Terror

3

70°05’ szerokości geograficznej północnej, 98°231 długości geograficznej zachodniej. Październik 1847.

Komandor Crozier schodzi po krótkich schodach na dolny pokład, przeciska się przez podwójne drzwi i omal się nie zatacza, uderzony nagle falą ciepła. Choć centralne ogrzewanie nie działa już od kilku godzin, ciepło wytwarzane przez ponad pięćdziesiąt ludzkich ciał i resztki ciepła pozostałe po gotowaniu pozwalają utrzymać na dolnym pokładzie temperaturę o prawie osiemdziesiąt stopni wyższą niż na zewnątrz – tuż poniżej temperatury zamarzania. Ktoś, kto zejdzie tu po półgodzinnym pobycie na pokładzie, doznaje podobnego szoku jak człowiek, który wszedłby do sauny całkowicie ubrany.

Ponieważ Crozier schodzi niżej, na nieogrzewane pokłady – najniższy i ładowni – nie ściąga ubrania, nie zamierza zatrzymywać się na dłużej w ciepłym wnętrzu. Przvstaie jednak na chwile – jak zrobiłby na jego miejscu każdy komandor – i rozgląda się dokoła, by sprawdzić, czy podczas jego nieobecności wszystkiego szlag nie trafił.

Mimo że to właśnie na pokładzie skupia się całe życie statku – tutaj wszyscy jedzą, śpią i mieszkają – panują na nim iście egipskie ciemności. Małe świetliki, które zwykle wpuszczają pod pokład odrobinę światła, są teraz zasypane śniegiem, a poza tym noc trwa już dwadzieścia dwie godziny i robi się coraz dłuższa. Tu i ówdzie jarzy się słaby blask lampki na tran wielorybi, latarenki lub świecy, jednak większość ludzi porusza się w mroku na pamięć, wiedząc dobrze, gdzie uchylić się, pochylić lub odsunąć, by nie uderzyć w zawieszone pod sufitem jedzenie, ubrania, sprzęt czy też innych ludzi śpiących w hamakach. Kiedy rozwieszone są wszystkie hamaki – o dopuszczalnej szerokości czternastu cali – pozostają tylko dwa wolne przejścia szerokości osiemnastu cali, ciągnące się wzdłuż ścian kadłuba. W tej chwili jednak rozłożonych jest tylko kilka hamaków – śpią w nich ludzie, którzy obejmą wkrótce wachtę – a gwar rozmów, śmiechy, przekleństwa oraz pobrzękiwanie garnków i nieprzyzwoite uwagi pana Diggle’a zagłuszają niemal całkowicie trzaski i jęki lodu.

Według planów statku pomieszczenia na tym pokładzie mają siedem stóp wysokości, jednak w rzeczywistości pomiędzy deskami tworzącymi górny pokład oraz zapasami drewna zawieszonymi na półkach pod tymi deskami jest niecałe sześć stóp. Nieliczni wysocy członkowie załogi Terroru, jak ten tchórz Manson, do którego właśnie idzie Crozier, muszą ciągle się garbić, by nie uderzać głową w sufit. Francis Crozier nie jest taki wysoki. Nawet w wysokiej czapce oplecionej szalikami nie musi się schylać, kiedy przechodzi przez pokład.

Po prawej ręce Croziera, w kierunku rufy, ciągnie się wąski, niski i ciemny tunel, który w rzeczywistości jest zejściówką prowadzącą do „kwater oficerskich”, labiryntu szesnastu maleńkich kajut i dwóch ciasnych mes – oficerskiej i bosmańskiej. Kajuta Croziera ma takie same wymiary jak pozostałe – sześć na pięć stóp. Zejściówką ma zaledwie dwie stopy szerokości, może nią przechodzić tylko jeden człowiek naraz, schylając się przy tym, by nie uderzyć głową w wiszące pod sufitem zapasy; grubsi marynarze muszą przechodzić tędy bokiem.

Kwatery oficerskie zajmują sześćdziesiąt z dziewięćdziesięciu sześciu stóp długości okrętu, a ponieważ na tym pokładzie Terror ma tylko dwadzieścia osiem stóp szerokości, wąska zejściówką to jedyna prosta droga na rufę.

Crozier widzi światło wydobywające się z Wielkiej Kajuty na rufie, gdzie – nawet w tym chłodzie i ciemności – kilku spośród pozostałych przy życiu oficerów odpoczywa przy stole, paląc fajki lub czytając książki z liczącego tysiąc dwieście woluminów księgozbioru okrętowego. Komandor słyszy też muzykę: jeden z metalowych dysków ręcznych organów wygrywa melodię, która królowała w londyńskich teatrach rewiowych przed pięciu laty. Crozier wie, że to porucznik Hodgson odtwarza tę melodię; to jego ulubiony utwór, który doprowadza do furii porucznika Edwarda Little’a, oficera dowodzącego Croziera i miłośnika muzyki klasycznej.

Upewniwszy się, że u oficerów panuje względny spokój, Crozier odwraca się i patrzy do przodu. Kwatery zwykłych członków załogi zajmują pozostałą jedną trzecią długości okrętu – trzydzieści sześć stóp – jednak na tej niewielkiej przestrzeni musi zmieścić się czterdziestu jeden pozostałych przy życiu marynarzy i aspirantów; pierwotnie było ich czterdziestu czterech.

