Спеў аб Гаяваце

Слаў жа песняй Гаявату,

Услаўляй жа мір і шчасце

На зямлі Аджыбуэяў,

Працу мірную народа!

Слаў Мандамін таямнічы,

Слаў палеткаў блаславенне!

Пахаваны тамагаўкі

I крывавыя сякеры,

Зброя боек пахавана,

Ваяўнічы кліч забыты.

Надышлі часы такія,

Калі можна чалавеку

Паляваць без перашкоды,

Будаваць сабе пірогу,

Рыб лавіць, страляць аленяў,

Заганяць баброў у пасткі,

А жанчынам можна з соку

Клёна цукар здабываць свой,

Дзікі рыс збіраць і скуры

Вырабляць з бабра і лося.

Навакол паселішч мірных

На маісавых палетках

Зелянеў Мандамін стройны,

Распускаў, як знак багацця,

Свае косы залатыя,

У зямлю яго хавалі,

Апрацоўваючы глебу,

Кожны год вясной жанчыны;

I яны парой асенняй

Жоўты плашч з яго скідалі,

Як вучыў іх Гаявата.

Неяк раз, калі маісам

Быў засеяны палетак,

Мінегазе Гаявата

Так прамовіў: «З блаславеннем

Ты палі свае абыдзеш

Сёння ў час паўночны, колам

Абвядзеш зачараваным

Іх — ад злодзея палеткаў,

Што завецца Вагэмінам,

Ад рабункаў Пэймасэда.

Уначы, калі ўсё — глуха,

Уначы, калі ўсё — цёмна,

А Дух Сну, Нэпавін, гэтак

Зачыняе ўсе вігвамы,

Што ніхто цябе не ўбачыць,

Што ніхто цябе не ўчуе,

Уставай з пасцелі ціха,

Пакідай сваё адзенне

I, захутаная ў косы

I апранутая ў цемру,

Зачаруй палі, якія

Ты засеяла нядаўна.

Ураджай збярэш багаты

Ты з палёў, якія колам

Абвядзеш зачараваным —

Ланцужком слядоў таемных;

Іх ніхто не пераступіць,

Не парушыць той граніцы

Ні чарвяк, ні тля, ні шкоднік,

Ні стракозы, Куо-ні-шы,

Ні тарантул, Сабікашы,

Ані конік, По-пок-кіна,

Ні магутны Вэ-мок-квана,

У мядзведжай шкуры, вусень!»

А на дрэве прыдарожным

Цар Груган сядзеў галодны,

Кагагі, з драпежнай зграяй,

З чорнай бандай марадзёраў;

Аж хісталася трысцінкай

Верхавіна ад іх смеху

Над наказам Гаяваты.

«Вы паслухайце! — крычалі,—

Што мудруе Гаявата,

Што надумаў гэты змоўшчык!»

Калі ноч зямлю накрыла,

Як шатром, маўклівай цемрай,

I азвалася маркотна

Ваванэйса, начаніца,

I Дух Сну, Нэпавін, шчыльна

Зачыніў усе вігвамы,

Уставала Мінегага

З ложка, скінуўшы адзенне,

I, апранутая ў цемень,

Не саромячыся сведак,

Абышла спакойна поле:

Абвяла чароўным колам —

Ланцужком слядоў таемных.

Апроч Поўначы, не ўбачыў

Больш ніхто красы жаночай,

Толькі чула Ваванэйса

Уначы яе дыханне;

Цемень мантыяй свяшчэннай

Мінегагу ахінула,

Каб ніхто не выхваляўся

Тым, што бачыў Мінегагу.

Раніцой, на самым золку,

Кагагі на сходку клікаў

Крумкачоў, варон і соек,

Зграю чорных марадзёраў,

Што ўзнялі на дрэвах вэрхал,

I павёў усіх бясстрашна

На пасевы Гаяваты,

На Мандаміна магілу.

«Мы яго, — яны крычалі,—

З цёмнай выцягнем магілы,

Нас не спыніць Мінегагі

Зачарованае кола,

Ланцужкі слядоў таемных,

Што пакінуты на глебе».

Але мудры Гаявата,

I разважлівы і пільны,

Чуў зняважлівыя кпіны,

Смех драпежны чорнай зграі.

«Кагагі,— сказаў ён гэтак,—

Цар Груган і груганяты,

Ко, сябры мае, як след вас

Правучу я за абразу».

