Жыў дзед ды баба. Нiчога ў iх з гаспадаркi ня было, толькi адна курачка Чубатка.
Жылi яны, жылi, дажылiся — няма чаго варыць. Вось дзед i кажа бабе:
— Баба, а баба, звары хiба Чубатку, цi што?
Баба замахала рукамi:
— Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткi я ня дам варыць.
Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне i прынесла бабе.
Дзед кажа:
— Вось i добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобiнку.
Паглядзела старая на бобiнку:
— Дзеду мой, дзеду, што тут за наедак з аднае бобiнкi? Я для яе i гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзiм яе. Як вырасьце, тады сьпячэм цэлы бабовы пiрог.
— Дзе-ж мы яе пасадзiм? — пытаецца дзед.
— На полi.
— На полi яе варона выдзяўбе…
— Дык на дварэ.
— На дварэ яе курыца выграбе…
— Тады давай пасадзiм хiба ў хаце пад палацямi.
— Добра, — згадзiўся дзед i пасадзiў бобiнку ў хаце пад палацямi.
Узыйшла бобiнка ды давай расьцi. Расла, расла, уперлася ў палацi.
— Што, баба, рабiць будзем? — пытаецца дзед.
— Трэба палацi разьбiраць.
Дзед разабраў палацi, а бобiнка як расьцi ды расьцi — дарасла да столi.
— Што, баба, рабiць будзем? — зноў пытаецца дзед.
— Трэба столь разьбiраць.
Дзед i столь разабраў, а бобiнка як расьцi ды расьцi — дарасла да страхi.
Дзед i страху разабраў. Выглянула бобiнка на сьвет i давай расьцi яшчэ весялей. Дарасла аж да неба.
Узяў тады дзед торбу, палез па сьцяблу на неба, абабраў сьпелыя струкi i вярнуўся назад.
Зарадавалася баба — цэлую торбу струкоў прынёс дзед!
— Ну, цяпер то мы ўжо наядзiмся пiрага!
Палузала баба струкi, высушыла боб на печы, змалола i расчынiла ў дзяжы цеста на пiрог.
Цеста як расьцi ды расьцi — зь дзяжы вон лезе. Палажыла яго баба на лапату, загладзiла пiрагом, размалявала рознымi ўзорамi, каб прыгожы быў, ды ў печ. А пiрог як расьцi ды расьцi — зь печы на прыпечак лезе. Адсланiла баба заслонку, а ён — скок на хату, з хаты за парог — i ўцёк…
Кiнулiся дзед з бабай даганяць пiрог. Ды дзе там! Так i не дагналi.
Прыкацiўся пiрог у лес. А тут насустрач яму рыжая лiсiца-хiтрыца. Схапiла яна пiрог, выела мякiш, у сярэдзiну шышак насыпала ды пабегла зь пiрагом да пастушкоў.
Знайшла пастушкоў у полi i кажа:
— Пастушкi, пастушкi, дайце мне бычка-трацячка, а я вам дам за гэта пiрог.
Бачаць пастушкi — добры пiрог у лiсiцы, жоўценькая скарынка аж блiшчыць, так i хочацца яго папрабаваць. Згадзiлiся яны на мену i аддалi лiсiцы бычка-трацячка.
— Толькi-ж, глядзiце, ня ешце пiрага, пакуль я не заеду за горку, — кажа лiсiца.
Села яна на бычка верхам i паехала. Як толькi схавалася за горкаю, пастушкi i кажуць: «Сядзем на пясочку, зьядзiм па кусочку!» Разламалi пiрог, а там — адны шышкi яловыя… Падманула iх хiтрая лiсiца!
Едзе лiсiца на бычку, бачыць — на дарозе пустая павозка стаiць, а недалёка чалавек арэ. Падкралася яна цiшком да павозкi, запрэгла ў яе бычка-трацячка, села на мяккай саломе i едзе сабе далей, пугай бычка паганяе.
Прыехала ў лес. Насустрач ёй воўк iдзе. Зьбегаўся, змарыўся, ледзьве ногi валачэ.
— Куды, кума, едзеш? — пытаецца.
— За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства.
— Чаго?
— Там, кажуць, курэй i каршуны не дзяруць…
— А бараны ў тым царстве ёсьцека? — аблiзнуўся воўк.
— Ды iх там хоць гаць гацi!
— А лiсiчка, а сястрычка, вазьмi i мяне з сабою. Падвязi хоць мой хвост.
— Што адзiн хвост везьцi, садзiся ўвесь ты.
Сеў воўк. Едуць далей. Сустракаюць мядзьведзя.
— Куды, кумы, едзеце?
— За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства…
— Чаго?
— Там, кажуць, курэй i каршуны не дзяруць, — адказвае лiсiца.
