Спеў аб Гаяваце

Раскажу, як даўся ў знакі,

Як дапёк усім на вёсцы

По-Пок-Ківіс, Йенадзізі,

Па мянушцы Блазан-Бура;

Раскажу, як ён сваволіў,

Уцякаў ад Гаяваты,

Чым закончылася гэта

Нечуваная прыгода.

На ўзбярэжжы Гітчы Гумі

Каля Велічнага Мора

Жыў прыгожы По-Пок-Ківіс

У сваім вігваме ўласным.

Гэта ён, калі выконваў

На вяселлі Гаяваты

Жабрака жартоўны танец,

Паказаў гасцям майстэрства,

Гэта ён сваім шаленствам

Тут намёў, насыпаў безліч

Дзюн пясчаных Нэга Воджу.

Зноў цяпер з вігвама выйшаў

По-Пок-Ківіс пасваволіць.

Ён зайшоў з такім намерам

У вігвам старога Ягу,

Дзе якраз сышлася моладзь

Слухаць казкі і паданні,

Незвычайныя прыгоды.

Ягу ўсім расказваў казку

Аб Аджызе, творцы лета:

Як яна, прабіўшы неба,

Апынуўшыся на небе,

З дзіркі лета выпускала;

Як зрабіць спачатку гэта

Спрабаваў бабёр і выдра,

Рысь, барсук, але дарэмна

Узбіраліся на ўзвышша:

Кулакі паразбівалі

I галовы аб нябёсы,

Толькі трэснула скляпенне

Неба, ды не падалося;

Тут наважылася скочыць

Расамаха, падвярнуўшы

Ногі гэтак, як вавёрка,

Як цвыркун, адвёўшы рукі.

«Першы раз паспрабавала

Неба дах прабіць, — расказваў

Слухачам стары, — над ёю

Увагнулася скляпенне,

Як вясною лёд на рэчцы,

I яшчэ зрабіла спробу —

Трэснуў дах, як лёд на рэчцы

У бурлівы час паводкі!

А на трэці раз — о дзіва! —

Неба ўшчэнт яна разбіла,

Знікла ў ім у вокамгненне,

I за ёй Аджыга, ласка,

Апынулася на небе».

«Слухай, ты! — яшчэ з парога

Крыкнуў Ягу По-Пок-Ківіс. —

Час канчаць, мяне стаміла

Балбатня старога Ягу

I прамудрасць Гаяваты.

Я з'явіўся, каб пацешыць

Вас не байкай, а гульнёю».

Даставаў пасля ўрачыста

Ён мяшэчак з воўчай скуры,

Там быў келіх і трынаццаць

Розных пешак Пагасэна,

З двух бакоў афарбаваных

Фарбай белай і чырвонай:

Дзве фігуркі змей, Кінэбік,

Тры фігуркі качанятак,

Шышэбнэг, чатыры дыскі —

Азавабік, рыбка, Кіго,

Тамагаўк, дзве простых пешкі,

З косці зроблены фігуркі

Для гульні, за выключэннем

Азавабік — медных дыскаў:

З гладкай, быццам шкло, паверхняй,

З цёмнаю — на адвароце.

Ён, паклаўшы фішкі ў келіх,

Страсянуў, перамяшаў іх,

На зямлю перад сабою

Сыпануў і растлумачыў:

«Фішкі ўсе — з чырвоным верхам,

I Кінэбік — на паверхні

Гладкай дыска, адпаведны

Маюць лік — васьмі адзінак

I трынаццаці дзесяткаў».

Зноў, паклаўшы фішкі ў келіх,

Страсянуў, перамяшаў іх,

Сыпануў перад сабою

На зямлю і растлумачыў:

«Дзве Кінэбік — з белым верхам,

Пешкі дзве — таксама з белым,

А астатнія — з чырвоным;

Пяцьдзесят і восем будзе».

Так прысутным ён тлумачыў

Сэнс гульні сваёй азартнай —

Разнастайныя выпадкі,

Спалучэнні і значэнні.

Дзесяць пар вачэй глядзелі

Са спакусай нецярплівай.

«Гульняў шмат, — сказаў тут Ягу, —

Рызыкоўных і майстэрскіх

Перабачыць давялося

Мне ў краінах самых розных.

Хто гуляць бярэцца з Ягу,

Мець павінен спрыт вялікі!

Хоць сябе ты, По-Пок-Ківіс,

Лічыш майстрам, не хваліся,

Аблуплю цябе як ліпку,

Навучу гуляць як трэба!»

Маладыя і старыя

Селі ў кола і гулялі

На адзенне і на зброю

Да паўночы, да світання.

Абгуляў усіх каварны,

Спрытны ў гульнях По-Пок-Ківіс,

Не пакінуў ім нічога,

Забіраў сабе ўсю зброю,

Паясы, адзенне, вампум,

Капшукі, каралі, люлькі.

На ягоную здабычу

Дзесяць пар вачэй глядзелі,

Як ваўкоў драпежных вочы.

Так сказаў ім По-Пок-Ківіс:

«Я адзін жыву ў вігваме,

Для прыгод і вандраванняў

Трэба мне таварыш верны

I прыслужнік, Мэшынова,

Каб за мной насіў ён люльку.