На дасвецці ён прачнуўся,

З валасоў і нітак петлі

Па раллі параскідаўшы,

Як сіло для марадзёраў,

Сам залёг за валунамі,

Іх чакаючы прылёту.

Зграя птушак на пасевы

Прыляцела з дзікім крыкам,

Кіпцюрамі разграбала

Глебу, каб хутчэй дазнацца,

Дзе Мандамін пахаваны,

Каб яго знайсці і знішчыць.

I хаця ў ваенных справах

Мелі вопыт і майстэрства

Марадзёры, але пастак

Не заўважылі, і хутка

У палоне Гаяваты

Апынуліся іх лапкі.

Выйшаў ён тады з засады,

I такі быў грозным выгляд

Гаяваты, што ад жаху

Марадзёры ўсе прыціхлі.

Ён бязлітасна знішчаў іх,

Забіваў па дзесяць разам,

А пасля вакол палетка

Паразвешваў іх на жэрдках,

Каб, як пудзілы, віселі

Знакам помсты і для іншых

Марадзёраў засцярогай.

Толькі Цар Груган драпежны,

Кагагі, не быў забіты

Гаяватай, ён старога

Як заложніка пакінуў.

Крумкачу звязаў ён моцна

Крылы, нібы вязню рукі,

I да вільчака вігвама

Прывязаў вяроўкай з вяза.

«Кагагі, цябе, — сказаў ён,—

Як зачыншчыка разбою,

Завадатара нападу

I абразы нечуванай,

Я заложнікам пакіну,

Каб твае сыны і ўнукі

Зналі, як сябе паводзіць!»

I на вільчаку вігвама

Ён заложніка пакінуў,

Каб сядзеў, пахмуры, злосны,

З гнеўным карканнем драпежным

Кагагі, з надзеяй марнай

Узляцець альбо сяброўскай

Дачакацца дапамогі!

Час ляцеў, і Шавандазі

Цеплынёй паўднёвай дыхаў,

I маісавае поле

Узнялося, паказала

Свету свой убор чароўны —

Стан зялёны, апярэнне,

Косы светла-залатыя

I даспелыя кіёўкі,

Што даўно з сваіх дзіцячых

Павылазілі пялюшак.

I звярталася Накоміс

Так тады да Мінегагі:

«Гэта Месяц Лістапада;

Дзікі рыс ужо сабраны

I даспеў маіс на полі;

Час уборкі надыходзіць,

Час з Мандамінам змагацца —

Зрэзаць косы, апярэнне,

Зняць убор зялёна-жоўты!»

I Накоміс пакідала

Свой вігвам з Вадой Вясёлай,

А за імі ўслед кабеты,

Юнакі, дзяўчаты выйшлі,

Па іх закліку, на поле

Ураджай збіраць багаты,

Лушчыць спелыя кіёўкі.

А пад соснамі на ўзлессі

Гуртам воіны сядзелі,

Разам з лысымі дзядамі

Люлькі ў зацені курылі.

На кабет, дзяўчат і статных

Юнакоў яны глядзелі,

Любаваліся іх працай,

Тым, як дружныя кабеты

Балбаталі, што сарокі,

Юнакі — вялі размову,

Галасістыя дзяўчаты,

Як малінаўкі, спявалі.

А траплялася дзяўчыне

Адшукаць сярод кіёвак

Пурпуровую кіёўку,

«Гляньце! — ўсе крычалі разам,—

Нэшка! Ты шчаслівай будзеш!

Нэшка! Хутка выйдзеш замуж!»

«Уг!» — дзяды суладным хорам

Адгукаліся на ўзлессі.

А здаралася кабеце,

Юнаку альбо дзяўчыне

Адшукаць крывы пачатак —

Цвілаватую кіёўку,

Як збіраліся ўсе разам

I крычалі і кульгалі,

Пераймаючы крывога

Дзеда смешную паходку,

I спявалі так: «Грабежнік,

Пэмасэд, начны грабежнік,

Вагэмін, палеткаў злодзей!»

Так спявалі, покуль нівы

Дружны смех іх не пачулі,

Покуль Цар Груган палонны,

Кагагі, не каркнуў злосна,

А на дрэвах прыдарожных

Не ўзнялі вароны вэрхал.

«Уг!» — дзяды суладным хорам

Адгукнуліся на ўзлессі.