— Там, кажуць, бараноў хоць гаць гацi, — падтаквае ёй воўк.
— А мёду там многа?
— Ды там, кажуць, мядовыя рэкi цякуць!
Мядзьведзь зарадаваўся:
— То вазьмiце i мяне. Хоць адну лапу падвязiце.
— Што адну лапу везьцi, садзiся ўвесь ты.
Уселiся ўтраiх, едуць далей. Аж раптам зламалася аглобля. Лiсiца кажа мядзьведзю:
— Схадзi, кум, прынясi аглоблю.
Пайшоў мядзьведзь у гушчар, знайшоў вывярнутую елку i прывалок да возу. Убачыла лiсiца, крыку нарабiла:
— Ах ты, мядзьведзiшча, ах ты, дурнiшча, цi-ж гэта лясiна для аглоблi!
I да ваўка:
— Схадзi, куме, прынясi тонкую аглоблю.
Пайшоў воўк i прынёс крывы яловы сук. Лiсiца i на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.
Тым часам мядзьведзь з ваўком зьелi бычка-трацячка, скуру саломай напхалi, на ногi паставiлi ды пайшлi сабе пасьмiхаючыся.
Вярнулася лiсiца, бачыць нi ваўка, нi мядзьведзя, толькi бычок стаiць. Прыладзiла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той — брык! — i павалiўся.
Паглядзела лiсiца на бычка i аб усiм здагадалася.
— Пачакайце-ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! — пагразiла яна ваўку i мядзьведзю ды пайшла сваёю дарогаю.
Шмат часу iшла цi мала, а ў дарозе ўжо i восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што зьеў бычка.
— Добры дзень, кум! Як маешся?
— Дрэнна, — кажа воўк. — Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.
— То трэба новы кажух пашыць, — раiць лiсiца.
— Праўду, кумка, кажаш, — згадзiўся воўк.
Пабег ён на выган, схапiў авечку i прывалок у лес.
— Хопiць на кажух? — пытаецца ў лiсiцы.
— Мала, — кажа лiсiца.
Прынёс воўк яшчэ адну авечку:
— Цяпер хопiць?
— Не, яшчэ адну трэба.
Воўк i трэйцюю прывалок.
— Ну, а цяпер, — кажа лiсiца, — трэба краўца шукаць.
— Дзе-ж мне яго шукаць, кумка?
— Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.
Прывяла лiсiца ваўка на луг. Там, у кустох, на прывязi жарабец пасьвiўся.
— Вунь ён, кравец!
Воўк зарагатаў:
— Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.
Лiсiца пакрыўдзiлася:
— Ты пра мой розум ня вельмi языком мялi. Я была разумнай i буду, а ты быў дурань, дурнем i застанешся.
Тут ужо i воўк пакрыўдзiўся, аж узлаваўся:
— Паглядзiм яшчэ, хто з нас разумнейшы!
— Не хвалiся загадзя, — кажа лiсiца, — лепш паглядзiш, як зараз зь цябе скуру зьнiмуць.
— Хто зьнiме? — ляснуў зубамi воўк.
— Гаспадар гэтага каня.
— Ня можа быць! — ня верыць воўк.
— Пабачыш. На чым жарабец навязаны? — пытаецца лiсiца.
— На вяроўцы.
Лiсiца засьмяялася:
— Вось i вiдаць, што дурань!
— Чаму? — падскочыў воўк.
— Жарабец на калу навязаны.
— Ня можа быць! — залыпаў воўк вачыма.
— Хадзем пакажу.
Прывяла лiсiца яго да калка, за якi быў прывязаны канец вяроўкi, зьняла вяроўку, зрабiла пятлю i закiнула ваўку на шьпо. Воўк i азiрнуцца не пасьпеў, як у пятлi апынуўся. Тады лiсiца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпнуў дахаты, толькi падковы заблiшчэлi.
Так i прыцягнуў у пятлi ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго i скуру зьнялi.
Вярнулася лiсiца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькi мазгi на абед пакiнула. Села пад елкаю i есьць.
Iдзе мядзьведзь — той, што бычка зьеў.
— Што гэта ты, кума, жуеш? — пытаецца.
— Мазгi. Сьляпы ты, цi што?
— А дзе-ж ты iх дастала?
— З галавы. I ты можаш дастаць, калi хочаш.
— Як?
— Вельмi проста: разганiся ды стукнiся галавою аб дуб — мазгi i выскачаць.
— Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я i зраблю. А то есьцi даўно хочацца.
Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сiлы ды i грымнуўся ў яго лобам.
Тут яму i канец.
А хiтрая лiсiця наелася мазгоў ды пайшла запiваць крынiчнаю вадою.