Спеў аб Гаяваце

Ці не сонца там заходзіць

Над вады бясконцай гладдзю?

Ці не ранены стралою

Там плыве чырвоны лебедзь,

Б'е крыламі і фарбуе

Гладзь вады крывёй барвовай,

Напаўняючы паветра

Яркім бляскам апярэння?

Так, заходзіць мірна сонца,

Патанаючы ў заліве,

Неба ўсё фарбуе ў чырвань,

А ваду ў ружовы колер!

Не, не сонца, гэта лебедзь

Па вадзе плыве, нырае,

Падымае ў неба крылы,

Іх крывёю гладзь фарбуе.

А святло Вячэрняй Зоркі

Прабіваецца праз чырвань,

Як падвешанае ў змроку.

Не, не зорка — гэта небам

Уладар Жыцця праходзіць,

На яго адзенні вампум

Ззяе ў прыцемку, як зорка.

«Гляньце, — Ягу захапляўся,—

Вось ён, бляск Вячэрняй Зоркі!

Вы пачуеце паданне,

Сказ цудоўны аб Асэа —

Сыне той Вячэрняй Зоркі!

У далёкія стагоддзі,

У той час, людзьмі забыты,

Калі мы былі знаёмы

Лепей з небам і багамі,

Жыў на свеце паляўнічы,

Меў дзесяцера прыгожых

Ён дачок, высокіх, стройных;

Авені — была малодшай,

Але самаю прыгожай,

Хоць празмерна летуценнай,

Наравістай і маўклівай.

Павыходзілі ўсе замуж

За адважных і прыгожых;

Авені з прыгожых кпіла,

Маладымі пагарджала,

Выйшла замуж нечакана

За Асэа-недарэку;

Ён, стары, нядужы, бедны,

Вечна кашляў, як вавёрка.

Ах, якой была затое

Маладой душа Асэа,

Прыгажосць Вячэрняй Зоркі,

Пачуццёвасць і пяшчотнасць

У сябе яна ўвабрала!

Захаваў у палкім сэрцы

Ён агонь Вячэрняй Зоркі,

Таямнічасць — у істоце,

А ўвесь бляск яе — у словах!

Жаніхі, якіх пакрыўдзіў

Авені рашучы выбар,

Выхваляліся красою,

Ваяўнічай афарбоўкай,

Злосна кпілі, а яна ім

Так адказвала: «Якія

Справы мне да вашых пер'яў,

Афарбовак ваяўнічых

I да жартаў недарэчных,

Калі я люблю Асэа!»

Неяк раз на свята ў госці,

Цёмным вечарам вільготным,

Сёстры ўсе ішлі з мужамі

Гаваркою грамадою;

А за імі ззаду плёўся,

Да размоў не прычыняўся,

З Авені, прыгожай жонкай,

Непрыгожы муж Асэа.

На барвовы захад сонца

Ён глядзеў з увагай пільнай

I таемнаю надзеяй —

На святло Вячэрняй Зоркі,

Нібы молячы аб нечым;

Сёстры шэпт яго пачулі:

«Ах, шавэн-нэмэшын, Ноза!

Пашкадуй мяне, мой бацька!»

«Чулі,— з іх адна сказала,—

Ён аб нечым бацьку моліць!

Як шкада, што старычына

На карчак не спатыкнецца,

Галаву сабе не скруціць!»

I яны зарагаталі

На ўсю пушчу непрыстойна.

На дарозе іх ляжала

Дрэва, зваленае бурай,

Заімшэлае, старое.

Гэта дуб ляжаў вячысты,

Разяўляў дупло, як пашчу.

I Асэа ў пашчу гэту

Скочыў раптам з немым крыкам.

З аднаго канца нядужым

I старым і непрыгожым

Увайшоў ён, а выходзіў

Зграбным, дужым і прыгожым

Юнаком з канца другога.

Так вярнуўся зноў Асэа

Да красы і маладосці;

Але што такое раптам

З Авені прыгожай стала,

Што яе ператварыла:

Непрыгожая, старая,

Кіем мацаючы сцежку,

Ледзь яна плялася ззаду,

I ў здзіўленні рагаталі,

На яе зірнуўшы, сёстры

На ўсю пушчу непрыстойна.

Побач з ёй ішоў Асэа,

Авені ён не пакінуў —

За руку трымаў сухую,

Як зімой лісток дубовы,

Называў яе ласкава

Любым другам, Нінімушай.

Ён прывёў на баль старую

У вігвам Вячэрняй Зоркі,

У вігвам, што быў названы

Так у знак Вячэрняй Зоркі.