Tego wieczora nie odbywają się żadne zajęcia, a do chwili gdy marynarze rozwiną hamaki i położą się spać, została już niecała godzina, większość ludzi siedzi więc na skrzyniach lub stertach prowiantu i zapasowych materiałów, paląc i rozmawiając w półmroku. Na środku sali stoi olbrzymi piec Frazera, na którym pan Diggle piecze suchary. Diggle – zdaniem Croziera najlepszy kucharz w całej flocie i swego rodzaju zdobycz wojenna, gdyż Crozier wykradł gadatliwego kucharza z okrętu flagowego komandora sir Johna Franklina tuż przed rozpoczęciem wyprawy – zawsze coś pichci i jednocześnie bez ustanku przeklina, łaje, pogania i kopie swoich pomocników. Ludzie dosłownie biegają wokół wielkiego pieca, znikają raz po raz we włazach, by przynieść jakieś produkty z niższych pokładów, i starają się jak najrzadziej wchodzić w drogę groźnemu kucharzowi.

Sam piec wydaje się Crozierowi niemal tak duży jak silniki parowe w ładowni. To monumentalne urządzenie ma ogromny piekarnik, sześć wielkich palników, wbudowane urządzenie do odsalania wody i olbrzymią pompę ręczną, która doprowadza wodę bezpośrednio z oceanu lub wielkich zbiorników z wodą ukrytych w ładowni. Zarówno jednak morze na zewnątrz, jak i woda ładowni są teraz zamarznięte, więc w olbrzymich garnkach ustawionych na palnikach pana Diggle’a roztapiają się kawałki lodu wyrąbane ze zbiorników i wciągnięte na wyższy pokład.

Za ścianką z półek i szafek pana Diggle’a, gdzie niegdyś znajdowało się przednie nadburcie, widać izbę chorych, położoną w skrajniku dziobowym okrętu. Przez dwa lata na Terrorze nie było izby chorych. Marynarze, którzy musieli zobaczyć się z lekarzem okrętowym lub jego asystentem, mogli zrobić to codziennie o 7.30 rano w niewielkim kąciku przy piecu pana Diggle’a, oddzielonym od reszty pomieszczenia przepierzeniem ze skrzynek i beczułek. Jednak teraz, gdy ilość zapasów zmniejszyła się znacznie, a liczba chorych lub rannych ludzi zwiększyła, cieśle zbudowali na skrajniku trwalsze ściany tworzące izbę chorych z prawdziwego zdarzenia. Mimo to komandor widział przez skrzynki Pana Diggle’a przypominające tunel wejście, gdzie urządzili sypialnię dla lady Ciszy.

Dyskusja na ten temat trwała przez większość minionego czerwca – Franklin kategorycznie odmawiał przyjęcia Eskimoski na pokład. Crozier ją przyjął, musiał jednak odbywać absurdalne niemal dyskusje z porucznikiem Little’em, dotyczące miejsca do spania dla nieproszonego gościa. Wiedzieli, że nawet eskimoska wiedźma zamarznie na śmierć na górnym pokładzie lub na dwóch najniższych, do dyspozycji pozostawał im więc dolny pokład. Ze pewnością nie mogła spać z resztą załogi, choć w tym czasie, dzięki bestii z lodu, mieli już kilka wolnych hamaków.

W czasach gdy Crozier był jeszcze nastolatkiem i służył jako chłopiec okrętowy, a potem aspirant, kobiety przemycone na pokład umieszczane były w pozbawionym światła, śmierdzącym i dusznym pomieszczeniu na cumy, w najniższej i najdalej wysuniętej do przodu części okrętu, w zasięgu dziobówki, gdzie mieli do nich dostęp szczęśliwcy, którzy przemycili je na pokład. Jednak w schowku na cumy na HMS Terror nawet w środku czerwca temperatura spadała w tym roku poniżej zera.

Nie, ułożenie jej w jednym pomieszczeniu z załogą nie wchodziło w grę.

Kwatery oficerskie? Być może. Kilku oficerów zginęło, rozerwanych na strzępy przez monstrum, zostały więc puste kajuty. Jednak zarówno porucznik Little, jak i jego komandor szybko doszli do wniosku, że obecność kobiety oddzielonej od śpiących mężczyzn zaledwie kilkoma cienkimi ściankami i przesuwanymi drzwiami byłaby niepożądana.

Cóż mieli więc zrobić? Nie mogli przydzielić jej miejsca obok innych marynarzy i postawić przy niej uzbrojonego strażnika.

To Edward Little wpadł w końcu na pomysł, by przestawić skrzynki z zapasami i utworzyć w ten sposób niewielką kajutę dla Eskimoski w skrajniku, w sąsiedztwie izby chorych. Jedynym człowiekiem, który nie spał przez całą noc, był pan Diggle – który zajmował się niemal bezustannie pieczeniem sucharów i przygotowywaniem kolejnych posiłków dla załogi – a jeśli pana Diggle’a kiedykolwiek interesowały kobiety, to czasy te bez wątpienia należały już do odległej przeszłości. Poza tym, rozumowali porucznik Little i komandor Crozier, dzięki bliskości pieca ich gość nie musiałby obawiać się chłodu.

Rzeczywiście, w tej kwestii mieli całkowitą rację. Nadmierny upał przyprawiał lady Ciszę o chorobę, spała więc zupełnie naga na posłaniu z futer w swej małej jaskini o ścianach ze skrzyń i beczek. Komandor odkrył to przypadkiem, a obraz ten pozostał trwale w jego pamięci.

