Спеў аб Гаяваце

«Слаўся, дужы Мэджэківіс!» —

Гучна воіны крычалі

I дзяды, калі з паходу

Ён прынёс дамоў Свяшчэнны

Пояс з вампума, здабыты

Ім на Поўначы Суровай,

Дзе труса, Вабаса, царства.

Выкраў ён Свяшчэнны Пояс

У Вялікага Мядзведзя,

З шыі зняў у Мішэ-Моквы,

Што пагрозай слыў усюды,

Зняў тады, як на вяршыні

Спаў мядзведзь камлыгай грузнай,

Глыбай той, што заімшэла,

Глыбай той, што ў плямах бурых.

Да яго ён падкрадаўся

Гэтак ціха, гэтак блізка,

Што чырвоны кіпець звера

Ледзь яго не дакрануўся.

Як здымаў ён Пояс Вампум

Па вачах — мядзведзь не бачыў,

Па вушах — не чуў асілак,

Як здымаў па доўгім носе —

Ноздры чорныя, нібыта

Рукавіцы скураныя,

Мэджэківісавы пальцы

Цёплай парай сагравалі.

Потым паліцаю ёмкай

Замахнуўся і з працяглым

Гучным крыкам Мішэ-Мокву

Між вачэй ударыў моцна

Пераможны Мэджэківіс!

Як аглушаны грымотай,

Уставаў Мядзведзь Вялікі,

Ледзьве ён падаўся ўперад,

Як затрэсліся калені,

I, на лапы сеўшы грузна,

Ён заенчыў, быццам баба.

А магутны Мэджэківіс

Перад ім стаяў бясстрашна,

Смеючыся з Мішэ-Моквы,

Прамаўляючы з пагардай:

«О мядзведзь! Ты — Шагадая!

Не герой, якім лічыўся,

Бо іначай ты б не енчыў,

Не стагнаў, не выў, як баба!

З вашым племем пачалі мы

Бой даўно, і хто дужэйшы —

Ты цяпер пераканаўся.

Ваша племя палахліва

Ад пагрозы ў лес знікае!

Калі б ты мяне падужаў,

Перад смерцю я б не енчыў.

Ты ж увесь свой род няславіш

Тым, што поўзаеш і стогнеш,

Як агідны баязлівец,

Як нікчэмны Шагадая».

Потым паліцай ударыў

Зноў мядзведзя Мэджэківіс

Між брывей, і трэснуў чэрал

Пад бязлітасным ударам,

Нібы лёд пад рыбаловам.

Так загінуў Мішэ-Моква,

Так сканаў Мядзведзь Вялікі,

Страх і жах усіх народаў.

«Слаўся, дужы Мэджэківіс! —

Людзі ўсе яго віталі.—

Слаўся, слаўся, Мэджэківіс!

I ад гэтых дзён навечна

Быць табе Заходнім Ветрам,

Так, як бацьку над сынамі,

Над вятрамі — уладарыць.

Ты цяпер не Мэджэківіс,

Ты цяпер — Заходні Вецер!»

Бацька ўсіх вятроў на свеце,

Ён сабе навек пакінуў

Кэйбіен, Заходні Вецер,

А сынам аддаў другія:

Вебану — Усходні Вецер,

Шавандазі — Вецер Поўдня;

А Паўночны люты Вецер —

Аддаваў Кабібаноку.

Малады, прыгожы Вебан!

Гэта ён нясе евітанне,

Гоніць стрэламі праменняў

Змрок начны з далін і ўзгоркаў

То яго чало і шчокі

Афарбованы зарою,

А прызыўны голас будзіць

Паляўнічага і звера.

Адзінокі ў небе Вебан!

Хай яму спявалі птушкі,

Хай яму на лузе кветкі

Пах духмяны разлівалі,

Хай яго прыход шумлівы

Сустракалі луг і рэчка,

Ды заўсёды сумаваў ён:

Адзінокі ў небе Вебан.

