Беларускiя народныя казкi

ЛIСIЦА-ХIТРЫЦА

Жыў дзед ды баба. Нiчога ў iх з гаспадаркi ня было, толькi адна курачка Чубатка.

Жылi яны, жылi, дажылiся — няма чаго варыць. Вось дзед i кажа бабе:

— Баба, а баба, звары хiба Чубатку, цi што?

Баба замахала рукамi:

— Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткi я ня дам варыць.

Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне i прынесла бабе.

Дзед кажа:

— Вось i добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобiнку.

Паглядзела старая на бобiнку:

— Дзеду мой, дзеду, што тут за наедак з аднае бобiнкi? Я для яе i гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзiм яе. Як вырасьце, тады сьпячэм цэлы бабовы пiрог.

— Дзе-ж мы яе пасадзiм? — пытаецца дзед.

— На полi.

— На полi яе варона выдзяўбе…

— Дык на дварэ.

— На дварэ яе курыца выграбе…

— Тады давай пасадзiм хiба ў хаце пад палацямi.

— Добра, — згадзiўся дзед i пасадзiў бобiнку ў хаце пад палацямi.

Узыйшла бобiнка ды давай расьцi. Расла, расла, уперлася ў палацi.

— Што, баба, рабiць будзем? — пытаецца дзед.

— Трэба палацi разьбiраць.

Дзед разабраў палацi, а бобiнка як расьцi ды расьцi — дарасла да столi.

— Што, баба, рабiць будзем? — зноў пытаецца дзед.

— Трэба столь разьбiраць.

Дзед i столь разабраў, а бобiнка як расьцi ды расьцi — дарасла да страхi.

Дзед i страху разабраў. Выглянула бобiнка на сьвет i давай расьцi яшчэ весялей. Дарасла аж да неба.

Узяў тады дзед торбу, палез па сьцяблу на неба, абабраў сьпелыя струкi i вярнуўся назад.

Зарадавалася баба — цэлую торбу струкоў прынёс дзед!

— Ну, цяпер то мы ўжо наядзiмся пiрага!

Палузала баба струкi, высушыла боб на печы, змалола i расчынiла ў дзяжы цеста на пiрог.

Цеста як расьцi ды расьцi — зь дзяжы вон лезе. Палажыла яго баба на лапату, загладзiла пiрагом, размалявала рознымi ўзорамi, каб прыгожы быў, ды ў печ. А пiрог як расьцi ды расьцi — зь печы на прыпечак лезе. Адсланiла баба заслонку, а ён — скок на хату, з хаты за парог — i ўцёк…

Кiнулiся дзед з бабай даганяць пiрог. Ды дзе там! Так i не дагналi.

Прыкацiўся пiрог у лес. А тут насустрач яму рыжая лiсiца-хiтрыца. Схапiла яна пiрог, выела мякiш, у сярэдзiну шышак насыпала ды пабегла зь пiрагом да пастушкоў.

Знайшла пастушкоў у полi i кажа:

— Пастушкi, пастушкi, дайце мне бычка-трацячка, а я вам дам за гэта пiрог.

Бачаць пастушкi — добры пiрог у лiсiцы, жоўценькая скарынка аж блiшчыць, так i хочацца яго папрабаваць. Згадзiлiся яны на мену i аддалi лiсiцы бычка-трацячка.

— Толькi-ж, глядзiце, ня ешце пiрага, пакуль я не заеду за горку, — кажа лiсiца.

Села яна на бычка верхам i паехала. Як толькi схавалася за горкаю, пастушкi i кажуць: «Сядзем на пясочку, зьядзiм па кусочку!» Разламалi пiрог, а там — адны шышкi яловыя… Падманула iх хiтрая лiсiца!

Едзе лiсiца на бычку, бачыць — на дарозе пустая павозка стаiць, а недалёка чалавек арэ. Падкралася яна цiшком да павозкi, запрэгла ў яе бычка-трацячка, села на мяккай саломе i едзе сабе далей, пугай бычка паганяе.

Прыехала ў лес. Насустрач ёй воўк iдзе. Зьбегаўся, змарыўся, ледзьве ногi валачэ.

— Куды, кума, едзеш? — пытаецца.

— За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства.

— Чаго?

— Там, кажуць, курэй i каршуны не дзяруць…

— А бараны ў тым царстве ёсьцека? — аблiзнуўся воўк.

— Ды iх там хоць гаць гацi!

— А лiсiчка, а сястрычка, вазьмi i мяне з сабою. Падвязi хоць мой хвост.

— Што адзiн хвост везьцi, садзiся ўвесь ты.

Сеў воўк. Едуць далей. Сустракаюць мядзьведзя.

— Куды, кумы, едзеце?

— За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства…

— Чаго?