Я гатоў на кон паставіць

Паясы, адзенне, вампум,

Капшукі, каралі, люлькі,

Зброю ўсю, увесь мой выйгрыш

За таго вунь чалавека!»

Гэта быў пляменнік Ягу,

Год шаснаццаці падлетак,

Што мянушку меў — Пахмурны.

Як пад прысакам у люльцы

Аганёк чырвоны тлее,

Так пад цёмнымі брывамі

Вочы бліснулі ў старога.

«Уг!» — адказваў Ягу злосна;

«Уг!» — астатнія сказалі.

I схапіў драўляны келіх

Ягу, келіх той, Анэган,

Моцна сціснуўшы рукамі,

Страсянуў, ажно фігуркі

Зазвінелі, і са злосцю

Вытрас іх перад сабою.

Дзве змяі ляглі чырвоным

Верхам, пешкі дзве — чырвоным,

Качаняткі ўсе — чырвоным,

Чорным — дыскі, Азабавік,

Белым верхам — рыбка, Кіга;

Падлічылі: пяць адзінак!

I ўсміхнуўся По-Пок-Ківіс,

Страсянуў драўляны келіх

I, падкінуўшы ўсе фішкі,

Іх вакол сябе рассыпаў:

Дыскі — з гладкаю паверхняй,

Дыскі — з чорнай, і фігуркі

З верхам белым і чырвоным,

Пасярэдзіне стаяла

Пешка, як сярод партнёраў

Спрытны ў гульнях По-Пок-Ківіс.

Абвясціў ён: «Пяць дзесяткаў!»

Дзесяць пар вачэй глядзелі

На шчасліўца з воўчай злосцю

У той час, як ён з вігвама

Выйшаў разам з Мэшыновай,

Як за ім пляменнік Ягу,

Хлопец стройны і высокі,

Нёс увесь багаты выйгрыш:

Паясы, адзенне, вампум,

Капшукі, каралі, зброю.

«Занясі,— яму загадваў,

Пышным веерам махнуўшы,

По-Пок-Ківіс, — гэту дробязь

У вігвам мой, што на дзюнах!»

Як выходзіў раніцою

Ён на свежае паветра,

Ад гульні і ад курэння

У яго балелі вочы,

Нібы хто пяску насыпаў

Пад чырвоныя павекі.

Птушкі радасна спявалі,

Ручаі імкліва беглі,

Так і сэрца Йенадзізі,

По-Пок-Ківіса, спявала

З асалодай, нібы птушкі,

Пераможна, як патокі,

Аж пакуль не падышоў ён

Да вігвама Гаяваты,

Што ў канцы сяла ўзвышаўся.

Пуста там было і ціха,

Прывітаць ніхто не выйшаў

По-Пок-Ківіса з вігвама,

Навакол яго вясёла

Птушкі раннія спявалі,

Сустракалі дружна сонца,

А на вільчаку вігвама

Цар Груган крыламі лопаў,

З крыкам злосным, негасцінна

По-Пок-Ківіса сустрэўшы.

«Пуста тут! Няма нікога! —

Прыглядаўся По-Пок-Ківіс,

Што б зрабіць яму — прыдумваў,—

Дом пакінуў Гаявата,

Недзе ў полі Мінегага,

I няма старой Накоміс,

I жыллё іх без прыгляду!»

Гругана за глотку ўзяўшы,

Навакол сябе ахвяру

Стаў круціць, нібы бразготку,

Трэсці, як мяшэчак з зеллем,—

Задушыўшы, нежывога

Кагагі вісець пакінуў

По-Пок-Ківіс на вігваме

Як абразу Гаяваце.

Увайшоў зладзейскім крокам

У вігвам, адтуль выносіць

Стаў увесь набытак хатні —

Скуры буйвала і рысі,

Футры выдры, гарнастая,

Цэбры, кубкі, міскі, лыжкі,

Гэта ўсё параскідаўшы

Як знявагу гаспадыням

Мінегазе і Накоміс.

Потым крокам бесклапотным

Крочыў лесам По-Пок-Ківіс

I свістаў вавёркам гучна,

Што ў яго шпурлялі з дуплаў

Жалудовым шалупіннем.

Ён спяваў вясёла птушкам,

А яны ў адказ вясёла

З цёмных спратаў шчабяталі.

Са скалы ўзбярэжнай потым

Пазіраў на Гітчы Гумі

Ён з настроем жартаўлівым,

Думаў з кпліваю пагардай

Аб звароце Гаяваты.

Ён ляжаў і чуў далёкі

Недзе унізе шум прыбою,

А над ім плылі, як здані,

I кружыліся нябёсы;

Навакол яго ляталі

Чарадой шумлівай птушкі

Нізка так, што ледзьве крылы

Не краналіся аблічча.

Стаў ён нішчыць іх без ліку —

I па дзесяць і па дваццаць,

Са скалы высокай кідаць

Іх на бераг Гітчы Гумі.

Тут Каёшк, марская чайка,

Узнялася над скалою

З крыкам: «Гэта По-Пок-Ківіс!

Гэта ён нас забівае!

Клічце, клічце Гаявату —

Хай наш брат нам дапаможа!»