Crozier zdejmuje lampkę z haczyka, zapala ją, podnosi właz i schodzi na najniższy pokład, nim zacznie się roztapiać jak jeden z tych bloków lodu na piecu.

Twierdzenie, że na najniższym pokładzie jest zimno, byłoby swego rodzaju niedopowiedzeniem, którym Crozier posługiwał się nieświadomie, nim po raz pierwszy dotarł na obszary arktyczne. Zejście sześć stóp poniżej drugiego pokładu oznacza jednocześnie spadek temperatury co najmniej o sześćdziesiąt stopni. Panują tutaj nieprzeniknione ciemności.

Crozier swym zwyczajem przystaje na moment, by rozejrzeć się dokoła. Krąg światła rzucany przez jego lampkę jest niewielki, oświetla głównie kłęby pary wydobywające się z jego ust. Wszędzie dokoła rozciąga się labirynt skrzyń, beczek, beczułek, puszek, pudeł, toreb i okrytych brezentem hałd zapasów. Nawet bez lampy Crozier bez trudu odnalazłby drogę w tej gmatwaninie; zna każdy cal swojego statku. Czasami, szczególnie późną nocą, gdy słychać wyraźnie jęczenie lodu, Francis Rawdon Moira Crozier uświadamia sobie, że HMS Terror jest jego żoną, matką, narzeczoną i dziwką. Ta dama z dębiny i żelaza, pakuł i balastu, brezentu i mosiądzu będzie jego jedyną żoną. Jak mógł sądzić co innego, kiedy poznał Sophie?

Niekiedy znowu, jeszcze głębszą nocą, kiedy jęki lodu zamieniają się w krzyki, Crozierowi wydaje się, że okręt stał się jego ciałem i umysłem. Na zewnątrz – za pokładami i kadłubem – czai się śmierć. Wieczne zimno. Tutaj, choć zamknięte w okowach lodu, wciąż toczy się życie, wciąż słychać gwar rozmów i śmiech.

Jednak wędrówka w głąb statku, uświadamia sobie komandor, jest niczym zbyt daleka wyprawa w głąb czyjegoś ciała lub umysłu. Można tu napotkać niezbyt przyjemne rzeczy. Najniższy pokład jest brzuchem. Tutaj przechowuje się prowiant i wszelkie inne zapasy, ułożone w takiej kolejności, w jakiej prawdopodobnie będą potrzebne, łatwo dostępne dla tych, którzy schodzą tu poganiani wrzaskami i kopniakami pana Diggle’a. Niżej, na pokładzie ładowni, kryją się jelita i nerki, zbiorniki z wodą, większość zapasów węgla i reszta prowiantu. Bardziej jednak niepokoi Croziera przyrównanie statku do umysłu. Dręczony przez większość życia melancholią, pogłębioną jeszcze przez dwanaście zim spędzonych w obszarach arktycznych, a ostatnio również przez odrzucenie ze strony Sophii Cracroft, Crozier często porównuje częściowo oświetlony i ogrzany pokład do zdrowej części swego umysłu. Ostatnio jednak spędza coraz więcej czasu na najniższym pokładzie – analogii melancholii i smętnych rozmyślań – słuchając krzyków lodu, czekając, aż metalowe sworznie i mocowania belek trzasną z zimna. Położona jeszcze niżej ładownia, wypełniona ohydnym smrodem, za który odpowiada budząca strach Kajuta Zmarłych, to szaleństwo.

Crozier odsuwa od siebie takie myśli. Spogląda na alejkę biegnącą pomiędzy skrzyniami i beczkami ułożonymi na najniższym pokładzie. Światło lampy zatrzymuje się na grodziach magazynu sucharów, a alejki po obu jej stronach przypominają raczej tunele, węższe nawet od zejściówki w kwaterach oficerskich na wyższym pokładzie. By tędy Przejść, trzeba przeciskać się między magazynem sucharów i workami z węglem. Magazyn cieśli znajduje się z przodu, przy sterburcie, magazynek bosmana naprzeciwko, przy burcie lewej.

Crozier odwraca się w stronę rufy. Szczury bez pośpiechu uciekają przed światłem, chowając się między beczkami z solonym mięsem i skrzyniami z puszkami.

Nawet w nikłym świetle lampy widać, że kłódka na drzwiach magazynu rumu jest nienaruszona. Każdego dnia jeden z oficerów schodzi tu, by przynieść dokładnie odmierzoną ilość rumu potrzebną do sporządzenia codziennej porcji grogu dla wszystkich członków załogi – ćwierć pinta siedemdziesięcioprocentowego rumu na trzy ćwierci wody. Przechowuje się tu także wino i brandy oficerów oraz dwieście muszkietów, kordów i szpad. Zgodnie ze zwyczajem przyjętym od stuleci w Królewskiej Marynarce Wojennej włazy prowadzą bezpośrednio do mesy oficerskiej i Wielkiej Kajuty położonej nad magazynem rumu. Gdyby na statku wybuchł bunt, oficerowie pierwsi dotarliby do broni.