Балявалі шумна госці,

Жартавалі ўсе вясёла

Між сабой, адзін Асэа

Да размоў не прычыняўся

I не еў, не піў нічога,

Ён быў марамі заняты,

Тымі зданямі, якія

Навакол яго луналі;

Сумна ён глядзеў на жонку,

А пасля — ізноў на неба.

Але вось пачуў ён голас,

Ціхі шэпт з надзорных даляў;

Голас тых вышынь бязлюдных,

Невыразны, мілагучны,

Гаварыў яму: «Асэа!

О Асэа, сын мой любы!

Ты пазбавіўся былога

Шматпакутнага закляцця;

Да мяне цяпер вяртайся,

Пакідай зямлю, Асэа!

Пакаштуй жа, сын мой, стравы

Блаславёнай, асвячонай,

Ад яе чароўнай сілы

Ты крылатым духам станеш.

Міскі, зробленыя з дрэва,

Ператворацца на вампум,

Кубкі, зробленыя з гліны,

Перайначацца на срэбра,

Зіхацець ракушкай будуць,

Адбіваць святло люстэркам.

I жанчыны больш не будуць

Спіны гнуць за цяжкай працай—

Перайначацца ў крылатых

Птушак з іх красою зорнай,

З іх вячэрняй афарбоўкай,

З хараством смугі нябёснай».

Але тое, што Асэа

Чуў, як ціхі шэпт, як словы,

Для другіх было далёкай

Мілагучнай песняй птушак,

Ціхі шэпт ім здаўся скаргай

Ваванэйсы, начаніцы,

У глыбокім цёмным лесе.

Тут вігвам увесь затросся,

Як ад дзікай ліхаманкі,

I пачаў з гасцямі разам,

Як на крылах, узнімацца,

Пакідаць лясную цемру,

Узлятаць да зорак ясных;

Як мінуў ён дрэў вяршыні,

Міскі, зробленыя з дрэва,

Перайначыліся ў вампум,

Кубкі, зробленыя з гліны,

Сталі кубкамі са срэбра,

Жэрдкі моцныя вігвама —

Металічнымі пруткамі,

Дах з кары — ператварыўся

У страху з жучыных крылаў.

Навакол зірнуў Асэа

I, замест сясцёр прыгожых

I мужоў іх ганарыстых,

Розных птушак ён убачыў —

Тут былі дразды, сарокі,

Тут былі шпакі і сойкі;

Шчабяталі і спявалі,

Прыхарошваліся птушкі,

Пахаджаючы пыхліва:

Дзюбка ўгору, хвост як веер.

Авені не стала іншай;

Засталася той жа самай

Як была — сівой бабулькай,

З тым жа сумам невыказным.

Аж пакуль не ўзняў Асэа

Да нябёс вачэй пакутных

I не крыкнуў зноў з адчаем,

Як у лесе каля дуба.

I зрабілася раптоўна

Авені былой красуняй,

Лахманы яе старыя

Сталі футрай з гарнастая,

Цёмны кій — пяром блішчастым!

Зноў вігвам увесь затросся,

Загайдаўся, паімчаўся

Скрозь туманныя хмарынкі

I на дол Вячэрняй Зоркі

Асцярожна апусціўся,

Як сняжынка на сняжынку,

Як лісток на гладзь рачную,

Як таполі пух на хвалю.

I тады з вігвама бацька

Выйшаў з радаснай усмешкай,

З цёплым позіркам святочным,

З сівізной высакароднай

I сказаў: «Мой сын Асэа,

У вігвам заходзь, а клетку

З металічнымі пруткамі,

Клетку з птушкамі сваімі

Ты павесь над уваходам».

Дзе загадваў бацька, вешаў

Клетку з птушкамі Асэа,

У вігвам заходзіў з жонкай;

Ім сказаў Вячэрняй Зоркі

Уладар: «О сын Асэа,

Маладосць табе вярнуў я,

А сясцёр і ганарыстых

Іх мужоў сваім закляццем

Я на птушак перайначыў

За іх здзекі над табою.

З іх ніхто не змог убачыць

За тваім абліччам сумным,

За маршчынамі старымі

Твайго сэрца маладога,

Авені адна, Асэа,

Тваё сэрца зразумела.

Глянь, Асэа, на нябёсы,

На маленькай зорцы ўлева,

Што мігціць нібы ў тумане,

У вігваме чараўнічым

Чарадзей жыве, Вэбіна,

Дух зайздрослівы і злосны,

Гэта ён цябе, Асэа,

Вахлаком зрабіў калісьці,

Пазбягай яго праменняў —

То праклятых чараў стрэлы!»

