і крыху збянтэжылася:

— Ну, на патрыярха вы не падобны.

— Сядайма за стол, — перарвала Аліцыя. — Звані, Юлька.

— Выдатна, бо я страшэнна галодны.

— І я таксама, — дадала Аліцыя.

— Сядайце ж, — звярнулася Юлька да Друцкага.

— Я не магу, прабачце. Толькі манархі дазваляюць сабе заняць месца раней за дам.

Юлька засмяялася і села.

Друцкі пачаў гаварыць пра этыкет і ўвогуле аб правілах паводзін, прынятых у розных экзатычных краінах. З гумарам ён расказваў пра сенсацыю, якую ён выклікаў некалі ў Нікарагуа, цалуючы даме руку. Гэта мода была адразу ж там перанята і набыла агульнае прызнанне.

Друцкі гаварыў свабодна і весела, дасціпна адказваючы на рэдкія пытанні, якія падкідвала Аліцыя.

Юлька прыглядалася да яго з усё большай цікавасцю. Ён не быў прыгожы, не быў нават надта сімпатычны, але меў у сабе штосьці дзіўна прыцягальнае. Юлька не ведала, чаму, але менавіта так яна ўяўляла сабе Алена Жэрбо[28]. Яго нізкі, глыбокі голас валодаў нейкай магіяй. Юлька паглядзела на Аліцыю — о! Ёй пэўна таксама падабаецца гэты пан Вінклер. Яму давялося шмат падарожнічаць…

Відавочна, іх думкі супадалі, таму што Аліцыя сказала:

— Дык вы аб’ехалі ўвесь свет!

— Ну, не ўвесь, — засмяяўся Друцкі, — я, напрыклад, ніколі не быў у Турцыі, у Сібіры, а Швецыю і Нарвегію ведаю толькі з партоў.

— Ах, дык вы марак! — усклікнула Юлька.

— Так, у асноўным марак.

— Ах, — уздыхнула Юлька, — калі б я была мужчынам, то пэўна стала б мараком. Я проста абажаю мора!

— Гэта, — жартам пачала каментаваць Аліцыя, — самая ідэальная любоў.

— Чаму? — спытаўся Друцкі.

— Ды таму, што я ніколі не бачыла мора. Але ў гэтым годзе мы паедзем з Аляй на Хель і будзем рабіць далёкія прагулкі ў адкрытае мора. Шкада, што вас з намі не будзе.

— О, гэтага я яшчэ не гаварыў, — запярэчыў Друцкі, магчыма, і я выберуся на Хель.

Пасля абеду Юлька заявіла, што яна ідзе да сяброўкі рабіць дамашняе заданне.

— Пойдзем у мой пакой, — прапанавала Аліцыя.

Юзэфова прынесла каву і, бразгаючы посудам, пачала прыбіраць са стала.

Калі яны засталіся адны, Друцкі абняў Аліцыю і прыцягнуў яе да сябе.

— Не, не, — стрымала яна яго, — Юлька прыйдзе развітацца…

Аліцыя дакранулася вуснамі да яго губ і дадала:

— Скажы мне цяпер, калі ласка, што Бох рабіў сёння зранку?

— Усё па плане.

— Што за планы?

— Я да гэтага часу жыў у атэлі. Цяпер адшукаў добрую і ціхую кватэру на праспекце Шуха. Заўтра раніцай засяляюся. Пабачыш, мая Аль, што я не дарэмна хвалюся.

— О, я ўбачу? — нібыта здзівілася Аліцыя.

Друцкі збянтэжыўся:

— Дык… дык толькі для гэтага я яе і зняў.

Аліцыя засмяялася і хацела нешта сказаць, але якраз увайшла Юлька.

— Да пабачэння вам, — зрабіла яна какетлівы рэверанс. — Аля, будзь ласкавая, калі патэлефануе Янка, скажы ёй, што я ў Зоські. Добра?

— Добра, дарагая, толькі вярніся да дзевяці.

— Вярнуся. Да пабачэння!

Праз некалькі хвілін выйшла і Юзэфова.

Яны засталіся адны.

У цішыні пасляабедзеннага часу і блізкага змяркання, калі вусны дваіх так блізка, яны ўмеюць забыцца пра існаванне слоў і адшукаць значна больш важкія, вельмі красамоўныя сродкі выражэння.

Гадзіннік у сталовай адбіваў восьмую, калі яны рассталіся.

Аліцыя сапраўды пачала сваё жыццё наноў.