Dalej znajduje się magazyn artylerzystów, a w nim beczki z prochem i kule. Po obu stronach magazynu rumu są także różnego rodzaju magazynki i schowki, między innymi schowek na linę kotwiczną; magazyn żagli wypełniony płótnem żaglowym oraz magazynek ubrań, z którego pan Helpman, klark, wydaje im okrycia wierzchnie.

Za magazynem rumu i magazynem artylerzystów leży magazyn komandora, zawierający luksusowe dobra, takie jak szynki i sery, należące wyłącznie do Francisa Croziera i zakupione z jego prywatnych funduszy. Zgodnie ze zwyczajem dowódca statku od czasu do czasu podejmuje swych oficerów kolacją i choć wiktuały zamknięte w jego magazynku nie mogą równać się z luksusowymi artykułami upchniętymi w prywatnym schowku zmarłego komandora sir Johna Franklina na Erebusie, spiżarnia Croziera – teraz niemal całkiem pusta – służy mu już przez dwa lata i dwie zimy spędzone w lodzie. Poza tym, myśli Crozier z uśmiechem, ma tę zaletę, że zawiera całkiem przyzwoitą piwniczkę z winem, z której wciąż korzystają oficerowie; oraz wiele butelek whisky, z których korzysta on sam. Biedny komandor, oficerowie i cywile na pokładzie Erebusa musieli obchodzić się bez alkoholu przez dwa lata. Sir John Franklin był abstynentem i za jego życia musieli nimi być także wszyscy jego ludzie.

Od strony dziobu zbliża się rozkołysana lekko lampa. Komandor odwraca się i widzi niedźwiedziowatą postać przeciskającą się między workiem z węglem i grodzią magazynu sucharów.

– Witam, panie Wilson – mówi Crozier, rozpoznając pomocnika cieśli po obfitej tuszy oraz rękawicach z foczego futra i spodniach z jeleniej skóry, które przed wypłynięciem oferowano wszystkim członkom załogi zamiast flanelowych i wełnianych okryć wierzchnich. Prócz Wilsona jednak mało kto zdecydował się na skórzane ubranie. Podczas podróży pomocnik cieśli zszył także wilcze skóry, które zabrali z duńskięj stacji wielorybniczej w zatoce Disko, w obszerny – lecz ciepły, jak twierdził – kombinezon.

– Witam, panie komandorze. – Wilson, jeden z najgrubszych ludzi na pokładzie, ściska w jednej ręce lampę, pod drugą zaś trzyma kilka skrzynek z narzędziami.

– Panie Wilson, proszę pozdrowić ode mnie pana Honeya i poprosić, by dołączył do mnie na pokładzie ładowni.

– Tak jest, komandorze. W którym miejscu ładowni?

– Przy Kajucie Zmarłych, panie Wilson.

– Tak jest, komandorze. – Światło latarni odbija się w oczach Wilsona, kiedy pomocnik cieśli o sekundę za długo przygląda się z zaciekawieniem komandorowi.

– Proszę też poprosić, by pan Honey przyniósł ze sobą łom, panie Wilson.

– Tak jest, komandorze.

Crozier odsuwa się na bok i wciska pomiędzy dwie beczki, by przepuścić pomocnika. Wie, że być może niepotrzebnie niepokoi cieślę – bez żadnego konkretnego powodu zmusza go do włożenia wierzchniego okrycia tuż przed wygaszeniem świateł – ma jednak przeczucie i woli kłopotać go teraz niż później.

Kiedy Wilsonowi udaje się przecisnąć przez górny właz, komandor Crozier podnosi niższy właz i schodzi na pokład ładowni.

Ponieważ pokład ładowni w całości znajduje się poniżej poziomu lodu, jest tu niemal tak zimno jak na zewnątrz i ciemniej, nie ma tu bowiem zorzy, gwiazd ani księżyca, który choć trochę rozpraszałby mrok. Powietrze przesycone jest pyłem węglowym i dymem – Crozier przygląda się przez chwilę drobinom węgla, które krążą wokół jego lampy niczym szpony upiora – oraz smrodem ścieków. Z ciemności od strony rufy dobiegają jakieś zgrzyty, trzaski i szuranie, Crozier wie jednak, że to odgłosy przerzucania węgla do kotłowni. Tylko szczątkowe ciepło tego kotła sprawia, że trzy cale brudnej wody chlupoczącej u podstawy schodów nie zamieniają się w lód. Nieco dalej, gdzie dziób zanurzony jest głębiej w lodzie, woda ma już głębokość stopy, choć ludzie pracują przy pompach co najmniej sześć godzin dziennie. Terror, jak każde żywe stworzenie, wydziela wilgoć, wytwarzaną między innymi przez pracujący bez wytchnienia piec pana Diggle’a, i podczas gdy dolny pokład jest wiecznie wilgotny i oszroniony, a najniższy – zamarznięty, ładownia to paskudny loch, w którym sople zwisają z każdej belki, a pod nogami chlupocze lodowata woda. Temperaturę obniża także dwadzieścia jeden żelaznych zbiorników z wodą, ustawionych wzdłuż ścian kadłuba. Wypełnione na początku podróży trzydziestoma ośmioma tonami słodkiej wody zbiorniki są teraz zakutymi w zbroje górami lodowymi, a każdy, kto spróbuje dotknąć ich żelaznej powierzchni, straci fragment skóry.