На зямлю глядзеў аднойчы

Рана ён, як вёска спала

I туман бяліў палотны;

I ў той час на ўсходзе сонца

Запрыкмеціў ён дзяўчыну,

Што хадзіла і збірала

I чарот і доўгі шпажнік

Па-над рэчкаю ў даліне.

З той хвіліны бачыў Вебан

Што ні дзень дзяўчыны вочы,

Як блакітныя азёры,

На яго яны глядзелі,

З ім чакаючы спаткання;

Пакахаў дзяўчыну Вебан:

Бо яна была самотнай

На зямлі, а ён — у небе.

Песціў сонечнай усмешкай

Ён каханую дзяўчыну,

Ціхім словам і ўздыханнем,

Ціхім спевам заляцаўся,

Ціхім шэптам дрэў вячыстых,

Кветак слодыччу духмянай.

Прытуліў пасля да сэрца,

Яркай чырванню ахутаў —

I дзяўчына задрыжала

На грудзях ягоных зоркай.

Так да нашых дзён у небе

Карагодзяць неразлучна:

Вебан, побач Вебан-Ананг —

Вебан і Світання Зорка.

Сярод айсбергаў спрадвечных,

Дзе труса, Вабаса, царства,

Лютай сцюжы панаванне,

Вецер жыў — Кабібанока.

Гэта ён увосень лісце

Размалёўвае старанна

Фарбай жоўтай і чырвонай,

Гэта ён нясе завеі,

Злосна ў лесе завывае,

Лёдам скоўвае азёры,

Вастракрылых чаек гоніць,

Гоніць чаплю і баклана

У далёкі цёплы вырай,

Дзе прытулак іх на ўзмор'і,

Там, дзе царства Шавандазі.

Выйшаў раз Кабібанока

З ледзяных сваіх палацаў,

Злосны, рынуўся на поўдзень

Па зямлі, скаванай сцюжай,

Валасы яго даўгія,

Зацярушаныя снегам,

Валакліся чорнай рэчкай —

Чорнай стужкаю зімовай.

На зямлі, скаванай сцюжай,

Зімаваць чырок застаўся,

Што цягаў балотам снежным

За сабою нізкі рыбы:

Жыў той Шынгебіс самотна

Без братоў сваіх, якія

Падаліся ў цёплы вырай.

Закрычаў Кабібанока

Гнеўна: «Хто сабе дазволіў

Пагарджаць Кабібанокам?

Хто ў маім застаўся царстве,

Калі Вава і Шух-шух-га,

Гусь здзічэлая і чапля,

Адляцелі ў цёплы вырай?

Я вігвам яго зруйную,

Я ачаг ягоны знішчу!»

I прыйшоў Кабібанока

На парог варожы ноччу.

Ён намёў сумётаў горы,

Выў ад злосці ў дымаходзе,

Трасучы шалёна дзверы.

Смелы Шынгебіс ніякай

Не звяртаў на гэта ўвагі.

Ён агонь свой забяспечыў

Харчаваннем — аж чатыры

Сухадрэвіны цяжкія,

Па адной — на кожны месяц,

А галодны страўнік — рыбай,

Сам жа, сыты і сагрэты,

Пеў ён: «О Кабібанока,

Ты — мой нудны спадарожнік!»

I тады Кабібанока

У жыллё ўварваўся злосна;

I хаця адчуў дыханне

Ледзяной зімовай сцюжы

Смелы Шынгебіс, ды гучна

Не пакінуў ён смяяцца;

Павярнуў палена толькі,

Каб ярчэй агонь успыхнуў,

Запалаў і заіскрыўся.

З твару, з кос Кабібанокі,

Зацярушаных завеяй,

Кроплі падалі на прысак,

Пакідалі наздраваты

След, як дождж у пыле цёплым,

З кос, нібы са стрэх вясною,

Кроплі падалі, тачылі

Прысак той, як дрэва шашаль.