Многа год пражыў Асэа

Пад бацькоўскаю страхою,

Многа год вісела клетка

З металічнымі пруткамі,

Бесклапотна ў клетцы гэтай

Птушкі лёталі, спявалі;

Авені, Асэа жонка,

Сына мужу нарадзіла —

Сын прыгожы быў, як маці,

I адважны быў, як бацька.

Хлопчык рос; зрабіў малому

Невялікі лук і стрэлы

Для гульні Асэа; клетку

З металічнымі пруткамі

Расчыніў, павыпускаўшы

Тых дзядзькоў яго і цётак —

Каб страляў ён з лука ў птушак.

Птушкі лёталі маланкай,

Апынуўшыся на волі,

Абуджалі спевам гучным,

Напаўнялі шумам крылаў

Цішыню Вячэрняй Зоркі;

Вось маленькі паляўнічы

Лук сагнуў, страла ахвяру

Адшукала ў той жа момант —

I параненая птушка

Каля ног стралка ляжала.

Толькі — вось дзе цуд! — не птушка

Перад хлопчыкам ляжала,

А красуня маладая

Са стралой пад самым сэрцам.

Калі кроў ахвяры ўпала

На свяшчэнную планету,

На траву Вячэрняй Зоркі,

Сілу страціла закляцце,

I адчуў стралок адважны,

Наш маленькі паляўнічы,

Як уніз пачаў ён падаць;

Ды яго рукой нябачнай

Сіла нейкая трымала,

Аж пакуль ён не спусціўся

На зялёны, травяністы

Востраў Мора-Акіяна.

Тут убачыў ён, як птушкі

Над ягонай галавою

Плаўна кружаць, нібы ўвосень

Каляровая лістота;

Тут жа ўбачыў замест клеткі

З металічнымі пруткамі

Ён вігвам з жардзін трывалых,

Са страхой, карою крытай, —

Той вігвам на луг спусціўся

I прынёс з сабой Асэа,

Авені прынёс з сабою.

I вярнуліся ўсім птушкам

Чалавечыя абліччы,

Але толькі рост Пігмеяў

Ім пакінула закляцце,

Так, Пігмеяў — Пок-Уэджыс,

I, пабраўшыся за рукі,

Пры святле Вячэрняй Зоркі

Кожны раз яны танцуюць

На тым мысе камяністым,

На пясчаным узбярэжжы.

Гэта іх вігвам заўважыць

Можна вечарам лагодным,

Гэта з ціхага ўзбярэжжа

Рыбакі іх спевы чуюць,

Карагод іх шумны бачаць!»

Казку скончыў і ўрачыста

На гасцей зачараваных

Ягу, выдумшчык выдатны,

Хітра глянуў, так дадаўшы:

«Людзі ёсць з душой узнёслай,

Для другіх незразумелай,

Хай жа тым, хто з іх смяецца,

Крыўдна кпіць, жартуе злосна,

Гэта казка пра Асэа

Прагучыць як засцярога!»

Казку дзіўную з увагай

Госці выслухалі, потым

Гучна пляскалі ў далоні,

Перашэптваліся ціха:

«Ён каго на ўвазе мае?

Ці не мы — дзядзькі і цёткі?»

Потым песню пра каханне

Зноў спяваў ім Чайбайабас

Мілагучна і пяшчотна

Сумным тонам задуменным,

Гэта песня — плач дзяўчыны

Аб Алгонкіне каханым.

«Ах, як горка, як балюча

Думаць, марыць мне аб любым,

Калі сэрца так сумуе

Аб Алгонкіне каханым!

Як яго я пакідала,

Ах, на шыю мне павесіў

Вампум ён у знак кахання,

О каханы мой, Алгонкін!

«Я пайду з табой, — шаптаў ён,

Ах, пайду я ў край твой родны;

Ты дазволь пайсці з табою»,—

Мне шаптаў Алгонкін любы.

«За марамі,— я сказала,—

За гарамі,— адказала,—

Ах, далёка край мой родны,

Мой каханы, мой Алгонкін!»

Калі я назад зірнула,

Ён стаяў на тым жа месцы,

Дзе са мною развітаўся,

Мой каханы, мой Алгонкін!

Ён стаяў пад тым жа дрэвам,

Што схілілася над рэчкай,

Што вось-вось гатова ўпасці,

Мой каханы, мой Алгонкін!

Ах, як горка, як балюча

Думаць, марыць мне аб любым,

Калі сэрца так сумуе

Аб Алгонкіне каханым!»

Каб гасцям было вясёла,

Забаўляў жартоўным танцам

По-Пок-Ківіс іх, а песняй —

Чайбайабас, казкай — Ягу;

Вось і скончана вяселле;

Пад аховай шлюбнай ночы

Засталіся маладыя —

Гаявата з Мінегагай.