— Там, кажуць, курэй i каршуны не дзяруць, — адказвае лiсiца.

— Там, кажуць, бараноў хоць гаць гацi, — падтаквае ёй воўк.

— А мёду там многа?

— Ды там, кажуць, мядовыя рэкi цякуць!

Мядзьведзь зарадаваўся:

— То вазьмiце i мяне. Хоць адну лапу падвязiце.

— Што адну лапу везьцi, садзiся ўвесь ты.

Уселiся ўтраiх, едуць далей. Аж раптам зламалася аглобля. Лiсiца кажа мядзьведзю:

— Схадзi, кум, прынясi аглоблю.

Пайшоў мядзьведзь у гушчар, знайшоў вывярнутую елку i прывалок да возу. Убачыла лiсiца, крыку нарабiла:

— Ах ты, мядзьведзiшча, ах ты, дурнiшча, цi-ж гэта лясiна для аглоблi!

I да ваўка:

— Схадзi, куме, прынясi тонкую аглоблю.

Пайшоў воўк i прынёс крывы яловы сук. Лiсiца i на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.

Тым часам мядзьведзь з ваўком зьелi бычка-трацячка, скуру саломай напхалi, на ногi паставiлi ды пайшлi сабе пасьмiхаючыся.

Вярнулася лiсiца, бачыць нi ваўка, нi мядзьведзя, толькi бычок стаiць. Прыладзiла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той — брык! — i павалiўся.

Паглядзела лiсiца на бычка i аб усiм здагадалася.

— Пачакайце-ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! — пагразiла яна ваўку i мядзьведзю ды пайшла сваёю дарогаю.

Шмат часу iшла цi мала, а ў дарозе ўжо i восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што зьеў бычка.

— Добры дзень, кум! Як маешся?

— Дрэнна, — кажа воўк. — Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.

— То трэба новы кажух пашыць, — раiць лiсiца.

— Праўду, кумка, кажаш, — згадзiўся воўк.

Пабег ён на выган, схапiў авечку i прывалок у лес.

— Хопiць на кажух? — пытаецца ў лiсiцы.

— Мала, — кажа лiсiца.

Прынёс воўк яшчэ адну авечку:

— Цяпер хопiць?

— Не, яшчэ адну трэба.

Воўк i трэйцюю прывалок.

— Ну, а цяпер, — кажа лiсiца, — трэба краўца шукаць.

— Дзе-ж мне яго шукаць, кумка?

— Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.

Прывяла лiсiца ваўка на луг. Там, у кустох, на прывязi жарабец пасьвiўся.

— Вунь ён, кравец!

Воўк зарагатаў:

— Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.

Лiсiца пакрыўдзiлася:

— Ты пра мой розум ня вельмi языком мялi. Я была разумнай i буду, а ты быў дурань, дурнем i застанешся.

Тут ужо i воўк пакрыўдзiўся, аж узлаваўся:

— Паглядзiм яшчэ, хто з нас разумнейшы!

— Не хвалiся загадзя, — кажа лiсiца, — лепш паглядзiш, як зараз зь цябе скуру зьнiмуць.

— Хто зьнiме? — ляснуў зубамi воўк.

— Гаспадар гэтага каня.

— Ня можа быць! — ня верыць воўк.

— Пабачыш. На чым жарабец навязаны? — пытаецца лiсiца.

— На вяроўцы.

Лiсiца засьмяялася:

— Вось i вiдаць, што дурань!

— Чаму? — падскочыў воўк.

— Жарабец на калу навязаны.

— Ня можа быць! — залыпаў воўк вачыма.

— Хадзем пакажу.

Прывяла лiсiца яго да калка, за якi быў прывязаны канец вяроўкi, зьняла вяроўку, зрабiла пятлю i закiнула ваўку на шьпо. Воўк i азiрнуцца не пасьпеў, як у пятлi апынуўся. Тады лiсiца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпнуў дахаты, толькi падковы заблiшчэлi.

Так i прыцягнуў у пятлi ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго i скуру зьнялi.

Вярнулася лiсiца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькi мазгi на абед пакiнула. Села пад елкаю i есьць.

Iдзе мядзьведзь — той, што бычка зьеў.

— Што гэта ты, кума, жуеш? — пытаецца.

— Мазгi. Сьляпы ты, цi што?

— А дзе-ж ты iх дастала?

— З галавы. I ты можаш дастаць, калi хочаш.

— Як?

— Вельмi проста: разганiся ды стукнiся галавою аб дуб — мазгi i выскачаць.

— Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я i зраблю. А то есьцi даўно хочацца.

Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сiлы ды i грымнуўся ў яго лобам.

Тут яму i канец.

А хiтрая лiсiця наелася мазгоў ды пайшла запiваць крынiчнаю вадою.