Пераможаны пякельным

Тым агнём і раззлаваны

Спевам, выскачыў з вігвама

На прастор Кабібанока,

Цяжка тупаў па сумётах;

Дзе ішоў ён, там рабіўся

Пад нагамі снег цвярдзейшы,

На азёрах — лёд таўсцейшы,

Гучна клікаў, каб выходзіў

Дзёрзкі Шынгебіс з вігвама,

На заснежаным балоце

Пачынаў з ім бой адкрыты.

Выйшаў Шынгебіс з вігвама;

З Ветрам Поўначы змагаўся

Усю ноч ён на балоце,

А пад раніцу дыханне

Заняло ў Кабібанокі,

Хватка лютая прапала,

I пачаў ён на світанні

У палац свой адыходзіць,

Дзе труса, Вабаса, царства,—

Сорам гнаў яго на Поўнач.

Як сустрэў, так і праводзіў

Дзёрзкі Шынгебіс асілка

Песняй: «О Кабібанока,

Ты — мой нудны спадарожнік!»

Шавандазі, тлусты, сонны,

Жыў на поўдні, дзе ў дрымотным

Бляску сонечных праменняў

Увесь час пануе лета.

Гэта з ласкі Шавандазі

Шоша, ластаўка, вясною

Прылятае, а таксама

Гусі дзікія, Авейса,

Сіваграк, і летам маем

Мы тытунь ды вінаграду

Гронкі з ласкі Шавандазі.

Дым, што з люлькі Шавандазі,

Поўніць водарам паветра,

На зямлю кладзецца парай,

Цьмяным бляскам — на азёры,

На абрысы гор — смугою,

Ён у Месяц Лыж прыносіць

У Паўночную Краіну

Мяккай восені дыханне.

Бесклапотны Шавандазі!

Толькі раз азмрочыў ценем

Ён свой твар, тугою — сэрца:

Неяк, гледзячы на поўнач,

Ён убачыў сярод стэпу

Адзінокую дзяўчыну,

Адарвапь вачэй не мог ён

Ад яе фігуры зграбнай.

Быў на ёй убор зялёны

I былі, як сонца, косы.

Дзень за днём глядзеў маўкліва

Ён на косы залатыя,

Уздыхаў, і сэрца шчырым

Разгаралася каханнем

Да пяшчотнае дзяўчыны.

Але быў гультай заўзяты

Бесклапотны Шавандазі,

Тлусты, сонны, нерухомы:

Уздыхаў, пайсці марудзіў

Да каханай на спатканне,

Толькі ўсё глядзеў на косы

I на стан дзяўчыны прэрый.

Ды аднойчы на світанні

Ён заўважыў, як змяніўся

Твар дзяўчыны, як раптоўна

Збляклі косы залатыя.

«О мой брат з Краін Паўночных,

Дзе труса, Вабаса, царства,

Дзе ўладарыць Сівер Люты!

Ты дзяўчыну ўкраў, якую

Я лічыў сваёй каханай,

Ты яе Паўночнай казкай,

Казкай Сіверу прывабіў!»

Так няшчасны Шавандазі

Хмаркам скардзіўся дарэмна,

I блукаў спякотным стэпам

Вецер Поўдня, поўны палкіх

Уздыханняў Шавандазі,

Ад якіх паплыў паветрам

Белы пух, нібы сняжынкі.

Так загінула дзяўчына

Ад дыхання Шавандазі,

А з вачэй яго навечна

Зніклі косы залатыя.

Як ты жорстка памыліўся,

Летуценнік Шавандазі!

Ты ўздыхаў не па жанчыне,

Ты глядзеў не на дзяўчыну,

А на кветку-абдзіманку.

Ты ўздыхаў па ёй сардэчна,

З пачуццём такім гарачым,

Што твой подых, быццам вецер,

Па зямлі яе развеяў.

Бедны, бедны, летуценнік!

Так магутны Мэджэківіс,

Уладар вятроў, у небе

Месца ўсім сынам акрэсліў,

Удакладніў абавязкі;

Так пакінуў Мэджэківіс

За сабой Заходні Вецер.