Magnus Manson czeka przy schodach, zgodnie z tym, co mówił szeregowiec Wilkes, jednak olbrzymi marynarz nie siedzi, a stoi z pochyloną głową i ramionami, które nie mieszczą się w niskim przejściu. Jego blada, guzowata twarz i pokryte zarostem policzki przypominają Crozierowi obrany zgniły ziemniak wciśnięty pod uszankę. Marynarz unika wzroku komandora.

– O co chodzi, Manson? – Komandor nie używa ostrego tonu, którym zwracał się do swego porucznika. Przemawia opanowanym, pewnym siebie głosem, za którym kryje się groźba chłosty i powieszenia.

– O te duchy, komandorze. – Magnus Manson ma zaskakująco cienki, niemal dziecięcy głos. Kiedy Terror i Erebus zatrzymały się w zatoce Disko przy zachodnim wybrzeżu Grenlandii w czerwcu tysiąc osiemset czterdziestego piątego roku, komandor sir John Franklin uznał za stosowne zwolnić dwóch ludzi – szeregowca piechoty morskiej i żaglomistrza z Terroru Crozier zasugerował, by zwolniono z jego statku także marynarza Johna Browna i szeregowca Aitkena – poruszali się jak inwalidzi i nigdy nie powinni byli zostać dopuszczeni do udziału w takiej podróży – później jednak żałował, że wraz z tamtą czwórką nie odesłał do domu także Mansona. Czasami trudno było stwierdzić, czy człowiek ów jest upośledzony umysłowo, czy tylko beznadziejnie głupi.

– Manson, wiesz, że na Terrorze nie ma żadnych duchów.

– Tak jest, komandorze.

– Spójrz na mnie.

Manson podnosi głowę, lecz nadal unika wzroku Croziera. Jego oczy wydają się zdumiewająco małe na tle okrągłej bladej twarzy.

– Czy odmówiłeś wykonania rozkazu pana Thompsona i nie zaniosłeś węgla do kotłowni, marynarzu Manson?

– Nie, proszę pana. Tak, proszę pana.

– Wiesz, jakie są konsekwencje odmowy wykonania rozkazu na tym statku? – Crozier czuje się tak, jakby przemawiał do małego chłopca, choć Manson ma co najmniej trzydzieści lat. Twarz marynarza rozpromienia się nagle; wreszcie usłyszał pytanie, na które może bez trudu odpowiedzieć:

– Tak jest, komandorze. Chłosta. Dwadzieścia batów. Sto batów, jeśli odmówię drugi raz. Powieszenie, jeśli nie posłucham prawdziwego oficera, a nie pana Thompsona.

– Zgadza się. – Crozier kiwa głową. – A czy wiedziałeś, że komandor może także wymierzyć każdą karę, jaką uzna za stosowną w odniesieniu do przewinienia, którego się dopuściłeś?

Manson spogląda nań z zakłopotaniem. Nie zrozumiał pytania.

– Mówię, że mogę ukarać cię, jak tylko zechcę, Manson – mówi komandor.

Na twarzy marynarza maluje się wyraz ulgi.

– Tak, jasne, panie komandorze.

– Zamiast dwudziestu batów – kontynuuje Francis Crozier – mógłbym kazać cię zamknąć na dwadzieścia godzin w Kajucie Zmarłych bez żadnego światła.

Z białej twarzy Mansona odpływają resztki krwi, robi się tak blady, że Crozier odsuwa się lekko na bok w obawie, że marynarz lada moment zemdleje.

– Nie… nie zrobiłby pan… – Dziecięcy głos zaczyna się łamać, jakby Manson był bliski płaczu.

Crozier milczy przez dłuższą chwilę, w ciszy słychać tylko syk płomienia jego lampy. Pozwala, by marynarz dobrze przyjrzał się jego twarzy. Wreszcie mówi:

– Jak myślisz, co to za odgłosy, Manson? Ktoś opowiadał ci historie o duchach?

Manson otwiera usta, przez chwilę jednak milczy, jakby nie mógł zdecydować się, na które pytanie odpowiedzieć najpierw. Na jego dolnej wardze tworzy się warstwa lodu.

– Walker – mówi wreszcie.

– Boisz się Walkera?

James Walker, przyjaciel Mansona, jego rówieśnik i niemal taki sam idiota, zginął tydzień wcześniej, był ostatnią ofiarą lodowego monstrum. Przepisy wymagały, by załoga utrzymywała drożne otwory w lodzie w pobliżu okrętu, nawet jeśli lód miał dziesięć lub piętnaście stóp grubości, by w razie pożaru na pokładzie było czym ugasić ogień. Walker wraz z dwójką pomocników wypełniał właśnie takie zadanie, otwierając na nowo stary otwór, który zamarzłby w niecałą godzinę, gdyby nie wzmocniono go metalowymi kołkami. Biały potwór wypadł zza wału lodowego, w mgnieniu oka oderwał ramię marynarza i zmiażdżył mu żebra, a następnie zniknął w ciemnościach, nim uzbrojeni strażnicy na pokładzie zdążyli podnieść strzelby.

– Walker opowiadał ci historie o duchach? – pyta Crozier.

– Tak jest, komandorze. Nie, komandorze. Jimmy powiedział mi dzień przed tym, jak to coś go zabiło: „Magnus, gdyby kiedyś dopadło mnie to diabelskie nasienie z lodu – mówił – wrócę do ciebie i wyszepczę ci do ucha, jak zimno jest w piekle”. Bóg mi świadkiem, komandorze, właśnie to powiedział mi Jimmy. A teraz słyszę, jak próbuje się stamtąd wydostać.

Jakby na zawołanie kadłub skrzypi, zamarznięty pokład pod ich stopami jęczy głucho, później przyłączają się do nich żelazne klamry na belkach. W ciemności rozlega się głośny zgrzyt i drapanie obejmujące cały okręt. Lód jest niespokojny.

– Właśnie ten dźwięk cię niepokoi, Manson?

– Tak, komandorze. Nie, komandorze.

Kajuta Zmarłych znajduje się trzydzieści stóp dalej przy sterburcie, tuż Za ostatnim zbiornikiem z wodą, kiedy jednak ustaje hałas dochodzący z zewnątrz, Crozier słyszy jedynie zgrzyt i szuranie łopat w kotłowni.

Ma dość tych bzdur.

– Wiesz, że twój przyjaciel nie wróci, Magnus. Leży w magazynie, we własnym hamaku, wraz z innymi zmarłymi, zamarznięty na kość i owinięty szczelnie trzema warstwami naszego najgrubszego płótna żaglowego. Jeśli słyszysz jakieś dźwięki dobiegające z tamtej kajuty, to możesz być pewny, że to tylko szczury, które próbują się do nich dostać. Dobrze o tym wiesz, Magnusie Mansonie.

– Tak jest, komandorze.

– Nie będę tolerował nieposłuszeństwa na tym okręcie, marynarzu Manson. Musisz podjąć teraz decyzję. Przynoś węgiel, kiedy pan Thompson ci każe. Schodź po zapasy na najniższy pokład, kiedy pan Diggle cię tam wyśle. Wykonuj wszystkie rozkazy szybko i bez słowa sprzeciwu. Inaczej staniesz przed sądem… przede mną… a potem spędzisz zimną, ciemną noc w Kajucie Zmarłych.

Manson bez słowa salutuje, podnosi wielki worek z węglem i ciągnie go w stronę rufy, w ciemność.

Mechanik, ubrany tylko w sztruksowe spodnie i podkoszulek z długim rękawem, pracuje łopatą obok czterdziestosiedmioletniego palacza, Billa Johnsona. Drugi palacz, Lukę Smith, jest na dolnym pokładzie, gdzie odpoczywa przed swoim dyżurem. Główny palacz Terroru, młody John Torrington, umarł pierwszego stycznia 1846 roku, jako pierwsza ofiara ekspedycji. Była to jednak śmierć z przyczyn naturalnych. Wyglądało na to, że lekarz Torringtona namówił dziewiętnastolatka, by wybrał się na morską wyprawę i w ten sposób wyleczył nękającą go gruźlicę. Młodzieniec umarł po dwóch miesiącach spędzonych w łóżku, kiedy to ich okręty stały uwięzione w lodzie przy wyspie Beechey, tamtej pierwszej zimy. Doktor Peddie i McDonald powiedzieli Crozierowi, że płuca chłopaka były wypełnione pyłem węglowym tak szczelnie jak kieszenie kominiarza.

– Dziękuję, komandorze – mówi młody mechanik, przerzucając węgiel. Marynarz Manson zrzucił właśnie na ziemię drugi worek z węglem i ruszył po trzeci.

– Proszę bardzo, panie Thompson. – Crozier zerka na palacza Johnsona. Bill Johnson jest od niego cztery lata młodszy, ale wygląda na trzydzieści lat starszego. Każda zmarszczka na jego twarzy wypełniona jest warstwą czarnego pyłu. Nawet jego bezzębne dziąsła są szare. Crozier nie chce udzielać reprymendy swemu mechanikowi w obecności palacza, mówi jednak:

– Mam nadzieję, że nie będziemy już więcej wykorzystywać żołnierzy jako posłańców, gdyby podobna sytuacja zaistniała w przyszłości, w co bardzo wątpię.

Thompson kiwa głową, łopatą zamyka żelazne drzwi kotła, opiera się o stylisko i prosi Johnsoria, by poszedł na górę i przyniósł mu trochę kawy od pana Diggle’a. Crozier jest zadowolony z odejścia palacza, ale jeszcze bardziej cieszy go fakt, że drzwi kotła są zamknięte; gwałtowne przejście z mrozu w upał przyprawia go o mdłości.

Spoglądając na swego mechanika, komandor zastanawia się nad dziwnymi kolejami jego losu. Bosman James Thompson, mechanik pierwszej klasy, absolwent prestiżowej Akademii Marynarki Wojennej w Woolwich – najlepszej na świecie uczelni dla mechaników specjalizujących się w napędzie parowym – stoi tu rozebrany do brudnego podkoszulka i macha łopatą jak zwykły palacz, na pokładzie skutego lodem okrętu, który od ponad roku nie ruszył z miejsca.

– Panie Thompson – mówi Crozier – żałuję, że nie miałem okazji porozmawiać z panem, odkąd wrócił pan z Erebusa. Udało się panu spotkać z panem Gregorym?

John Gregory to pierwszy mechanik na okręcie flagowym.

– Owszem, komandorze. Pan Gregory przekonał mnie, że gdy nadejdzie prawdziwa zima, nigdy nie uda im się dostać do zniszczonego wału. Nawet gdyby zdołali wykopać tunel i wymienić ostatnią śrubę na tę, którą naprawili, z takim krzywym wałem Erebusi tak nigdzie nie popłynie.

Crozier kiwa głową. Erebus wykrzywił drugi wał, kiedy przed ponad rokiem statek rzucał się desperacko po lodzie. Okręt flagowy – cięższy i dysponujący mocniejszym silnikiem – prowadził ich tamtego lata przez lód, otwierając drogę obu okrętom. Jednak lód, na który się natknęli, nim zamarzli na ostatnie trzynaście miesięcy, był twardszy niż żelazo w eksperymentalnej śrubie i wale. Nurkowie, którzy zeszli wtedy pod wodę – wszyscy doświadczyli poważnych odmrożeń i ledwie uszli z życiem – potwierdzili, że śruba rozpadła się na kawałki, a wał wygiął się i pękł.

– Co z węglem? – pyta dalej komandor.

– Na Erebusie wystarczy go na… być może… cztery miesiące ogrzewania w lodzie, zakładając, że gorąca woda będzie krążyć na dolnym pokładzie tylko przez godzinę dziennie, komandorze. Nie zostanie ani funt na uruchomienie silnika przyszłego lata.

Jeśli uda nam się stąd wtedy wyrwać, myśli Crozier. Po doświadczeniach zeszłego lata, kiedy lody nie puściły ani na dzień, jest pesymistą.

Franklin zużywał zapasy węgla na Erebusie w zastraszającym tempie, szczególnie podczas tych ostatnich tygodni wolności latem 1846 roku, kiedy był przekonany, że jeśli uda mu się przebić przez ostatnich kilka lodu, ekspedycja dotrze w końcu do otwartych wód Przejścia Północno-Zachodniego przy północnym wybrzeżu Kanady, i że jesienią będą już popijać herbatę w Chinach.

– A. co z naszymi zapasami? – pyta Crozier.

– Może wystarczy nam na sześć miesięcy ogrzewania – odpowiada Thompson. – Ale tylko jeśli zmniejszymy czas cyrkulacji z dwóch godzin do jednej. Radzę, żebyśmy zrobili to jak najszybciej, nie później niż pierwszego listopada.

Czyli za niecałe dwa tygodnie.

– A napęd?

Jeśli lód w ogóle ustąpi następnego lata, Crozier zamierza przenieść wszystkich pozostałych przy życiu ludzi z Erebusa na pokład Terroru i wrócić do domu tą samą drogą, którą tu przypłynęli – wpłynąć ponownie w nienazwaną cieśninę między półwyspem Boothia i Wyspą Księcia Walii, którą pokonali tak szybko dwa lata temu, potem minąć Walker Point i Cieśninę Barrowa, wystrzelić z Cieśniny Lancastera jak korek z butelki, popędzić pod pełnymi żaglami na południe, do Zatoki Baffina, najszybciej, jak to możliwe, paląc resztki zapasów węgla, zapasowe drzewca, a w razie potrzeby i meble, byle tylko dostać się na otwarte wody Grenlandii, gdzie mogliby ich znaleźć wielorybnicy.

Jednak nawet jeśli zdarzy się cud i uda im się wyrwać z tych lodów, będą potrzebowali napędu parowego, by przebić się na północ przez płynący na południe lód, do Cieśniny Lancastera. Crozier i James Ross wypłynęli kiedyś Erebusem i Terrorem z lodów bieguna południowego, ale płynęli wtedy wraz z prądami i górami lodowymi. Tutaj, w przeklętej Arktyce, okręty muszą przez kilka tygodni płynąć pod prąd, by dotrzeć do cieśnin, które otwierają im drogę ucieczki na otwarte morze.

Thompson wzrusza ramionami. Wygląda na wyczerpanego.

– Jeśli wyłączymy ogrzewanie na Nowy Rok i zdołamy jakoś przetrwać do następnego lata, zostanie nam węgla na jakieś… sześć dni żeglugi bez lodu? Pięć?

Crozier znów tylko kiwa głową. Z pewnością jest to wyrok śmierci dla jego statku, niekoniecznie jednak dla ludzi na obu statkach. Z ciemnego korytarza dobiega jakiś dźwięk.

– Dziękuję, panie Thompson. – Komandor zdejmuje lampkę z haczyka, opuszcza ciepły blask kotłowni i wchodzi w mrok wypełniony chlupotem zimnej wody.

Thomas Honey czeka na korytarzu, oświetlony migotliwym blaskiem lampki. Jego dłonie, okryte grubymi rękawicami, zaciskają się na łomie, który trzyma przed sobą niczym muszkiet. Nie otworzył jeszcze drzwi Kajuty Zmarłych.

– Dziękuję, że zechciał pan się pofatygować, panie Honey – mówi Crozier do swego cieśli.

Bez słowa wyjaśnienia komandor odsuwa rygle na drzwiach Kajuty Zmarłych i wchodzi do zimnego wnętrza.

Nie mogąc oprzeć się pokusie, podnosi lampkę i oświetla sześć owiniętych płótnem żaglowym ciał, ułożonych na grodzi.

Wydaje się że sterta zwłok bez ustanku drży i wije się w miejscu. Crozier spodziewał się tego – spodziewał się, że zobaczy ruch szczurów od płótnem – uzmysławia sobie jednak, że patrzy na zbitą masę szczurów okrywających żeglarski całun z zewnątrz. Ma przed sobą sześcian szczurzych ciał, wznoszący się ponad cztery stopy nad pokład. Setki, może tysiące gryzoni, kotłują się w miejscu, walcząc o dostęp do ciał. Szczury biegają także po podłodze, między nogami Croziera i cieśli. Biegną na bankiet, myśli Crozier. I wcale nie boją się światła lampy.

Crozier odwraca się do ściany kadłuba, podchodzi w górę niewielkiej pochyłości powstałej w wyniku przechylenia statku na lewą burtę i idzie powoli wzdłuż drewnianej krzywizny poszycia.

Jest.

Podnosi wyżej lampę.

– A niech mnie diabli porwą do piekła i powieszą jak poganina – mówi głośno Honey. – Pan wybaczy, komandorze, ale nie sądziłem, że lód może to zrobić tak szybko.

Crozier nie odpowiada. Kuca, by przyjrzeć się lepiej wygiętemu poszyciu.

Deski kadłuba zostały wgięte do środka, wybrzuszają się o ponad stopę w stosunku do właściwej krzywizny. Wewnętrzne warstwy desek są popękane, co najmniej dwie z nich wiszą luźno.

– Jezu Chryste, wszechmocny Boże – mówi cieśla, który przykucnął obok komandora. – Ten lód to prawdziwy skurwiel… Pan wybaczy, panie komandorze.

– Panie Honey – odzywa się w końcu Crozier, obserwując mimowolnie, jak kryształki jego oddechu osiadają na deskach. – Czy cokolwiek innego niż lód mogłoby dokonać takich zniszczeń?

Cieśla wybucha śmiechem, milknie jednak szybko, uświadamiając sobie, że komandor wcale nie żartuje. Otwiera szeroko oczy, potem je mruży.

– Pan wybaczy, komandorze, ale jeśli ma pan na myśli… To niemożliwe.

Crozier milczy.

– Komandorze, ten kadłub to trzy cale najlepszej angielskiej dębiny, specjalnie na tę podróż, to jest, ze względu na lód, dołożono dwie warstwy afrykańskiego dębu, każdy grubości półtora cala. A te afrykańskie nałożone są na niższe warstwy ukośnie, więc są jeszcze silniejsze, niż gdyby położono je normalnie, jedna na drugą.

Crozier przygląda się zniszczonym deskom, starając się przy tym nie zwracać uwagi na rzekę szczurów opływającą ich stopy i na odgłosy erowania dobiegające z ciemności.

– Co więcej, panie komandorze – kontynuuje Honey chrapliwym głosem – na te trzy cale angielskiego dębu i trzy cale afrykańskiego dębu położyli jeszcze dwie warstwy kanadyjskiego wiązu, każdy grubości dwóch cali. To następne cztery cale kadłuba, panie komandorze, w dodatku nałożone ukośnie na afrykański dąb. W sumie mamy tu pięć warstw poszycia… dziesięć cali najtwardszego drewna na ziemi.

Cieśla milknie, uświadamiając sobie, że opowiada komandorowi o szczegółach prac, których Crozier osobiście doglądał przez kilka miesięcy przed rozpoczęciem wyprawy.

Komandor wstaje i przykłada dłoń do naruszonej warstwy desek. Kryje się pod nimi co najmniej cal wolnej przestrzeni.

– Proszę odłożyć lampę, panie Honey, i podważyć łomem te deski. Chcę zobaczyć, co lód zrobił z zewnętrzną warstwą poszycia.

Cieśla wykonuje jego polecenie. Przez kilka minut skrzypienie odrywanych desek i postękiwania cieśli niemal zagłuszają odgłosy szczurzej uczty. Wybrzuszony kanadyjski wiąz odrywa się od ściany i opada na podłogę. Łom radzi sobie także z pękniętym afrykańskim dębem. Zostaje tylko zewnętrzna, oryginalna warstwa dębiny. Crozier podchodzi bliżej i trzyma lampę tak, by obaj mężczyźni mogli dokładnie obejrzeć uszkodzenia.

Blask płomienia odbija się w lodowych odłamkach wyzierających spod uszkodzonych desek, pośrodku jednak widać coś znacznie bardziej niepokojącego – ciemność. Czerń. Dziurę w lodzie. Tunel.

Honey odgina kawałek spękanej deski na bok, by Crozier mógł przysunąć bliżej lampę.

– Jezu Chryste i wszyscy święci… Niech mnie jasny szlag trafi… – szepcze cieśla. Tym razem nie prosi kapitana o wybaczenie.

Crozier ma ochotę oblizać spierzchnięte usta, wie jednak, że w temperaturze minus pięćdziesięciu stopni Fahrenheita byłoby to bardzo bolesne. Serce wali mu jednak tak mocno, że ma ochotę oprzeć się dłonią o kadłub, podobnie jak zrobił to właśnie cieśla.

Lodowate powietrze z tunelu wpada do statku tak szybko, że omal nie gasi lampki. Crozier musi przysłonić ją dłonią. Migotliwy płomyk rzuca na ściany ładowni roztańczone cienie obu mężczyzn.

Dwie długie deski zewnętrznego poszycia zostały wyłamane i wepchnięte do wnętrza okrętu przez jakąś niewyobrażalną, ogromną siłę. W drżącym świetle lampy widać wyraźnie ślady ogromnych pazurów wyryte w drewnie – ślady pazurów wypełnione smugami nieprawdopodobnie czerwonej krwi.